Презентаци "Беков Тембота вахара никъ"

Беков Дордаг1а Тембот 1873-1939

• Тембот деша д1аволалуш, хьалхарчоа шоай юртарча маьждиге 1омадаь хиннад 1арбий дешари йоазуви. Т1аккха дас д1авелар из Наьсаре (Крепосте) хиннача школе. Из яьккха ваьлча из дешаш хилар Владикавказски реальни училище. 1893 шера из яьккхачул т1ехьаг1а, из деша вахар Ростове хиннача политехнически институте. Цхьан шера дийшача, из институт йита йийзар цун, цамогаш хиларах. Ц1а а вена, дарба а даь, т1аккха чиновникала балха эттар из Буро т1а хиннача паччахьалкхен банке. Буро т1а шоай ц1енош хиннад цар.

• Тембота ше яздеча беса «вурийтталаг1а шу эттача, Эрсий мотт очбаьлар». Цу хана хинна вай интеллигенци екъаелар. Ца1аш бар, Кавказски федерации хьа а яь, цунна юкъе ший ло1амах чуйоаг1аш Г1алг1айче хилийта дага болаш, буржуазно-демократически наькъах из дег1аухаргйолаш. Укхаза хьалхабаьнначарех бар Инарал Укуров Т1онта, Джабагиевг1ар Махьмадии Висангирии. Х1аьта Джабагиевг1ар хьаяьча паччахьалкхен юкъе доакъошхо волча хана Тембота язъяьяр очерк «Революции Г1алг1айчеи». Очерка т1а вайна гу цу ханарча Г1аг1айче хинна лоаттам.

• Тембот ше маьршача нахах хиннавале а, Г1алг1айчен хала ди т1аэттача, ца воалаш кара топ ийца д1аэттавар Долакх-Юрта деникинцашта духьала т1ом беча хана. Цу юртара хиннаб Тембота устц1ай, цар даьча тешалах, из т1ом мел лаьттача деношка Тембот окопа чура ца воалаш т1ом беш а хилар. Тембота цкъарчоа харцбеш бувцаш хинна большевикаш хьалхарча юкъа дика хилар мискача нахаца. Большевикаша хьакхеллар «Лоаманхой Автономни Советски Социалистически Республика», х1аьта Г1алг1айченах ц1и тилла хиннаяр «Красная Ингушетия», аьнна, 1924 шера хьахилийтар «Г1алг1ай Автономни Область». Берригача мехка санна Г1алг1айче а д1ахьош яр культурни революции Г1алг1ашкахьа хьадийрза хиннача 1аьдалгахьа ваьлар Тембот а. Къаман г1улакха дег1адоаладе йиш йолаш хинна ха яр из, цудухьа Тембот а, кхыбола вай цу ханара дийша нах санна, къаман хьашташта эттар.

• Мальсагов Зоврбик вувцача хана дийцар «Сердало» яха вай хьалхара а къаьнаг1а дола газет. Зоврбик ше цун редактор хиннавале а, цунна ч1оаг1а эшаш вар из газет практически д1ахьоргдола саг. Зоврбикаца ший доттаг1ал хилар бахьан долаш, Тембота цунгара хьа а ийца, 1омадир из вай керда йоазув. Тембота в1ашаг1ъеллар г1алг1ай меттала язде ховш йола з1амига коллектив. Цу коллективе белгалаг1а хилар масала, г1алг1ай керда йоазув 1омадаь вола Ханиев Осман. Кхы дукха ца говш царна т1ехьакхийр Озиев

Салман. Т1аккха баьхкар газете Аушев Махьмад, Ахриев Лорса, Дахкильгов Бахьаудин, кхыбараш а. 1925-1926 шерашка къахьега болабелар Осьмиев Хьамзат, Муталиев Хьажбийкар, Зязиков Бахьаудин, кхыбараш а. Вай газет болх бе д1адолалуш хинна ха, халаг1чарех яр: еха экономика, уголовникаша г1аьраш еш, цхьаццайолча моттигашка нах моцал леш…

• Газета т1а нахага д1абаь кхайкам бар газет наха мел эшаш да. Цу хьалхарча хана газете хьа мел ухийташ хинна материалаш эрсий меттала язъяь яр. Уж еррига а, Тембота ше цу статья т1а деча тешалах, г1алг1ай меттала йоахаш из ше вар. Цудухьа ала бокъо я вай, Тембот хьалхара таржамхо ва, аьнна. Ши газет арахеца цу ханарча Автономни Областа хала хиларца «Сердало» газет арадувлаш хиннадар г1алг1айи эрсийи шин меттала. Газета цхьан номера т1а кепатехача стихотворене т1а дар дешаш: В аулах и селах Мало по малу,- Все больше и больше Читают «Сердало».

• Къаьстта ший лоарх1ам болаш я Тембота «Революции Г1алг1айчеи» яха очерк. Ший очерк Темботас д1айолаю 1917 шера февраль бетта хиннача революценгара. Г1алг1ай къаман боккха кхаь хулаш х1ама хиннад из, паччахь ший г1анда т1ара 1овалар.

• май бетта, Буро т1а в1ашаг1кхийтача Кавказа къамий викалаша шоай ло1амех в1ашаг1ъеллар «Къилбаседа Кавказа лоаманхой союз». Очерка т1а мел дувцачун, Тембот ше теш а, доакъошхо а хиннав. Чоалхане ха я из очерка т1а ювцашъяр. Къаьстта авторо могаеш я цу хана хинна Г1алг1ай Къаман Совет. Публицистически говза язъяь хинна очерк боккха пайда луш я вай цу ханарча исторена а. Вай багахбувцам дукха ховши безаши Беков хинналга гуш да кепатехача багахбувцама кхаь ж1овхарах. Шира зама ювцаш а турпала куц долаш а я «Ачамза-Боарз (Лоаман Хана во1)» яхаш яр. Цу т1а вувцаш волга кхаь турпала ц1ераш я г1алг1ай кхо дакъа белгалдеш (ши кхо б1аь шу хьалхарча замах): лоамарча г1алг1айи (Лоаман ха яха турпал), Наьрта Наьсари (наьсархой белгалбеш), Наьрта Орстхой (г1алг1ай тукхам орстхой белгалбеш).

• Тембот дагавоаг1аш хинначар хийла оалаш да, цо дукха вай багахбувцам д1аязбаь а Литературни Юкъарала, т1аккха 1илма-Токхама института д1абенна хиннабар, аьнна. Бакъда, уж еррига архиваш, ший ханнахьа кепа ца тохарах, мича ехар ца ховш д1аяьннай. Къаьстта дукха хиннадар, йоах, Тембота д1аяздаь турпала - эпически иллеши, шира дувцараши, наьртий оаламаши.