План-канспект урока беларускай мовы ў 5 класе "Словазлучэнне. Галоўнае і залежнае словы ў словазлучэнні"

Беларуская мова 5 клас

Тэма: Словазлучэнне. Галоўнае і залежнае словы ў словазлучэнні

Мэта: азнаямленне вучняў з функцыяй і будовай словазлучэння як сінтаксічнай адзінкі, тлумачэнне неабходнасці і абгрунтаванасці выкарыстання словазлучэнняў у маўленні.

Задачы: 1) дапамагчы сфарміраваць уяўленне вучняў пра спалучальныя магчымасці слоў розных часцін мовы; 2) садзейнічаць выпрацоўцы ўмення выяўляць пары слоў, звязаных па сэнсе і граматычна, ставіць пытанні ад галоўнага да залежнага слова, вызначаць граматычныя сродкі сувязі, класіфікаваць і ўтвараць назоўнікавыя і дзеяслоўныя словазлучэнні; удасканальваць правапіс канчаткаў прыметнікаў у мужчынскім, жаночым і ніякім родзе адз. і мн. ліку, развіваць навыкі карыстання словазлучэннямі ў вусным і пісьмовым маўленні; 3) садзейнічаць выхаванню нацыянальнай самасвядомасці.

Тып урока: камбінаваны

Абсталяванне: вучэбны дапаможнік, прэзентацыя, карткі

Ход урока

Мова продкаў нашых і нашчадкаў –
Шэпт дубровы і пчаліны звон, -
Нам цябе ласкава і ашчадна
Спазнаваць ажно да скону дзён…

Генадзь Бураўкін

1. Арганізацыйны момант. Стварэнне эмацыянальнага настрою

1. Знаёмства з прытчай “Чыя праца лягчэйшая”

Здалося аднойчы веніку, што ў шуфліка больш лёгкая праца. Ну што ў ёй такога: ляжы ды чакай, пакуль у цябе смецця намятуць.

А шуфлік сам даўно ўжо думку затаіў, што яго доля цяжкая. А вось абавязак у веніка: толькі і ведай, мяці сабе з задавальненнем!

І вырашылі яны аднойчы сваімі працамі памяняцца. Венік назваўся шуфлікам. Шуфлік назваў сябе венікам. І што тут пачалося!..

Шуфлік стаў па падлозе шоргаць і на вуглы не забывацца. А венік смецце на яго насыпаць – у вядро адносіць.

Прыйшлі гаспадары і спужаліся. Уся падлога пашкоджаная, шпалеры абадраныя, усюды смецце, а пасярод пакоя – шуфлік і венік без сіл ляжаць.

1. Гутарка:

• - Аб чым гэтая прытча?

• - Чаму яна вучыць? (Нікому не трэба зайздросціць, добра выконваць свае абавязкі)

• - Дык давайце будзем сёння працаваць дружна і зладжана.

II. Работа з эпіграфам

• Работа са словам: дуброва, продкі, нашчадкі, скон дзён, ашчадна ( тлумачальны слоўнік)

III. Праверка дамашняга задання: работа з тэкстам у парах. Вызначыць тып маўлення; даказаць, што гэта тэкст; вызначыць від сувязі сказаў, тэму і асноўную думку.

Восень

Прыйшла на зямлю залацістая восень. Усе дрэвы ў лесе прыбраліся ва ўрачысты ўбор. Ніякая чалавечая рука не размалюе так прыгожа кожны лісточак. Навокал пад нагамі ляжыць жоўтае, барвовае, чырвонае лісце.

IV. Арфаграфічная хвіліна (словы з прапушчанымі літарамі на дошцы): каляндар, легенда, кефір, смятана, сметанковы, ляснік, герой, леснічоўка, секунда, сяржант.

V. Матывацыйны этап.

1. Гутарка па пытаннях (слайд 1).

• Што такое сінтаксіс?

• Што такое пунктуацыя?

• Што такое словазлучэнне?

• Якое слова ў словазлучэнні з’яўляецца галоўным, а якое – залежным?

