План открытого урока Етим Эмин

Тарсунин тема: «Етим Эминан яратмишунар».

Муаллим: Гусейнова Ф.А.

Тарсунин мурад -метлеб

Шаирдин яратмишунрикай ученикри малуматар гьазурун, устаддаказ шиирар кIелун, анализ гун.

Тадаракар портрет, слайдар, ктабар, шикилар, шаирдин шиирар.

I Орг. момент.

Учитель:

Лезгийрин виликан девирдин литературадин бине эцигай машгьур шаир, халис ватанперес, чIехи устад, зурба бажарагъ авай Етим Эмин халкьдин рикI алай шаиррикай сад я. Шаирди кесиб халкьдин дерди гьал, яшайишдин залан шартIар дериндай аннамишнава абур вичин гуьзел эсерра ачухарна. Гьавиляй Етим Эмина уьмуьрдин рехъ ва адан сад-кьве шиир хуралай тийижир лезги бажагьат жагъида. Етим Эминан портрет къалурда.

Яб це и шиирдиз «Гьарай эллер»

Учитель

Чи тарсунин кьилин мана-метлеб Эминан яратмишунрихъ галаз таниш хьайила, чаз чир жен халкьдин арада иллаки адан лирикадин эссерар машгьур я.Къешенг рангаралди, авазлувилелди, образдин экуьвилелди тафаватлу абур рикIел аламукьдайбур, мад чеб кIелиз к/ан жедайбур я. Гьик/ лагьайт/а Эмин тарихдани, уьмуьрдани, шииратдани хьана. Ада яратмишна, адаз муьгьуьбат хьана, ам гъам-хажалатди кьуна, ам яшамиш хьана. Абрун гъавурда гьатна к/анда. Ва мад кьилин мурад-метлеб ам я хьи, алай девирдин шаиррини Эминалай чешне къачузва, вири адан шииратдал ашукь я.

Инсан чир хьун патал, иллаки шаир чир хьана к/анда, ам яшамиш хьайи вахт, девир, адан уьмуьр, кьисмет гьихьтинди хьанат/а, адан ругь, адаз уьмуьрда виридалайни вуч багьа ята?

Эминан философиядин, лирикадин бине, вичин хсуси уьмуьрдин. Вич яшамиш хьайи вахтунин шарт/ар себеб яз майдандиз экъеч/зава. И чи тарсунилай гуьгъуьниз заз к/анзава квез Е.Эминан яратмишунар лап мукьувай чир жен, адаз гьихьтин уьмуьр к/анзавай, адан гьам – хифет.

Гила,аялар, чна к1валин к1валах ахтармишин. К/вале куьне Е. Эминан уьмуьрдин рекьихъай са гъвеч/и малумат туьк/уьрна к/анзавай.

Ученик.

Е.Эмин виликан Куьре округдин Цилингрин хуьре лежберрикай хьана. Эмин гьеле гъвеч/изамаз хизанар Цилингай Ялцугъиз куьч хьанай.

Эминан буба Севзихан к/ел-кхьиз чидай, дуьньядикай хабар авай, шииратдин къанунрин гъавурдик квай касс тир. Севзихан пуд хуьруьн къазивиле тайинарнай. Эминан халис т/вар Мегьемед-Эмин я. «Етим» ада вичиз къачур шаирвилин лак/аб я.

Сифтегьан кIел кхьин Эмина вичин бубадивай чирнай.

Етим Эмин Гьажи-Исмаил-Эфендидивай, Алкьвадар Гьажи Эфендидивай чирвилер къачуна.

ЯхцIурни цIуд лагьай йисарин эхирра медреса кутягьай Эмин Ялцугъиз хквезва ва ада бубадин чкадал суддин къазивиле кIвалахзава. Етим Эмин хьтин рахьимлу Къази и хуьрера гьич са чIавузни хьайиди тушир. Шаирдин эсеррай ва масса чаз малум документрай авайвал, ам гьахъ гвай, михьи, анихъ галай инсанрин рикикIай хабар кьадай, адалатлувилелди суд-дуван ийидай маса къачуз тежедай къази хьана.

