Презентация урока "Ыбырай Алтынсарин"

Қостанай қаласы

№ 17 орта мектеп Тақырыбы:

Ыбырай Алтынсарин

“ Қазақ хрестоматиясы”

Қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі:

Сұлтанғазина Жанат Жанғабылқызы

9- сынып

Ашық сабақтың мақсаты : Қазақ даласының дара ұстазы Ыбырай Алтынсариннің ұстаздық жолы мен қазақ даласының, келешек ұрпақтың қамы үшін жүргізілген еңбектері туралы оқушыларға түсіндіре отырып, «Қазақ хрестоматиясына» енген шығармаларымен таныстыру;

а ) Білімділігі: Ыбырай Алтынсариннің адамгершілік, ақындық қасиеттерін таныту және тіл шеберлігін ұғындыру. ә ) Дамытушылық : Оқушылардың ой тұжырымдарын, тарихи тіл байлықтарын, есте сақтау қабілеттерін, көркем сөз оқу шеберлігін дамыту. б) Тәрбиелік : Ақын – жазушылардың, жалпы өнерді құрметтей білуге, басқа да ұлы адамдардың көзқарасын сыйлай білуге тәрбиелеу.

Ашық сабақтың міндеттері : Зейін қойып тыңдау, мәнерлеп оқу, мазмұндама беру, өнегелі білім алу.

Ашық сабақтың түрі : Аралас сабақ

Ашық сабақтың әдіс-тәсілдері: топпен жұмыс,баяндау ,сұрақ- жауап , сын тұрғысынан ойлау стратегиялары.

Ашық сабақтың көрнекілігі : интерактивті тақта, Ыбырай Алтынсарин нің портреті,нақыл сөздері,кестелер.

Пәнаралық байланыс : қазақ тілі, әдебиет теориясы.

І топ – “Тапқырлар”

ІІ топ- “Білгірлер”

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

(Оқушыларды түгелдеу, сыныптың сабаққа әзірлігі)

ІІ Үй тапсырмасын сұрау.

ІІІ. Үй тапсырмасын бекіту.

• Нысанбай жырау қай жылдары өмір сүрген?
• Жырау қай жерде дүниеге келген?
• Жыраудың қазақ әдебиетіндегі орны қандай?
• “ Кенесары-Наурызбай” жырының басты тақырыбы қандай?
• “ Кенесары-Наурызбай” жырында кімдердің бейнесі бейнеленген?

ІІІ. Жаңа сабақ

(1841 – 1889)

Ыбырай Алтынсарин

“ Қазақ хрестоматиясы” кітабы

XIX ғасырда қазақ даласынан шығып, Орыс, Еуропа мәдениетіне қолы жеткен оқымысты, халық ағартушысы дәрежесіне көтерілген әрі педагог, әрі ақын-жазушы Ыбырай Алтынсариннің өз халқына келешегі үшін істеген еңбегі зор. Ыбырай Алтынсарин қазақ әдебиетінде көркем әңгіменің негізін салушы атасы болды. Көркем әңгімелердің композициялық құрылымын шебер етіп құруда да оның өзінше еңбегі бар.

Қ.Жұмалиев

Жылдар

Маңызды оқиғалар

1841 жылы 20 қазан

Қостанай облысы Затабол ауданында туған.

1850 жылы

Орынбордағы қазақ балаларына арнап ашылған жеті жылдық орыс-қазақ мектебіне барған.

1857 жылы

1859 жылы

«өте жақсы» деген бағамен бітірген.

Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болған.

1859 жылы

Орынбордағы шекаралық комиссияның төрағасы, Шығысты зерттеуші белгілі ғалым,профессорВ.В.Григорьевпен жақын танысады.

Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалады.

1864 жылы

Торғайдағы мектепті ашады.

1876 жылы

Петербург, Қазан қалаларына барады.

1876 жылы

«Қазақ хрестоматиясын» жазуға кіріседі.

1879 жылы

«Қазақ хрестоматиясы» Орынборда басылып шығады.

1879 жылы

Торғай облысы мектептерінің инспекторы қызметіне тағайындалады.

1881 жылы

Орск қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады.

1879-1883 жылдары

Торғай қаласының төрт уезінде (Торғай,Ырғыз,Троиц,Ақтөбе) мектептер ашылады.

1983 жылы

Торғайда қолөнер мектебі ашылады.

1983 жылы

«Мұсылмандық тұтқасы» оқу құрал жазып шықты.

1887 жылы

Ырғызда тұңғыш қыздар мектебі ашылады.

1987 жылы

Қ азақ балалары жататын 25 орындық интернат салдырды.

1889 жылы

Ауыр науқастан 48 жасында қайтыс болады.

Ы. Алтынсарин өлеңдері және оның тақырыбы

Оқу, білім туралы: “Кел, балалар, оқылық”, “Өнер- білім бар жұрттар”

Табиғат лирикасы: “Өзен”, “Жаз”

Әлеуметтік мәселелер: “Залым төреге”, “Азған елдің байлары”, т.б

Әңгімелері және тақырыптары:

• Тәрбие мәселелері: “Бақша ағаштары”, “Талаптың пайдасы”,

“ Мейірімді бала”.

