Проектная работа на тему " Творчество и жизнь Абусупияна Акаевича"

на тему:

Выполнила учитель

родного (кумыкского) языка

МБОУ СОШ № 9

Камалутдинова М.И.

г. Буйнакск

Къумукъ халкъынг унутмай.

Чийни къошуп къуругъа,

Булгъагъанлар нени де,

Абусупиян уругъа

Берип къойгъан сени де.

Элтген къысматынг – ханынг

Къазакъ гетген ёллардан

Гечмесбиз сени къанынг

Отузунчу йыллардан.

Этмегенсен бир зат да

Илыгъардай, терлердей

Оьлгенсен къазаватда,

Оьктем къумукъ эрлердей.

Баракалла! Гьар ишинг

Гьайран уллу умутдай,

Магьмуз тав, Къазанышынг,

Къумукъ халкъынг унутмай.

ПЛАН:

1. А. Акаевни яшаву ва яратывчулугъу.

2. А. Акаевни илмугъа къараву.

А. Акаевни педагогика къараву.

1. А. Акаевни динге къараву.

2. А. Акаевни ингъылапгъа къараву.

3. Шу ишни язмакъ учун къоллагъан материал.

Гьар халкъны яшавунда, ону ругь якъдан оьсювюнде кюрчю бурулувуну белгиси болагъан ва асруланы боюнда унутулмайгъан эсделик къоягъан агьвалатлар бар. Олар, шо халкъны мингли маданиятыны дазуларындан чыгъып дюнья агьамияты булангъы агьвалатлагъа айлана. Бизин Дагъыстанны тарихинде белгили ярыкъландырывчу, шаир ва муаллим Абусупьян Акаев (Арсланбеков) ат-Дагъыстаны ал-Къазанышыны (1872-1931) яратывчулугъу шолай агьвалатлардан бириси деп айтмагъа тийишли.

Абусупьянны яшаву ва чалышыву инсанлагъа тарихиндеги белгили адамланы: Абай Къунанбаевны, Къаюм Насырини, Астемир Атажукинни, Абдулхалыкъ Жанибековну ва оьзгелени чалышыву булан бир сыдрада токътагъан.

«Язывчу» деген бир сезону хасиятларын ва чалышывун толу кюйде ачыкъ этмей. Ялынлы публицист, ярыкъландырувчу жамият чалыншувчу Абусупьян янгы Дагъыстан жамият ойланы ва янгы минли маданиятыны белгисине айлангъан.

Абусупьян, даражанг бийик болсун,

Уламаълар сенден тергев де алсын,

Къариб эллер сагъа мубаракъ къалсын.

Болжал етип, къойдунг папа дюньяны.

Сен гермеген бу дюньяда не къалды?!

Муна пикълер сени къуршады алды,

Ёлдашларынг сени кёп гьайран къалды,

Болжал етип, къойдунг папа дюньяны.

Къаргъа гёмюп ёлдашларынг да гетип,

Эртен гелди сагъа зиярат этип,

Тапмадылар. Гетдинг тижарат этип,

Болжал етип, къойдунг папа дюньяны…

(белгисиз автор).

Абусупьянны тувгъан йылы хас, документлерде 1870 деп герсетиле. Тек сонггъу йылларда юрюлеген актарывланы натижасында белинген кюйде, Абусупьян, гьижрат булан алгъанда, 1289-нчу йылны шавал айыны 7-синде, демек, 1872-нчи йылны 8-нчи декабринде, анадан тувгъан. Абусупьян Акаев Темирханшура округну Тёбенкъазаныш юртунда Акай Арсланбековны агьлюсюнде тувгъан. Юрт къадиси Акай Арсланбеков яшавда бош затлардан арек болуп, илмудан ва динден яхшы пайы – англаву бар гиши болгъан.

Абусупьян – агьлюдеги уланланы инг де гиччиси – яш вакътиден тутуп китарлардан кёп ишдагьлана, гьар затны билме сюе болгъан. Шону эс этип, атасы муну Къазаныш межитдеги мадрасагъа охума сала.

Мадрасада берилген билимлер Абусупьянны рази этмей. Шогъар гёре атасы яшны охувун давам этмек учун Дагъыстанны инг уллу алимлерини янына йибере. Абусупьян Жюнгютейде, Шурада, Согьратда, Таргъуда алимлени янында бир нече йыл охуй. Онда ол араб тилге, адабиятгъа, астрономиягъа, философиягъа, тарихге, физикагъа, тил илмулагъа байлавлу оьр даражада билим ала. Уьюне къайтып гелген сонг ол Гюнтувуш адабиятны классиклерини асарларын оьз башына уьйрене, анадаш халкъыны авуз яратувчулугъун, Йырчы Къазакъны йырларын, такъмакъларын жыя.