Ихьтин фактар Эминан шиирайни гъиз жеда.

«ТIварун стха»-Акимов -хуралай лагьана

Ученик

Ада, гьа девирдин шаирар тир И.Казака ва Батырая хьиз, дагъвийрин арадиз къвезвай капитализмадин алакъаяр, намус, гъейрат рикIелай ракъурна, пулдиз икрамун хцидаказ русвагьзава.

И кар шаирдин «Стхаяр» тIвар алай эсердай иллаки хъсандиз аквазва.

Йиф жери затI яни югъ галачиз?

Бахтсуз кIандай дидеди гьич ханачиз,

Етим хьана, гъиле затIни амачиз,

Итим папаз муьгьтеж тахьуй, стхаяр.

Дуьнья я им, акъвазмир сархуш хьана,

Пара вирер ацIуз, элкъвез буш хьана.

Гзаф итимар сад-садал дуьшуьш хьана.

Учитель

Чаз аквазва куьн кIвалин кIвалахдиз хъсан гьазур хьанва.

Гила аялар, чун шаирдин яратмишунрикай рахада.

Ученик

Шаирдин яратмишунрикай сифте девирдикай (1857-1867 йисар)

Сифте девирда гзафни-гзаф муьгьуьббатдикай шиирар яратмишнава. Етим Эминан «Туьквезбан» шиир сифте эсеррикай сад яз гьисабзава. Ана шаирди «Хаму кард хьтин» яр «Ширин емиш авай багъдив», «Гьар пакамахъ», «Гъилел кудай, нур гудай чирагъдив» гекъигзава, гьевеслу рангарал дишегьлидин умуми къамат гузва.

Адан са жерге эсерра дагъви дишегьлидин тайин тир, жанлу образ гьакъикъи рангаралди ва гьакъикъи шартIара ганва .Етим Эмина ам я «хелвет кIвале ацукьна магьидин регъ метIел алаз , зардин кифер хразваз», я «дурнади хьиз гардан кьуна, къгъваз-къугъваз цил фидай рекьеваз», я «чIулав зилфералди лацу хъуькъвер» безетмишна «тавханадай хъуьрез-хъуьрез экъечIзава», я шаддиз «пенжерда акъвазнаваз» къалурнава.

«Тюквезбан» -мани учитель ва Ремиханова Р.

Ученик

Етим Эмин яратмишунрин кьвед лагьай девир (1868-1878)

Эминан яратмишунрин кьвед лагьай девирда туькIуьрнавай гзаф ширин бинеда гьакъикъатда хьайи вичин вилералди акур крар ва вакъиаяр гьатнава.

Месела, шкьакь Гьажи Тагьиракай туькIуьрай «Вирт квахьайдаз», къаних Ягьия русвагьзавай «Дуст Ягьиядиз», «ТIварун стхадиз», эсеррин,ришветбаз судэгьлияр лишанламишзавайбур я. Чи поэзия реализмадин тIалабунриз лап мукьва ийизва.

И кьетIенвал Етим Эминан 1877 йисан бунтарикай туькIуьрай эсердай иллаки ачухдиз аквазва. Шаирди и тарихдин вакъиадай «Гьинава», «Наиб Гьасаназ» ва 1877 йисан бунтариз» тIварар алай дерин манадин шиирар яратмишна.

Абурукай сифте эсерда Етим Эмина тарихдин вакъиадикай хьайи-хьайивал хабар гузва.

Шумудан мал, шумудан кIвал

ТулкI авуна ганава хьи?

Шумуд алим, шумуд абид

Урусатдиз фена хьи.

Фагьум ая, эй мусурман

Бес куь девран гьинава?

Буьтуьн есир кьазава

Чна гила низ гьарагъин,

Гьахълу султан гьинава?

Ученик

Эхирмижи девирда (1879-1885 йисар) Етим Эмин дуьнядикай философиядин хиялралди тафаватлу, дерин манна-метлеб квай са жерге шиирар яратмишна.

