Просмотр содержимого документа
«П.А. Ойуунускай "Таатта үрэх үрдүгэр" хоһоонугар ойуулааһын ньыматын барыы»
Тема: П. Ойуунускай “Таатта үрэх үрдүгэр” ырыа буолбут хоһоонунан ойуулааһыны барыы
Кылааһа: 7, 8
Тиибэ: тиэксинэн үлэ.
Форма: саҥа тема
Технология урока: Информационно-коммуникационнай
Тэрил: проектор, ырыа тыла, видео
Сыал-сорук:
1 Үбүлүөйдээх суруйааччы П. А. Ойуунускай “Таатта үрэх үрдүгэр” хоһоонун билиһиннэрии;
2. Ойулааһын өйдөбүлүн, ньымаларын билиһиннэрии;
3. Ойуулааһыны Ойуунускай ырыа буолбут хоһоонунан барыы, чиҥэтии ;
4. Санааны этинэр, суруйар, айар, дьоҕуру сайыннарыы;
Барыыта:
| Дьарык түhүмэҕэ | Оҕо үлэтэ | бириэмэтэ | Учуутал үлэтэ |
| Киирии. Тэрээhин чаас. | Дорооболоһуу | 2 | Үтүө күнүнэн күндү үөрэнээччилэр, бүгүн биһиэхэ элбэх ыалдьыттаах аһаҕас уруок буолар. Онон кыбыстыбакка үлэлииргитигэр ыҥырабын. Сыалы-соругу, Yлэ бэрээдэгин билиhиннэрэр. |
| Сүрүн үлэ (проекторга кɵрдɵрүү) | Поэт олоҕун кэпсиир (Слава) | 2 | Сэтинньи 11 күнүгэр сахаларга биир бэлиэ күн буолбута. Ол курдук, саха чулуу уола, сахалартан бастакы учуонай, , саха литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, революционер поэт -Былатыан Ойуунускай 125 сылын туолла. Ойуунускай олоҕуттан кылгастык Слава кэпсиэҕэ. Салгыы Сайыынаны ыҥырабын. |
| 1 түhүмэх «Уостан түспэт ырыалар” | Сайыына: Ойуунускай барыта 70- тахса хоһооннордоох. Олортон 13 тылбаас. Хоһоонноро тема, жанр өттүнэн киэҥ эйгэлээхтэр. Былатыан Ойуунускай элбэх хоһооно ырыа буолан ылланар. Холобур: “Таатта үрэх үрдүгэр”,“Кэтэһии”,“Бу уоттаах бакаалы”, “Доҕорбор Сүөкүччэҕэ” о.д.а. Оҕолор санааларын этэллэр. | 5 | Билигин мин эһиэхэ Былатыан Ойуунускай “Таатта үрэх үрдүгэр” диэн хоһоонуттан ырыа клибын көрдөрүөм. (Клип көрдөрөр. Ырыа тылын түҥэтэр). Бу клип хоһоонуттан арыый атыттардаах. Сорох тылын ылан кэбиспиттэр. Тоҕо буолуой? Таатта улууһун бары истибиккит дуо? Таатта туһунан ыллаары кини кэрэ көстүүлэрин ойуулаары сөп түбэһиннэрэн ылбыттар. |
| 2 түhүмэх. “Ойуулааһын... | Оҕолор санааларын этэллэр. Ойуулааһыны харандааһынан, киистэнэн эрэ хартыынаҕа түһэрбэт эбиппит. Уус-уран тылынан эмиэ суруйуохха сөп. | 2 | Ойуулааһын диэн эһиги санааҕытыгар тугуй? Ойуулааһын- презентацияҕа көрүөҕүҥ. “Таатта үрэх үрдүгэр хоһооҥҥо” Ойуунускай тугу ойуулаабытый? |
| 3 түhүмэх
| Уруок тематын, сыалын таһаарыы | 2 | Онон бүгүҥҥү уруокпут тематын, сыалын таһаарыаххайыҥ эрэ. Ойуунускай “Таатта үрэх үрдүгэр” хоһоонугар ойуулааһыны туттуу. |
| 4 түhүмэх «Поэты батыhа» | Коля: Былатыан Ойуунускай, Пушкин курдук, хоһоонноругар уруһуйдуур идэлээх эбит. Кини уруһуйдарын үгүс чинчийээччилэр үөрэппиттэрэ биллэр. Ойуунускай саха кэрэ кыыһын мэтириэтин “Доҕорбор Сүөкүччэҕэ “ хоһоонугар, аҕа дьолун билбит бастакы кыыһыгар Саргыланаҕа “Татыйык ыллыыра”, уонна Ойуунускай олоҕор саамай ытыктыыр, сүгүрүйэрр киһитэ ийэтэ буолар. Ол хоһоонугар “Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар” хоһоонугар элбэхтик көстөр. | 5 | Салгыы Коляны ыҥырабын. Ойуулааһын судургу уонна уус-уран ойуулааһын диэн араараллар. Уус-уран ойуулааһыҥҥа араас ньыманы туттан, киһи хараҕар көстөн кэлэр хартыынаны оҥорор. Оннук ньымаҕа уус-уран быһаарыы, тэҥнээһин, омуннааһын, сирэйдээн көрдөрүү, тыыннааҕымсытыы киирэр. Былатыан Ойуунускай ойуулааһыныгар элбэх эпитети туттара бэлиэтэнэр. Эпитет- предмет дьүһүнүн, хаачыстыбатын бэлиэтэ айымньыга обраһы айыы быһыытынан. Фольклорга “кубулуйбат”, ол аата уларыйбат куруук туттуллар. Ол литератураҕа эмиэ киирбит “үрүҥ күн” о.д.а. Тыыннааҕымсытыы - |