Яш заманындан тутуп ол оьз халкъыны бары да ругь байлыкъларын оьзюне алгъан. Къысгъа болжалны ичинде яшавну университетлерин оьтген ва терен гьакъылы булангъы улан мингли адабиятгъа генг кюйде арагъа чыкъгъан. Абусупьян яшавну янгыртывда жагь кюйде ортакъчылыкъ этген. Шо огъар айланадагъы гёзеликни ва халкъны ругьун терен кюйде гьис этмеге кёмек этген. Абусупьян оьзюню ойларын, алдына салынгъан борчланы тез англагъан ва оланы оьр даражада гьаракатчылыкъ булан бек къаст этип кютме чалышгъан.

Гетген асруну ахырында Темирхан-Шурагъа, Дагъыстан областны гьакимине, Кавказны наместнигинден яхшы пагьмулу эки яш адамны танглап, айырып арап ва дюнья яшавгъа байлавлу илмулардан оьз билимлери артдырмакъ учун оланы Къазангъа йиберигиз, - деп язылгъан кагъыз гелген. Ерли гьаким шонда охумакъ учун Абусупьянны йибермекни тийишли гёрген. Татар алимлерден дарс алып Къазанда ва Оренбург тарапларда охугъанлыгъы да, Татарстанны школаларында дюнья яшаву гьакъында дарс беривню янгы къайдалар булан болуву ва Абусупьянгъа алим ва язывчу гьисапда хыйлы затланы билме кёмек этген.

Казандан къайтгъан сон ол халкъны маърипатлы, билимли этив ишине дагъы да уллу гьаракатчылыкъ булан гиришген.

1902-нчи йылда Абусупьян оьз Ватанына къайтып, Тёбенкъазанышда эки йыллыкъ мактап ача. Оьзю ачгъан школада практика чалышывуну кюрчюсюнде 1909-нчу йылда Абусупьян Иршаду-с-сибъян» деген китабын язгъан.

Оьзден алдагъылар гьалиги ва гележек наслулар булан тенглешдиргенде Абусупьянны тарихдеги къумукълары кёп уллу. Абусупьянны аты кёп миллетли Дагъыстан ва Кавказ адабиятны макътавлу тарихине белгили. Ол халкълагъа терен ойчу, машгьур шаир, алим, ярыкъландырывчу ва моюмайгъан – талмайгъан жамият чалышывчу гьисапда танывлу Абусупьян бизге варисликге оьзю язгъанлары ва башгъа тиллерден гёчюрюлегенлери булан бирче алгъанда 40-дан да артыкъ китап къоюп гетген. Оланы гёзден гёчюрюп, тергевлю охуп пигьру этгенде Абусупьян девюрюне гёре, хыйлы-хыйлы философия жамият политика, илму ва къылыкъ якъдан тюрлю-тюрлю гьакъылланы арагъа чыгъаргъан, олагъа оьз терен янашгъан.

Абусупьянны яратывчулугъу бизден алдагъы кёп пагьмулу алимлени ойларын оьзлеге тартгъан ва Абусупьян Дагъыстан маданиятына ва адабиятына дагъы да уллу къошум этежегине шеклик этмейбиз. Сибирни къыйынлы шартларында къыйналсада, Абусупьян гертиликге инангъан, гертилик ва тюзлюк уьст болажагъына умут эте болгъан. Сувукълукъдан ва ачлыкъдан къыйынлы гьалгъа тюшген туснакъланы ол ругь ягъындан якълагъан. Оланы тюрлю-тюрлю аврувлардан сав этген. Ата юрту, уьй аглюлерде эссине тюшген къыйынлы мюгьлетлерде Къуран китапдан рагьмулукъгъа ва инсанлыкъгъа чакъыргъан сураланы-аятланы олагъа гёнгюнден охуй болгъан.

Оьзюню 59 йыл болагъан чагъында, Сибирни къагьрулу къышларын ва авур элимекни шартланы гетерме болмай, Абусупьян жан берген. Ол оьзю оьлсе де, онлар булан язгъан китаплары, этген асил ишлери халкъны эсинде. Абусупьянны яратывчу байлыкъларны оьз халкъына къайтырмакъ – заманны талабы. Шу ойну яшавгъа чыгъармакъ мурат булан биз шу китапдан язгъанбыз.