И цикл адан яратмишунра виридалайни вини дережа я.

Вичин вири уьмуьрда азадвал, адалатлувал патал чалишмишхьайи шаирдин сес къвердавай гужлу жезва, ам классовый алакъайри деринриз гьахьзава. Етим Эмина дуьнядикай кхьей чIаларин «Дуьнья гьей» шиирда дуьнья- «Карвансара», инсанарни иниз илифиз-хъфизвай «Мугьманар» я лугьузва.

«Дуьнядиз»- шиир хуралай

Ученик

Са кьадар йисара Етим Эмин, азарлувилизни килиг тавуна, къазивилин везифа тамамарзава. Азар къвердавай залан жезвай. Шаирдин патав атун тавур жерягь, гьаким хьанач, амма садавайни адаз куьмек алакьнач. Эхирни Етим Эмин Дербентдиз тухвана духтурханада къаткурнай.

Гьанани, гьикьван дарманар авунатIани, абурукай дава хьанач.

Ученик

Вичин чин дегишнавай дуьнья шаирди кьабулзавач. Гьахълувилин дуьнья ада, вичин рикIин хиял, адаз къаншар эцигнава.

Дилийрин девран я, дуьнья гургьагур

Гьар са буба гачал хан я дуьньяда.

Инсанар хьайила хебни жанавур,

Дугъриди игридаз кван я дуьньяда.

Фагьум ая, стха, жувни хьухь устIар.

Нехирбанни чубан хьайила дустар,

Чанах, чанта санал вегьин я къастар.

Кьведни санал хьайила, чан я дуьньяда.

Ученик

Са патахъай залан азарди, муькуь патахъай Меликан къастари (ада месел алай стха тараш-талан авунвай) Етим Эмин лап дертлу ийизва.

Чаз Эминан шииррай ва адахъ галаз алакъалу тир маса документрай, шаирдин кьилел гзаф агъур дуьшуьшар атайди аквазва: залан азардик месе гьатна вичин чIехи авур стхаяр чина акъвазун, кIвал-югъ тарашна, кесиб кьун. Амма инсандивай эхиз тежер и гужаривай Етим Эмин руьгьдиз ажузариз хьанач.

«Дустариз» шиирдай аквазвайвал ам эхир нефесдалди экуь дуьньядал, адан ляметрал ашукь яз амукьнай.

1885 йисуз Етим Эмин кечмиш хьана. ЧIехи шаир Ялцугъа кучукна.

Тарсунин нетижаяр

Учитель.

Чаз къе чир хьана

Цилингви Севзиханан хва Магьамед-Эмин лезги медениятдин гьич туьхуьн тийидай нурлу гъед я, чи эдебиятдин виридалайни кьакьан кукIуш, адан мягькем чка я. Эминан шиирдал я вахтунин, я халкьдин уьмуьрда кьиле физвай дегишвилерин кар алач.

Эмин час гьамишалугъ ибрет яз, акьулдинни инсанвилин чешне ва сагьиб яз акъвазнавай.

Ученик

КIиридай жагъай альманах тIвар алай рукописда авай лезги эсеррикай 60 Эминанбур я.

Эминан гьи шиир къачуртIани рикIин къеняй къвезва. Гьавиляй адан гьар са шиир са мани я. Гакъикъат искусство рекьидайди туш. Халис шаирни садрани рекьидайди туш .Етим Эминан вичин чаз малум тир 129 шиирда 2455 гафуникай 800 дурумлу ибарадикай менфят къачунва. Етим Эминан зурба устадвални а кардикай ибарат я хьи, адавай кьадасуз тIимил гафарин такьатралди шииратдин лап зурба дарамат туькIуьриз алакьна. Ада вич акур гьар са кас дериндай гьейранарзавай.

Къиметар эцигун

КIвалин кIвалах

Етим Эминан уьмуьрдин рехъ тикрар хъувун ва сад- кьве шиир хуралай чирун.