1. Праблемнае пытанне.

• Чаму дакладна нельга адказаць на пытанні? (Тэма не вывучалася)

Настаўнік: Вы ўжо здагадаліся, што з сённяшняга ўрока мы пачнём вывучаць новы раздзел, які называецца “Сінтаксіс і пунктуацыя”

1. Запіс даты і тэмы ўрока ў сшыткі.

2. Пытанні класу:

• Зыходзячы з назвы тэмы, аб чым мы даведаемся на ўроку?

• Чаму будзем вучыцца?

• Для чаго гэта неабходна?

Настаўнік: Запрашаю вас у вялікае і захапляльнае падарожжа на адзін з астравоў Мовазнаўства, які называецца “Сінтаксіс і пунктуацыя”(слайд 2). На гэтым востраве ёсць маленькая, але незвычайная краіна Словазлучэнне. Тут словы жывуць па сваіх законах. Сёння на ўроку мы пазнаёмімся з гэтымі законамі (слайд 3).

VI. Інфармацыйна-пошукавы этап.

1. Праца з вучэбным дапаможнікам.

Настаўнік: Каб адказаць на першыя тры пытанні на слайдзе , звернемся да вучэбнага дапаможніка (с. 72) Чытанне правіла

• Што ж такое сінтаксіс, пунктуацыя? (Значэнне слова “пунктуацыя” на слайдзе 4)

• А што такое словазлучэнне?

1. Праца з малюнкам (слайд 5).

• Паглядзіце на малюнак. Што вы бачыце на ім? (На слайдзе дэманструецца выява бярозы, якая расце на беразе ракі). Падзяліце старонку сшытка на два слупкі (сем лінеек уніз)

• Назавіце прадметы, якія бачыце на малюнку. Запішыце іх у правы слупок. (Вада, бяроза, рака, трава, лісце, неба, луг)

• Што можна сказаць пра гэтыя прадметы, якія яны?

• Запішыце гэтыя словы ў левы слупок.

• Паглядзіце ўважліва, дзе больш дакладна гаворыцца пра ваду, бярозу, раку, неба?

Настаўнік: Перад вамі словазлучэнні. Гэтае слова складаецца з дзвюх частак: слова+ злучаць. Словазлучэнне звычайна складаецца з двух і больш слоў. Якіх жа? ( Чытанне правіла на с.75)

1. Выкананне задання вусна (слайд 6).

Настаўнік: Паглядзіце на словы. Ці з’яўляюцца яны словазлучэннямі? Што неабходна зрабіць, каб яны сталі словазлучэннямі?

(Прыгожы, зямля; высокі, неба; далёкая, сябар; магутнае, зубр; плысці, неба.)

• А зараз праверым, як вы справіліся з заданнем (слайд 7).

1. Гутарка:

• Якое слова ў словазлучэнні галоўнае? (Ад якога ставіцца пытанне)

• Якое слова з’яўляецца залежным? (Да якога ставіцца пытанне)

• Назавіце ў кожным словазлучэнні галоўнае і залежнае словы (слайд 8).

• Як уплывае галоўнае слова на залежнае? (Ставіць яго ў патрэбных формах) (слайд 9)

Настаўнік: Такая сувязь у словазлучэнні называецца граматычная.

• Чаму нельга сказаць прыгожы зямля? (Няма сэнсу)

Настаўнік: Так. Словы ў словазлучэнні звязаны па сэнсе і граматычна.

І бываюць словазлучэнні розныя. Калі галоўнае слова з’яляецца назоўнікам, то такія словазлучэнні называюцца назоўнікавымі, а калі дзеясловам – дзеяслоўнымі (слайд 10).

• Назавіце, якія з утвораных словазлучэнняў назоўнікавыя, а якія дзеяслоўныя (слайд 7).

• Фізкультхвілінка

1. Пр.124, с.73 (вусна па ланцужку) . Назваць, якое словазлучэнне: назоўнікавае ці дзеяслоўнае.

