Презентация na uzbekskom yazyke

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZILIGI

NAMANGAN VILOYAT  

XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

Kosonsoy tuman xalq ta’limi bo’limiga qarashli

10-sonli umumiy o’rta ta’lim maktabi

Fizika fani o’qituvchisi

Lutfillayev Muhammadsharifning

6-sinflar uchun

“ Yorug‘likning tabiiy va sun’iy manbalari”

mavzusida tayorlagan

SLAYDI

Kosonsoy -2020

Darsning maqsadi

Talimiy maqsad: O’quvchilarga - Yorug‘likning tabiiy va sun’iy manbalari haqida tushuncha berish.

Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni tabiatga bo’lgan muhabbatini o’yg’otish, Tabiatni asrab avaylashga o’rgatish.

Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish,nutq madaniyatini o’stirish .

Tayanch kompitensiya: Kommunikativ kompetensiya.

Ta’limda o’zgarishni o’zimizdan boshlaymiz!

SH.Mirziyoyev

Darsning xronologik tuzilishi

№

Dars bosqichlari

1

Vaqt

Tashkiliy qism

2

O’tilgan mavzuni so’rash

3

3

4

10

Yangi mavzuni tushuntirish

Darsni mustaxkamlash

15

5

10

O’quvchilarni baxolash

6

Uyga vazifa.

5

2

Elektr bo’limiga oid savollar

1

2

4

3

5

6

10

9

8

7

15

13

14

12

11

Abu Rayhon Beruniy elektrlangan yani o’ziga mayda jismlarni tortuvchi jismlarni qanday atagan?

kahrabo

Atom yadrosi qanday zarralardan tashkil topgan?

proton va neytron

Jismlarni elektrlanishi hodisasi haqidagi ilk ma’lumotlarni kimni asarida keltirilgan?

Fales Miletskiy

„ Musbat zaryad“ va „manfiy zaryad“ tushunchalarini hamda ularni mos ravishda „+“ va „–“ ishoralar bilan belgilashni fizika faniga kim kiritgan?

Benjamin Franklin

Inson hayoti uchun necha volt kuchlanishdan boshlab xavfli hisoblanadi?

42 Volt

Zaryadli zarralarni tartibli harakatiga nima deyiladi?

Elektr toki

Molekula nimalardan

tashkil topgan?

Atomlardan

Atom so’zini fanga kiritgan va ilk ta’rifni bergan olim kim?

Demokrit

Atomning manfiy zaryadlangan zarrasi qanday nomlanadi?

Elektron

Elektr zanjiridagi tok kuchi mavjudligini kim aniqlagan?

Amper Anri

Ilk tok manbasi yani batareyka ixtirochisi kim?

Alessandro Volta

Bu qanday fizik qurilma?

elektroskop

Bu qanday fizik qurilma?

elektrometr

Bu qanday fizik qurilma?

ampermetr

Bu qanday fizik qurilma?

voltmetr

Molekulalar harakatini birinchi bo`lib kuzatgan olim?

Robert Braun

REJA

Yorug’lik nuri

I

Yorug’likning tabiiy manbalari

II

Yorug’likning sun’iy manbalari

III

Biz hozirgacha fizik hodisalardan- Modda tuzilishi , Mexanik hodisalar, Issiqlik hodisalari, elektr hodisalari bilan tanishdik. Endi navbatdagi - Yorug’lik hodisalari bilan tanishanmiz

Yangi mavzu bayoni

Qadimgi greklar inson ko‘zidan qandaydir nurlar chiqadi va ular narsa, buyumlarga tushib uni ko‘radi, deb o‘ylaganlar. Lekin bu xato fikr edi. Chunki ko‘zning ko‘rishi kechasi va kunduzi bir xil bo‘lishi kerak edi. Keyinchalik ingliz olimi I. Nyuton yorug‘likni juda mayda zarralar oqimi deb qarashni taklif qildi. Bu oqimni yorug‘lik nuri deb ataladi. Yorug‘lik nuri biror manbadan, masalan, Quyoshdan chiqib narsa va buyumlarga tushadi. Ulardan qaytib ko‘zimizga tushsa, ularni ko‘ramiz deb tushuntiradi. Bunday tushuntirish yorug‘lik bilan bog‘liq ko‘pgina hodisalarni tushuntirsada, ayrimlarini tushuntira olmaydi. Masalan:

Quyoshdan tananing qorayishi, o‘simliklar bargining yashil bo‘lishi va h.k. Shunday hodisalarni o‘rganish jarayonida olimlar yorug‘lik tabiati haqidagi boshqa nazariyalarni yaratdilar.