• Еңбек мәселелері: “Асан мен Үсен”, “Қыпшақ Сейтқұл”,

“ Әке мен бала”, “Атымтай Жомарт”

Аудармалары:

• Л.Толстойдан: “Силинчи ханым”, “Мұңсыз адам”, “Данышпан қазы”, “Үш ұры”, “Жақсылыққа жамандық”, “Жаман жолдас”
• К.Ушинскийден: “Түлкі мен ешкі”, “Сауысқан мен қарға”
• И.Паульсоннан: “Алтын шеттеуік”, “Бір уыс мақта”, “Тәкаппаршылық”, “Әдеп”.
• И.Крыловтан: “Қайырымды түлкі”.

Ы. Алтынсарин ашқан мектеп- интернаты және мұражайы

Ы. Алтынсарин –оқулық авторы

« Қазақ хрестоматиясына енген тақырыптар:

1/ Ұсақ әңгіме-ертегілер

2 / Үлкен кісілер турасындағы әңгімелер

3/ Әр түрлі өлең-жырлар

4/ Қазақтың мақал-мәтелдері

1/ Ұсақ әңгіме-ертегілер

• 1. Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш
• 2. Сатемір хан
• 3. Абылай хан
• 4. Талаптың пайдасы
• 5. Әке мен бала
• 6. Асыл шөп
• 7. Бақша ағаштары
• 8. Бір уыс мақта
• 9. Алтын шеттеуік
• 10. Шеше мен бала
• 11. Аурудан аяған күштірек
• 12. Мейірімді бала
• 13. Полкан деген ит
• 14. Тышқанның өсиеті

• 15. Ізбасты
• 16. Түлкі мен ешкі
• 17. Қарға мен түлкі
• 18. Қарға мен құрт
• 19. Сауысқан мен қарға
• 20. Жан-жануарлардың дауласқаны
• 21. Қара батыр
• 22. Байұлы
• 23. Жәнібек батыр
• 24. Бай мен жарлы баласы
• 25. Оқудағы балалардың үйіне жазған хаттары
• 26. Балғожа бидің баласына жазған хаты

2 / Үлкен кісілер турасындағы әңгімелер

• 1. Ғалым кісі
• 2. Лұқпан хакім
• 3. Зеректік
• 4. Силинчи деген мырза
• 5. Малды пайдаға жарату
• 6. Дүние қалай етсең табылады
• 7. Білгеннің пайдасы
• 8. Қыпшақ Сейтқұл
• 9. Таза бұлақ
• 10. Әдеп
• 11. Қанағат
• 12. Мұңсыз адам
• 13. Әділдік
• 14. Петр патшаның тергелгені

• 15. Мұжық пен жасауыл
• 16. Сараңдық пен жинақылық
• 17. Жомарт
• 18. Салақтық
• 19. Ақымақ дос
• 20. Жаман жолдас
• 21. Айуанның естісі көп, бірақ адамдай толық ақылы жоқ
• 22. Өтіріктің залалы
• 23. Жамандыққа жақсылық
• 24. Надандық
• 25. Сақып
• 26. Тәкаппарлық
• 27. Киіз үй мен ағаш үй
• 28. Данышпан қазы
• 29. Үш ұры
• 30. Үнді
• 31. Жиренше шешен

Ыбырай өлеңдеріне байланысты кестелер толтыру

Ыбырай сөзі

Қандай қасиеттерді айқындайды?

1.Оқысаңыз балалар,

2. Өнер-білім бар жұрттар,

Шамнан шырақ жағылар

3. Ақылсыз жанды досым деп,

Тастан сарай салғызды.

Тілегенің алдыңнан,

Іздемей-ақ табылар.

Айшылық алыс жерлерден,

Басыңды қосып, сыр айтпа.

4. Кім сендерді, балалар, сүйетұғын,

Жылдам хабар алғызды.

Күндердің күні болғанда,

Қуанышыңа қуанып, қайғыңа күйетұғын.

Ол жаман айғақ болар басыңа.

Түн ұйқысын төрт бөліп,кірпік қақпай,

Шешең байғұс дамылсыз жүре-тұғын.

“ Әке мен бала” әңгімесіне композициялық талдау. І топ “Тапқырлар”

1. Әңгіменің басталуы

2. Әңгіменің дамуы

3. Әңгіменің байланысы

4. Әңгіменің шиеленісуі

5. Әңгіменің шешімі

Тірек сызбалар арқылы “Таза бұлақ ”әңгімесінің мазмұнын ашу

ІІ топ- “Білгірлер”

Әңгіме аты

Авторы

Тақырыбы, идеясы

Жанр түрі

Кейіпкерлері

Мақал- мәтелдер, нақыл сөздер

Өлеңді құрылысына қарай талдау.

1. Атаңды сағындым деп асығарсың,

Сабаққа көңіл бөлсең басыларсың;

Ата-анаңды өнер білсең асырарсың,

Надан боп, білмей қалсаң аһ ұрарсың

2. Шырағым, мұнда жүрсең нетер едің?

Қолыңа құрық алып кетер едің.

Тентіреп екі ауылдың арасында

Жүргенмен не мұратқа жетер едің?

Педагог

Ғалым

Ағартушы

Ақын

Жазушы

Ыбырай Алтынсарин

Тілмаш

Аудармашы

Инспектор

Үйге тапсырма.

• Ыбырай әңгімелерін оқу, мазмұндау. Бір әңгімесіне сурет салу.

2. “Ыбырай – әңгіме шебері” тақырыбында эссе жазып келу.

Оқушыларды бағалау