2. Работа з дошкай на адваротным баку. 1 вучань выконвае заданне за дошкай, астатнія на картках. Потым абмяняліся работамі ў парах і праверылі.

Заданне: знайсці словазлучэнні, падкрэсліць іх. Над дзеяслоўнымі паставіць дз., над назоўнікавымі наз.

Позняя восень, праз лес, блакітнае неба, чытаць кнігу, люблю край, я вучуся, узыход сонца, апошні ліст, вецер дзьмуў, дзьмуў з поўначы.

1. Праца ў групах (па радах). 3 вучні каля дошкі (на слайдзе 11 і ў кожнага на парце)

Заданне: З дадзеных слоў утварыце словазлучэнні. Дапасуйце ў родзе, ліку і склоне. Запішыце ў сшыткі

• З якіх слоў не атрымалася скласці словазлучэнні? Чаму?

• Назавіце дзеяслоўныя і назоўнікавыя словазлучэнні?

1. Зварот да эпіграфа. Назваць і запісаць словазлучэнні. Зрабіць іх разбор і вызначыць, якія яны назоўнікавыя ці дзеяслоўныя.

Дзён – фанетычны разбор.

1. Работа з тэкстам “Восень” . Сінтаксічны разбор 1га сказа (1 вучань каля дошкі). Назваць ўсе словазлучэнні.+ 2 разбора па саставе. Якое слова ўжыта ў пераносным значэнні?

! Дыферэнцыраванае заданне на картках.

1. Пр. 130, с. 76 (вусна) + 2 сказы пісьмова

VII. Падагульняльна-рэфлексійны этап

1. Гутарка:

• А цяпер мы можам адказаць на пастаўленыя ў пачатку ўрока пытанні?

• Што вывучае сінтакіс?

• Што называецца словазлучэннем?

• Якое слова ў словазлучэнні з’яўляецца галоўным, а якое – залежным?

• Што не з’яўляецца словазлучэннем? (слайд 12)

1. Гульня “Ручаёк”. Настаўнік называе слова, а вучні па чарзе падбіраюць да яго залежнае так, каб атрымалася словазлучэнне. Хто затрымаецца, той выбывае. Словы для гульні: працаваў ( старанна, у полі, на зямлі, дружна, актыўна, да сёмага поту, з задавальненнем), вучыўся ( у школе, у настаўніка, на токара, чытанню, з захапленнем, старанна), дзень (бясконцы, зімовы, незабыўны, халодны, перамогі)

2. Праверачны тэст (слайд 13). Кожны выконвае ў сшытку. Самаправерка

1. Адзначце словазлучэнні:

а) хадзіць і назіраць

б) на лясной паляне

в) хадзіць па лесе

г) наступіла восень

2) Адзначце дзеяслоўныя словазлучэнні:

а) люблю канікулы

б) позняя восень

в) захапляцца пейзажам

г) чырвоная рабіна

Адказ: 1 – б, в. 2 – а, в (слайд 14)

VIII. Дамашняе заданне: параграф 15, 16, пр. 132

IX. Рэфлексія (слайд 15)

1. Кожны вучань мае на парце 3  фішкі (чырвоная, жоўтая, зялёная). На слайдзе тлумачэнне. Выбірае адпаведную і піша на ёй сваё прозвішча. Пакідае на парце. Зялёная – я ўсё зразумеў (ла), у мяне ўсё атрымалася. Жоўтая – я ўсё зразумеў (ла), але ў мяне нешта не атрымалася,  я ведаю што патрэбна для гэтага, у наступны раз я спраўлюся. Чырвоная – я не зразумеў (ла),  я не справіўся (лася),  мне патрэбна дапамога сябра або настаўніка.

2. Настаўнік : Закончыць наш урок мне хацелася б радкамі з верша Васіля Жуковіча “Чароўная мова”.

Гучы, беларуская мова, гучы!

Мой друг, сваю родную мову вучы,

Як вучаць кітайцы, японцы, палякі,

Як вучыць народ на планеце ўсялякі…

Хай вечна гучыць мілагучна і звонка

На мове чароўнай жывая гамонка!