«Абусупьян Дагъыстанда ва ондан тышда да шаир,

публицист, китап чыгъарывчу ва муалим, охув

ишде янгы пайдаланы къолламакъны якълавчусу

гьисапда белгили болгъан. Оьз девюрюне гере генг

кюйде билим алгъан ва оьзюню ана тилинден

къайры да орус, арап ва татар тиллени билген.

Абусупьян тарих, адабият илмулар булан машгьул

болгъан…

«Къумукъ тилни ахтарыв гьаракатыны

тарихинде, ону фонетикасына арап алифлени

къыйышдыргъан къумукъ ярыкъландырывчу

Абусупьян Акаев агьамиятлы ер тута…»

(Академик А.Н. Кононов).

1902-нчи йылда Абусупьян оьз ватанына къайтып, Тёбенкъазанышда эки йыллыкъ мактап ача. Шо школадагъы охув ва тарбиялав иш, Эдилбой дагъы ярыкъландырывчуланы ангы къайдасына гёре юрюле болгъан. Оьзю ачгъан школада практика чалыншывуну кюрчюсюнде «Иршаду-с-сибьян» деген китабын язгъан. Алимни школасында яшлагъа билим беривю къайдасы гьали биз школаларда юрютеген дарс йимик болмагъан, охувчуланы эркин лакъырлашывуна кюрчюленип юрюлген. Дарсны вакътасинде яшлар охумагъа, язмагъа, язмагъа-гьисангъа, динни къанунларына, ана-тилни грамматикасына уьйрене болгъанлар. Шолай да охувчулар къол ишни, сатыв-алывну, китапны басмаханагъа гьазиривюню къайдаларына уьйренгенлер. Яшны ругь янындан оьсювю школагъа баргъынча хыйлы алда тарбияланмагъа тарыкъ дей Абусупьян. Охув сююнч гелтирегенлик, билимлеге талпыныв, ругь байлыкъланы бары да материал байлыкълардан оьрге салыв биринчи абатларындан гьасил бола. Педагогну буса ол лап да жаваплы ишни яшавгъа чыгъармагъа бойнуна алгъан адам булан тенглешдирген Абусупьян айтагъан кюйде, къылыкъсыз адам ругь, янындан да ярлы. Адам къылыкъ янындан тюз тарбиялансын учун онда рагьму, гертилик, бирев-биревге кёмекге табулагъанлыкъ, халкъыны ругь ва тарихи байлыкъларын сакълап болагъанлыкъ болмагъа герек.

Халкъны билимли этив мурад булан Абусупьян бизин асруну баш вакътилеринден тутуп бек гьаракатчы кюйде чалышгъан. Ол 1903-нчу йыл оьзю ачгъан мактабы учун ана тилде жагьрария, тарих, гьисап ва башгъа китаплар гьазирлеп басмадан чыгъара «Муалимге бир не сёз» деген ишинде автор охув йылны гюзде башламакъны таклиф эте. Яшлар башлапгъы мактап да 2 йыл охума гереклер. Биринчи йыл гюнде 4 дарс, экинчи йыл 5 дарс берме герек. Аслу тергев охувгъа, язывгъа берилме тюше, тарикден, жагьрапиядан, гьисапдан дарслар болма тарыкъ. Классда 30-дан артыкъ яш болма тюшмей, артыкъболса дарсланы юрютме четим болажакъ. Дарсын гьазирлемеген яшланы такъсырлайгъангъа Абусупьян бютюнлей къаршы.

Авторну конкурсуна гёре.

«Илмулар, билимлер - арты – ахыры битмейген затлар, илму, билим-дюньядагъы байлыкъланы инг де къыйматлысыдыр»

Абусупьян оьзюню дарсларында дюнья алашыны, табиатда болуп гетеген гьалланы, юлдузланы, планеталаны гьакъында яшлар англайгъан кюйде тынч тил булан айта болгъан. Муалим оьзю охутагъан яшланы да алып юрт ягъагъа чыгъа, йыракъ ерлени гёрсетеген торнамадан таба юлдузланы тербенишине яшланы къарата. Неге тюгюл де дарсда эшитген затланын яшлар яшавда оьз гёзю булан гермеге де герекли болгъан.

