Программа по алтайскому фольклору

«Шабалин аймак» Муниципал тöзöлмöнин ÿредÿ бöлÿги

МБŸУ «Чичке – Чаргынын тöс текши ÿредÿлÿ школы»

Принята на Утверждаю:

педсовете директор школы

№ __от _________2013 г. ________/Темеева И.Е./

«Калыгыстын айлаткыш jандары»

(алтай калыктын оос чÿмделгези ле чÿм – jандары аайынча программазы)

2012 – 2015 ÿредÿлÿ jылдарга

5 – 6 класс

Тургузаачызы:

Тыдыкова Л.А.,

алтай тил ле

литературанын,

алтай калыктын оос

чÿмделгези ле чÿм – jандары

аайынча ÿредÿчизи

Чичке – Чаргы

2012 г.

Jартамал сöс

Бистин Чичке – Чаргы jурт аймак ичинде тил jанынан анылу jерде турат. Ненин учун дезе алдында jылдарда бу jурт орус болгон. Байла, онын салтары эмдиге jетире артканча. Тургуза öйгö jетире jурттын jаан да jашту улузынын, балдардын да тили кайлык болуп артканча. Айдарда, бу айалганы эмеш те болзо ондолторго, тилге jилбÿни ойгозорго бу программа тургузылган. Школдын компонентинен неделеде бир час берилет.

Калганчы jылдарда алтай тилге коркышту jаан аjару эдилет. Кажы ла алтай бала бойынын тöрöл тилин ондоп, билип, jайым куучындап билери jаан учурлу. Айдарда, школдо балдарды бойынын чÿм – jандары ла jанжыгуларын билери эмдиги öйдин некелтези деп айдарга jараар.Алтай тилдин ÿредÿчизи мындый компонентти апарза, сÿрекей jарамыкту болор.

Албатынын оос чÿмделгезине тайанып, онын jанжыккан jандарын ÿредери - ол:

• кажы ла ÿренчик тöрöл jери, бойынын угы – тöзи, jандаган jандары керегинде билип алары;

• олорло оморкоп, олорды сÿÿп ле байлап, чеберлеп jÿрерине амададары;

• алтай албатынын чÿм – jандарын орныктырарында туружарына кÿÿнзедери ле текши jÿрÿминде тудунып билерин тазыктырары;

• олор ажыра ÿренчиктерди бийик кÿÿндÿ эдип тазыктырары;

• тöрöл албатызынын jандарын билип, öскö албатылардын jанын тооп jÿрерине таскадары.

Амадузы:

• алтай албатынын чÿм – jандарын билип, текши jÿрÿминде тузаланып jÿрери.

Некелтелери:

• jалама буулап билери;

• ээжилерин тудуп билери;

• билеле колбулу чÿм – jандарды билип, эмдиги öйдин некелтелериле колбоп билери;

• кöчкÿн албатынын ак – малынын учурын кöдÿрип jÿргенинин учурын байлап, баалап, иштенкей кылык – jанга таскадары.

Иштеер öйи: 2012 – 2015 jыл

Некелтелерди бÿдÿреринде керектÿ айалгалар:

• ÿренчиктердин ада – энезиле jартамал иш öткÿрери;

• класстын башкараачыларыла колбу тудары;

• jурт администрацияла колбу тудары;

• культура байзынын ишчилериле колбу тудары;

Программанын туружаачылары:

• 5 – 6 класстын ÿренчиктери, класстын башкараачылары, ада – энелер;

• ада- энелердин школдогы комитеди;

• jурт администрация;

• культура байзынын ишчилери;

• jурттын jаан jаштулары;

Öткÿрер формалар:

• бедирениш иш;

• мини – спектакльдар;

• ойын методика;

• инсценировкалар;

• анкетирование;

Нормативно – правовая база:

Закон Российской Федерации «Об образовании», Национальная доктрина образования в Российской Федерации до 2025 года, Концепция ПНПО «Повышение уровня воспитательной работы в школах» :проект ведомственной целевой программы «Развитие воспитания в системе образования Российской Федерации», президентская инициатива «Наша новая школа», Концепция развития этнической личности в ОУ РА, Устав МОУ «Мало – Чергинская основная общеобразовательная школа».

Содержаниези:

«Калыгыстын айлаткыш jандары» деп программа бир ÿредÿлу jылга тургузылган. Бастыра 34 час, онын 18 чазы теорияга берилет, арткан 16 час практикалык болор. Неделеде бир катап öткÿрилер.

Темалар аайынча план:

Öткÿрерине болушту айалгалар:

• Алтай тилдин кабинеди ле спортзал,

• алтай кÿÿлик ойноткылар: топшуур, комус;

• орус кÿÿлик ойноткылар: домра.

• Интернет;

Турултазы:

Ÿренчиктер алтай улустын озодон бери ар – бÿткенди тооп ло байлап jÿргенинбилип алар. Ада – öбöкöнин jан – ээжилерин орныктырарыннын jаан учурын ондоор. Улустын алдына куучын айдарына темигер. Албатынын чÿм – jандарын билип ле улалтып, ар – бÿткенге чебер ле киленкей болорына, оны сÿÿрине ле корыырына таскаар. Алтай jылдык тоны билип, jаан класстарда литературалык чÿмдемелдерди ÿренгенде тузалу болор.

Тузаланган литература:

1. Радлов В.В. Образцы народной литературы тюркских племен. Санкт – Петербург, 1866.

2. Вербицкий В.И. Алтайские инородцы. Москва, 1893.

3. Сагалаев А.М. Алтай в зеркале мифа. Новосибирск, Наука, 1992.

4. Суразаков С.С. Алтай фольклор. Горно – Алтайск, 1975.

5. Бедюров Б.Я. Алтайдын алкыштары, Горно – Алтайск, 1985.

6. Муйтуева В.А., Чочкина М.П. Алтай jан. Горно – Алтайск, 1996.

7. Ямаева Е.Е., Шинжин И.Б. Алтай кеп куучындар. Горно – Алтайск, 1994.

8. К.Е. Укачина , Алтай калыгыстын айлаткыш jандары. Горно – Алтайск, 2004.