| 5 түhүмэх «Ойуунускай уобарастара» | Вика: Кини образтааһыннарын уһулуччу уратытын туһунан үгүстүк бэлиэтииллэр. Ойуунускай образтааһынын систематыгар уот, уот-сиэмэ, үҥүү-батас, моҕой, хотой, өрүөл, күн, саргы, сибэкки буолаллар. Саамай туттар өҥнөрө кыһыл-хара,-күөх. Итилэр Ойуунускайга куруук сүрүн үөс буола сылдьаллар. Ити кини айар үлэтин бүтүннүүтүн сүрүн идеята буолбута. | 4 | Вика кэпсиэҕэ. Образ-киэҥ өйдөбүлгэ айымньыга олоҕу тыктаран көрдөрүү, бу искусство сүрүн уратыта. Образ кыараҕас өйдөбүлгэ айымньы геройа диэн суолтаҕа туттуллар. Ойуунускай ойуулааһыҥҥа ханнык саҥа чаастарын элбэхтик туттар эбитий? |
| 6 түhүмэх «Айар үлэ» | Арсентий: Ойуунускай нарын лириката 30-с сыллартан күүскэ сайдыбыта. Ол кини тус олоҕор дьолу билбитин кытта сибээстээх этэ. Ойуунускайы таптал лирикатын күүскэ ыллаабыт поэтынан ааҕаллар. “Доҕорбор Сүөкүччэҕэ “ “Татыйык ыллыыра”, “ Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар” , “Бу уоттаах бакаалы”, “Куоттарбыт кутурҕана” хоһоонноро буолаллар. | 6 | Салгыы Арсентийы ыҥырабын. Чэриктэй туһунан хоһооҥҥо эпитети, тыыннааҕымсытыыны, тэҥнээһини туттан хоһоонно ай. Ойуулааһын уус-уран ньымаларын туттар хайдахх эбитий.
|
| Түмүк | Оҕолор хардалара . | 3 | Бүгүҥҥү уруокка саха норуотун биир чулуу уола П.А.Ойуунускай ырыа буолбут хоhоонун кытта билистибит. Маладьыастар. Хайдах үлэлээтибит дии санаатыгыт? Тугу саҥаны биллигит? |
| Дьиэҕэ үлэ |
| 1 | Айылҕа көстүүтүгэр ураты бэлиэтин ойуулаан таабырынна таайтар. |
Арсентий: Ойуунускай нарын лириката 30-с сыллартан күүскэ сайдыбыта. Ол кини тус олоҕор дьолу билибитин кытта сибээстээх этэ. Ойуунускайы таптал лирикатын күүскэ ыллаабыт поэт ынан ааҕаллар. “Доҕорбор Сүөкүччэҕэ “ “Татыйык ыллыыра”, “ Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар” , “Бу уоттаах бакаалы”, “Куоттарбыт кутурҕана” хоһоонноро буолаллар.
Слава: Саха норуотун чулуу уола, тɵлɵннɵɵх революционер, биллиилээх общественнай деятель, талааннаах суруйааччы, саха бастакы учуонайа П.А.Ойуунускай Таатта сиригэр 1893 сыллаахха дьадаҥы кэргэҥҥэ тɵрɵɵбүтэ. Бииргэ тɵрɵɵбүттэр уоннар. Сайылыгын аата Тохтобул, тɵрɵɵбүт алааhа Дэлбэрийбит. Оҕо сааhа олус эрэйдээхтик ааспыта. Ити кэмин туhунан Ойуунускай кэлин «Оҕо куйуурдуу турара» диэн кэпсээнигэр суруйбута. Платон үɵрэҕэр кыhамньылаах, бастыҥ үɵрэнээччи этэ. Саамай чугас доҕоро М.К.Аммосов. Киниэхэ анаан «Син-биир буолбаат?!» хоhоон суруйбута. П.А.Ойуунускай бэйэтин ɵлбɵт – сүппэт айымньыларыгар саха норуотун олоҕун – дьаhаҕын, ɵйүн-санаатын, итэҕэтиилээхтик суруйбута.
Сайыына: Ойуунускай барыта 70- тан тахса хоһооннордоох. Олортон 13-һэ тылбаас. Хоһоонноро тема, жанр өттүнэн киэҥ эйгэлээхтэр. Былатыан Ойуунускай элбэх хоһооно ырыа буолан ылланар. Холобур:Таатта үрэх үрдүгэр, Кэтэһии, Бу уоттаах бакаалы, Доҕорбор Сүөкүччэҕэ.
Коля: Былатыан Ойуунускай, Пушкин курдук, хоһоонноругар уруһуйдуур идэлээх эбит. Кини уруһуйдарын үгүс чинчийээччилэр үөрэппиттэрэ биллэр. Ойуунускай саха кэрэ кыыһын мэтириэтин Доҕорбор Сүөкүччэҕэ хоһоонугар, аҕа дьолун билбит бастакы кыыһыгар Саргыланаҕа “Татыйык ыллыыра”, уонна Ойуунускай олоҕор саамай ытыктыыр, сүгүрүйэр киһитэ- ийэтэ буолар. Ол хоһоонугар “Ийэм Дьэбдьэкиэй уҥуоҕар” хоһоонугар элбэхтик көстөр.
Вика: Кини образтааһыннарын уһулуччу уратытын туһунан үгүстүк бэлиэтииллэр. Ойуунускай образтааһынын систематыгар уот, уот-иэмэ, үҥүү-батас, моҕой, хотой, өрүөл, һн, саргы, сибэкки буолаллар. Саамай туттар өҥнөрө кыһыл-хара,-күөх. Итилэр Ойуунускайга куруук сүрүн үөс буола сылдьаллар. Ити кини айар үлэтин бүтүннүүтүн сүрүн идеята буолбута
4 702
11 836 