Бажарылу педагог гьисапда Абусупьян ана тилин оьсдюрюв, тазалыгъы масъаласына да кёп тергев бере. Ана тилге башгъа тиллени ол терминлени сёзлюгюн де гьазирлеп чыгъаргъан, шо терминлер къайдан гелгенлигин, оланы не ерде къоллайгъанын да гёрсетген. Бу сёзлюкде 200 ден артыкъ сагьифа бар. Автор бу сёзлюкню чыгъармакъдан Мурат-ана тилин, сёзлюк байлыгъын артдырмакъ, деп эсгере.

Абусупьян Акаев иш тизив таржумачылардан, ол татар, рус ва оьзге халкъланы классиклерин анадаш халкъына нечик чи, бары да дагъыстанлылагъа танытгъан.

Абусупьян болдургъан чебер адабият асарланы арасында инг гёрмекли ер тутагъанларындан бири ону 1903-нчу йыл Бахчи-сарайда чыкъгъан «Мажму ал-ашгъар ал-ажамият» деген жыйымыдыр.

Бу китапда къумукъ халкъны тезден берли авуздан-авузгъа айтыла гелген йырлары, сарынлары, аталар сёзлери, къумукъ шаирлени алдынгы наслусу Йырчу Къазакъны, Мугьаммат-Апенди Османовну, Мамай Алибековну. Абусупьянны, оьзюню адабият асарлары ерлешдирилген. Мунда бизин халкъны барышы халкъ йырлары, сарнав сырлары, къаргъыш этеген сарынлар, къылыкъ масъалалагъа байлавлу айтывлар, мисаллар, тапшурмалар, тапмачалар, оюлкюлю къысгъа хабарлар ва оьзгелери де жыйылгъан.

Абусупьян къумукъ позияны классиги Йырчы Къазакъны оьр даражада къыйматлагъан, ону Имрулкъайс (арапланы бусурман дин чыкъгъанча алдынгъы вакътидеги танывлу шаирни) булан тенглендирген. Абусупьян басмаханадан чыгъаргъан Йырчы Къазакъны шиъруларындан биринде, къолун бутун шынжырлар булан да бугъавлап, шаирни йыракъ Сибирге йиберген шавхалны зулмучулукъ ишлерни ачыкъ этилип гёрсетиле.

Абусупьянны оьзюню пигьруларыны да кёп агьамияты бар, неге тюгюл де оларда янгы яшавну идеялары, загьматчыланы гьалы ачыкъ кюйде гёрсетилген. Масала «Сабанчы» деген бир шиърусунда шаир ярлы Бектемирни атындан ону гьар гюнлюк загьматыны гьакъында айта.

Абусупьянны шаирлик пагьмусу ону «Язбаш» деген шиърусунда да ачыкъ кюйде гёрюнюп тура. Мунда язбаш нечик леззетли, къуванчлы вакъти экени кёп арив суратлана:

«Гьар йылны бир язбашдыр

леззетли заманы,

Бош – бошуна йибермейик

гелип гетмегин аны…»

«Къызъяшланы тилинден микаят», «Яшлагъа насигьатлы тюрк», «Ананы тилинден балагъа» деген шиъруларын да Абусупьян яшланы дюнья илмуларын уьйренген школагъа чакъыра.

Абусупьянгъа ва ону китапханасына, шолай да ол язгъан китаплагъа бакъгъан якъдагъы ожетлик талавурчуланы ва енгил гьакъылы рагьмусуз адамланы сыйлы хаты булангъы арап эсделиклени ёкъ этмегеде къолу тартынмагъанлыгъын ачыкъ гёрсете. Юзлер былангъы кёп тюрлю тиллерде печатдан чыкъгъан уллу алимлени, философланы ва язывчуланы китаплары, пургон арбалагъа юкленип юрт ягъагъа гелтирилип, яллатылгъан, оьзю де ГУАГ-гъа бакъдырылгъан.

Абусупьянны къагъызы Северный край, Вологодский округ, село Леденское деген концлагерлени бириндеги Абдулхайыргъа язылгъаны-ахырынчы. Шу шагьатнаманы маънасы билдиреген кюйде. Дагъыстандагъы халкъгъа билим биривню инг де уллу гёрмекли вакиллериден бириси Абусупьянны 30-нчу йылланы азаплы эпсиз къулуна айландыргъанлар.

Абусупьянны къысматы ва ону яратывчу ишни тарикни бирдагъы бир рагьмусуз белгиси. Насипге, ол яратгъан бары байлыкълагъа намарт адамланы къоллары етишмеге болмагъан. Халкъны арасындан чыкъгъан, пагьмугъа абус этеген къоччакъ уланлар пагьмулу алим ва ярыкъландырывчу яратгъан асарланы хыйлысын бугюнге ерли сакъламагъа бажаргъан.