Isaak Nyuton

Jismlardan yorug’lik qaytib ko’zimizga tushgandagina biz ularni ko’ramiz!

• O‘zlaridan yorug‘lik chiqaradigan jismlar yorug‘lik manbalari deb ataladi.

Masalan, Quyosh, yulduzlar, elektr lampochkasi, yonib turgan sham, gulxan alangasi va h.k. Ayrim jismlar o‘zlaridan yorug‘lik chiqarmasa-da, boshqa manbadan chiqib, o‘ziga tushgan yorug‘likni qaytaradi. Masalan, Oy, ko‘zgular. Ayrim hasharotlar, baliqlar ham o‘zlaridan nur chiqaradi. Yorug‘lik manbalarini shartli ravishda ikki turga ajratish mumkin: tabiiy va sun’iy manbalar.

Yorug’lik manbalari

Quyosh, yulduzlar, chaqmoq, shimol yog‘dusi, yaltiroq qo‘ng‘izlar, ayrim baliqlar, chirindilar yorug‘likning tabiiy manbalariga kiradi.

O’zidan yorug’lik chiqaruvchi jonivorlar

Quyosh Yerdagi hayot uchun asosiy energiya manbaidir!

Inson aralashuvi bilan hosil qilinadigan yorug‘lik manbalariga sun’iy manbalar deyiladi. Ularga elektr lampochkasi, gulxan alangasi, kerosin lampasi, televizor ekrani, elektr va gaz payvandi, lyuminessent lampalar, qizigan gazlar kiradi.

Yorug‘lik manbalaridan chiqadigan nur turli rangga ega bo‘ladi. Jismlarning yorug‘lik chiqarishining asosiy sababi uning qizishidir. Jism temperaturasining yuqori yoki past bo‘lishiga qarab, undan chiqayotgan nur rangi ham o‘zgaradi. Masalan, elektr lampochkasidan belgilangan tok o‘tmasa, u qizarib yonadi va xonani yaxshi yoritmaydi.

orug‘lik ta’sirida ishlaydigan jismlar yorug‘likni qabul qilgichlar deyiladi.Inson ko‘zi shu vazifani bajaradi. Fotoplyonkalar, fotosurat, videokamera, Quyosh batareyalari, pult bilan boshqariladigan televizor va magnitofonlar shular jumlasidandir. O‘simliklarda Quyosh nurlari ta’sirida murakkab jarayonlar boradi va Yerdagi hayot uchun muhim bo‘lgan kislorod ajraladi va oqsillar, yog‘ hosil bo‘ladi.

Fotosintez jarayoni

Yangi mavzuni mustahkamlash

Mexanika

Klaster-metod i

kinematika

statika

dinamika

moddiy nqta

tezlik

notekis

tekis

fazo

vaqt

sanoq jism

sanoq sisitemasi

sekinlanuvchan

tezlanuvchan

trayektoriya

ko'chish

yo'l

egri chiziqli

to'g'ri chiziqli

Jadvalga quyidagi yorug‘lik manbalaridan qaysilari tabiiy, qaysilari sun’iy ekanligini ajratib yozing: Quyosh, sham, telivezor ekrani, yulduz, neonli lampa, chaqmoq, fonar, qutb yog‘dusi, display ekrani, moy chiroq, gulxan, lampochka .

Tabiiy

1

Sun’iy

2

1

2

3

4

3

5

4

6

5

6

7

7

Cho‘g‘dek qizdirilgan metall, televizor ekrani, chaqmoq, kompyuter displeyining ekrani, yonayotgan yog‘ochning olovi, cho‘glanma elektr lampochkasi, yulduz qurti yorug‘lik chiqaradi. Bu manbalarning qaysi biri issiq manba, qaysilari sovuq (luyuminisent ) hisoblanadi.

Issiq

Sovuq

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

Savollar

1. Yorug‘likning yana qanday manbalarini bilasiz?

2. Sovuq holda nur chiqaradigan manbalar bormi?

3. Yorug‘lik ta’sirida ishlaydigan yana qanday qurilmalarni bilasiz?

Uyga vazifa

134-135 betdagi 48-mavzu

E’tiboringiz uchun rahmat