Презентация к докладу

Кымырда5ас – социальна й уон-койуур

Улэни онордо В.Ф.Афанасьев-Алданскай аатынан Чэриктэй орто оскуолатын 5 кылаа4ын уорэнээччитэ Бурнашева Вера.

Салайааччы: Парникова М.И. нуучча тылын учуутала

Кымырда5астар – уопсай уон-койуурдэр

• Уопсайа 10 ты4.араас кымырда5ас корунэ баар. Размердара 0,8-30 мм буолар. Дьу4унэ сырдык са4архайтан хара дьу4уннэ тиийэ баар.
• Кинилэри ханна ба5ар корсуоххун соп, Антарктидаттан уонна Ыраах хоту дойдуттан ураты сирдэргэ.
• Кымырда5астар бэйэлэригэр улахан кымырда5ас уйатын тутталлар. Биир ыалга уопсайа 500-800 ты4.уонна соро5ор 1мол.тиийэ кымырда5астары корсуоххэ соп.
• Кинилэр улахан ыалынан олороллор, онно ты4ы, атыыр кымырда5а4ы кытта улэ4ит кымырда5астар олороллор.
• Учугэй усулуобуйа5а ыал 100 сыл олоруон соп. Бу кэмнэ ыалга хас да колуонэ уларыйар: ты4ы кымырда5астар элбээбитэ 15-20 сыл олороллор, улэ4ит кымырда5астар 3 сыл олороллор.

Рыжай кымырда5астар

• Кымырда5астар тустарынан кэпсииллэриттэн и4иттэххэ, бастакы уочарат рыжай тыа кымырда5астарын саныыбыт.
• Кымырда5астар уу4уур кэмнэригэр котон тахсалларыгар кынаттаналлар эбит.
• Улэ4ит кымырда5астарга кынаттара суох эбит, кинилэр уу4уур кыахтара суох, кинилэр дьиэ тутуутунан, ас астаа4ынынан, личинкалары а4атарынан уонна да атын дьарыгынан сололоро суох. Арыый улахан кымырда5астар уйаларын комускууллэр, кинилэри саллааттар диэн ааттыыллар. Улэ4ит кымырда5астар араас улэлэри толороллор эбит. Ол курдук ас хомуйаллар, ньээнкэлииллэр, уба5ас а4ы харыстыыллар эбит.
• Бастакы 5 кун личинканы кытаанах а4ынан а4аттахтарына кымырда5ас о5ото саллаат буолар эбит, онтон уба5а4ынан – улэ4ит кымырда5ас.
• Кымырда5астарга учугэйдик гравитациялара сайдыбыт эбит.

Кымырда5ас а4ылыга.

Кымырда5астар а4ыылларыгар икки корун баар: белковай уонна углеводнай. Белковай а4ылыгынан араас уон-койуур буолар. Углеводнай а4ылыктара диэн масс суога уонна лабаалара буолар. Туох баар а4ылыктарын кымырда5астар уйаларыгар та4аллар уонна бэйэ-бэйэлэрин кытта уллэстэллэр. Белковай а4ылык бастатан туран личинкаларга уонна кымырда5астарга бэриллэр. Кинилэр кыра личинкалары а4атар сымыытынан а4аталлар

Кымырда5ас уйата

• Кымырда5ас уйата – олус ыарахан архитектурнай тутуу, уксун конус курдук бы4ыылаах. Размера 2-2,5м.урдуккэ тиийэр.
• Уксун буорунан, лабаанан, мутукчанан, отунан тутталлар.
• Кымырда5ас уйатын ис отто кутуу буолар, ол анныгар сурун чаа4а – сир аннынаа5ыта баар.
• Тыа5а кымырда5ас уйалара – бу рыжай тыа кымырда5астарын уйата. Атын кымырда5астар уйалара сир анныгар буолар , мас хайа5а4ыгар буолар эбэтэр сэбирдэ5инэн оно4уллубут буолар.

• Сир анныгар личинкалара, куколкалара, ты4ы кымырда5астар бааллар.
• Кымырда5астар уйаларын температурата олохтоохторуттан тутулуктаах. Температураны кымырда5астар бытыктарынан мээрэйдииллэр.
• Сир анныгар ыраас уонна бэрээдэк коруллэр.

Суоллар.

Кымырда5ас хас да корунэр суоллар бааллар эбит. Онтукаларын кинилэр бэйэлэрэ сиппийэллэр эбит, анаан ха4ар феромон диэн эттигинэн. Суоллар кормовой уонна обменнай буолаллар эбит. Кормовой суоллар араас суолталаахтар. Бастакылар тлялары хамсаталлар. Онтон кымырда5астар уон-койуур минньигэс согун хомуйаллар. Кымырда5астар уонна тлялар сибээстэрэ (трофобиоз) икки оттуттэн ту4алаах. Кымырда5астар тляттан минньигэс а4ылыктаналлар. Бэйэлэрин кэмнэригэр кинилэри остоохтортон харыстыыллар, соро5ор кы4ын уйаларыгар илдьэ киирэллэр.

Кымырда5ас айыл5а5а суолтата:

• Рыжай тыа кымырда5а4а – тыа санитара. 5 орто кээмэйдээх кымырда5ас уйата сыалай гектар ойууру доруобай онорор.
• Куннэ биир кымырда5ас уйатын олохтоохторо 6500 гусеницаны, 28000 куколканы уонна 2660 хатын гусеницатын булаллар.
• Улэ4ит кымырда5астар – фуражирдар сайын устата уйаларыгар 3-8 млн.араас уону-койууру, 20 биэдэрэ минньигэс суогу уонна 40-60 ты4.араас уунээйи сиэмэтин а5алаллар эбит.
• Кымырда5астар буор онорооччу бы4ыытынан биллэллэр.
• Кымырда5астар учугэйдик уунээйи буортулааччылары кытта охсу4аллар, сиэмэ та4аллар уонна уунээйи араа4ын та4аллар.
• Кымырда5астар дятеллар сурун астарынан буолаллар. Кымырда5а4ынан уонна да атын котордор а4ылыктаналлар. Холобур, глухардар, тетеревтар уонна синицалар.
• Би4иги тыабытыгар кымырда5астар ньургу4уну, медуницаны, звездчатканы, фиалканы кобутэллэр.
• Кымырда5астар - ту4алаах уоннэр, кинилэри харыстыахха. Кинилэр би4игиттэн учугэй сы4ыаны эрэйэллэр.

Кымырда5ас ки4иэхэ суолтата:

• Дьиэ5э-уокка, ки4и доруобуйатыгар буорту онорор кымырда5астар бааллар.
• Дьиэ5э олорор кымырда5астар аска буортуну онороллор, араас ыарыыны тар5аталлар.
• Саакка олорор кымырда5астар тляны тар5аталлар, онон уунээйи буортуну онороллор.
• Кымырда5астар ки4иэхэ улахан утуону онороллор. Медицина5а кымырда5ас испиирэ диэн баар.Муравьи приносят огромную пользу человеку.
• Кымырда5астан хаан тохтотор эмтэри онороллор.
• Кымырда5ас дьаата иниир ыарыытын кыччатар, ревматоиднай артрит ыарыытын кыччатар.
• Кымырда5ас дьаатыгар антибиотиктар бааллар эбит, олор тэллэйи уонна бактерияны олороллор эбит.
• Кымырда5астар – ту4алаах уоннэр. Кинилэри олорумэн, харыстыы сылдьын!