Абусупьянны яратывчулугъу янгыз къумукъ халкъны маданият байлыгъы болуп къанмай, о бары да Дагъыстан халкъланы да, Гюнтувуш ва Гюнбатыш, Европаны халкъларыны да уллу байлыгъы.

Ахтарывлар гёрсетеген кюйде, ярыкъландырывчуну яратывчулукъ байлыгъында дюнья йиливизациясыны чебер маданиятыны ва авуз - шаирлик байлыгъына оьр даражаларын сейлеме бола. Ол оьзю язгъан асарларда Имрул Къайсны, Омар Хаямны, Къол Алипи, Абдурагъман Жамини, Низамини, Пушкинни, Крыловну, Толстойну, Къазакъны ва башгъаларыны классика байлыкъларындан пайдалангъан. Ол оьзюню кёп-кёп асарларын да шо уллу сезлерин ерсиз, гьажатсыз къошуп, къарышдырып къоягъанлыкъгъа да къаршы ябушгъан.

Бу масала булан байлавлу этип «Къылыкъ китабын да» ол булай яза:

«Ана тилни башгъа тиллерден гелген сёзлер булан къарышдырып сёйлемек арюв тюгюл… Шолай этмек оьз тилибизни екъ болувуна багъып элтмесми? Бизде «къабул этмек» деген сёз бар тура «принимать» деген айтмагъа не тарыкъдыр?

Абусупьянны педагогика ёлдагъы бютюп чалышыву адамланы патриотлукъ ругьда, оьз халкъына, оьз Ватанына аминликни ругьунда тарбиялавгъа бакъдырылгъан «Ананы тилинден балагъа» деген шиърусунда ачыкъ гёрюне.

Эй Абусупьян, илму тереги,

Исламны кюрю, динни гереги,

Алимсиз дюньягъа гьар ахыратгъа

Жавабыгъыз гьазир имкаллы затгъа.

Алимсиз исламны гюл терегисиз,

Шафин масгьабны инг гересиз,

Улум ва фунунда сиздей табулмас,

Мужтагьид сен десе уялгъан болмас.

Сендеги гьюнерни макътамакъ учун

Герек къазанма шаирлик гючюн.

Артыкъсыз улумда, масларда таза…

(белгисиз автор)

III. Оьз девюрюню оьзге вакиллери йимик, уллу багьа къазангъан «Кавказдан гелген профессор» деп белгили болгъан ол Къазан шагьарны алимлени арасында. Бакудеги университетни профессору Бекир-Чобан-заде Абусупьянда милли маданиятны язбашыны тулувун гёрген. Академик Андрей Конопов Абусупьянны яратывчулугъуну гьакъында айта туруп, булай язгъан: «Абусупьян шаир, публицист, педагог, китап чыгъарывчу гьисапда айрыча белгили.

Халкъ арасында Абусупьян бир якъдан таржумачы деп, бир дагъы якъдан гьар тюрлю масъалалагъа гёре илму китаплар язгъан, кёп тилни сёзлюклени тизген адам деп таныву.

Китаплар чгъарывда акъчаны, кагызны къатлыгъы себепден ону оьз харжламакъ муратда ол лап увакъ гьарплар булан языв эте болгъан. Ону «100 йыллыкъ тынч рузнама календары шолай чыгъарылгъан китапларындан биридир. Бу календарда 1905-нчи йылдан башлап 1985-нчи йылгъа ерли табиатда болажакъ агьвалатланы йылары, жумалары: кёп маълуматлар, тюрлю-тюрлю хабарлар ерлешген.

Абусупьян динге инангъан адам болгъан. Ону динге инаныву оьзю чыгъаргъан китапларда да гёрюнмей къалмагъан. Дюнья яшаву байлавлу адабият асарларын гёчюрмек, оланы басмадан чыгъармакъ булан янаша Абусупьян дин китапларын да. Къуранны маънасын англатагъан асарланы да гёчюрген. Шолай этегенни Абусупьян оьз девюрюне къыйышывлу адам болгъанлыгъын гёрсете.

Динчилик къуллукъну тутмагъа бирдокъ да къаст этмеген, халкъны яшавун тунукълашдырырагъан бир тайпа ялгъан моллалагъа, алдатывчу къадилеге ачывлу гёзден къарайгъанлыгъын ол бир заманда да яшырмагъан.

Янгыз савланы талап къоймай, оьлюлени де тонавун алып турагъан уятсыз моллаланы гюзюн ача туруп Абусупьян «Манай Алибековгъа жавап» деген шиърусунда булай язгъан.

«Уллулардан эл чегин,

Гиччилеге багъайыкъ.

Сен айтагъан табунгъа

Ольген де пат тагъайыкъ».

Ол динни – шариатны бузмайлы, тюз кюйде юрютмекни далап этген.

Абусупьян пача гьукъуматны законсуз – адилсиз ишлерини уьстюн ачгъан: «Дагъыстанны таны» деген газетни ябып, ону чыгъаргъан гишини де Абусупьяны китаплар сатагъанын гёргенлерден кёплерини айтывуна гёре, ону къолунда янгыз дин китаплар тюгюл, башгъа тиллерден, айрокъда къазан, татар тилден бёлюклер «Тотунами», «Бозигит», «Юсуп ва Зулайха» («Юсупны хабары»), «Даьир ва Зугьра», Йырчы Къазакъны асарлары, къумукъ халкъны авуз яратывчулукъдан асарлары, аталар сёзлери ва оьзгелериде болгъан.

Абусупьян шо девюрде халкъыбыз учун бек герекли китапланы чыгъарма къаст этген, ону «Гьазирдарман» деген китабы да шогъар шагьатлыкъ эте. Шонда инг герекли дарманланы атлары эсгериле. Доктор гелгинче олардан нечик пайдаланмагъа тюшегенлиги де герсетилген. Автор дарманланы бузулуп къалмасын деп нечик сакълама тюшегенликни де билдире. Къумукъ тилде бир-бир дарманланы атлары ёкълугъу саялы алим оланы атларын русча берген: «Гофманские капли», «Комфорное масло».

Дагъыстанлыланы ароб, орус ва ерли тиллер булан таныш этмек учун Абусупьян 4-5-6 тюрлю тилде сёзлюклер чыгъара. Шолай да адамланы яратывчулугъуну таълирини тюбюнде яратгъан.

Абусупьянны ярыкъландырывчу ва халкъгъа билим берив тармакъда гёрмекли вакили гьисапда халкъны арасында уллу абуру-сыйы болгъан. Ол тарбиялав ишде патриот янына кёп тергев берген.

«Анагъа – Ватангъа бакъгъан ягъындагъы сююв тарбиялав ишде лап да агьамиятлы» деген маънада язгъан. Адамны тарбиялавда къылыкъ янындан тазалыкъны биринчи ерге салгъан. «Къылыкъ – адамлар яшайгъан жамиятны алгъа йиберивню кюрчюсю», - деген ол.

II. Октябрь инкъылабындан сонг Абусупьянны пагьмусу янгы янындан ачыла. Ол кёп санавда терен маъналы шиъру асарлар ярата. Халкъгъа билим берив тармагъында чалына туруп, кёп тюрлю педагогика жамиятланы члени этилинип сайлана. Республиканы ёлбашчыларыны тилевюне гёре, ол печатдан чыгъагъан китапланы, газетлени, журналланы редакторлукъ ишлерин юрюте. Олан бетлеринде оьзюню бек маъналы, бек пайдалы макъалаларын чыгъартып халкъны гёзюн янгы яшавгъа ача. Озокъда, 30-нчу йыллардагъы къыйыкъсытывлар болмагъан буса, Жавапгъа тартгъанда, гьукуматны шо ишине къазанланып Абусупиян 1913-нчю йыл «Бусурман газетге», Бугюнню герекли масъаласы» деп бир шиъру язгъан. Шо сатираланы чиновниклерин шакаллар деп сёгюп яракъсыз эте.

Абусупьян инкъылланны, ватандаги давну девюрюнде (1917-1920-нчы) газетлерде чыгъаргъан макъалаларына къарагъанда, ол инкъыланпы, гьюрриятны уьст болувун сюйгенлиги, зулмучу къурумгъа къарны ябушагъан социалистлени якълайгъанны, Н.Гоцинскийни инкъыллапгъа къаршы пикруларыны ич юзюн ачагъанлыгъы гёрюнюп тура. Мисал учун ону «Социалистлени гьакъыкъаты» деген макъаласындан.

Шу ишни язмакъ учун мен къоллагъан алатлар:

1. «Хрестоматия»8-9кл. «Дагъучпедгиз».

2. «Пайхамарны ёлу булан» А. Акаев1992 г.

3. «Сёнмейген юлдуз» Буйнакск 1990 г.

4. «Тангчолпан» 1992 г.

5. «Къарчыгъа» №7 1994 г.