МБОУ «Тумульская средняя общеобразовательная школа
имени Героя Социалистического Труда Т.Г. Десяткина»
| «Рассмотрено» На заседании методического объединения учителей начальных классов От «__»___________________2017г.
| «Согласовано» Заместитель директора по УВР Эверстова Н.А._______________ «__»______________2017г. | «Утверждено» Директор школы Иванова М.В.________________ От «__»________________2017г. |
РАБОЧАЯ ПРОГРАММА
По родному языку для 4 класса
учителя начальных классов Васильевой К.Е.
на 2017-18 учебный год.
Сахатылын 1 -4 кылааска уэрэтиини суруннуур бырагыраама.
Быьаарыы сурук.
Уэрэх предметин эйдэбулэ.
Тэрээбут тыл - кэлуэнэггэн кэлуэнэ5э бэриллэр ханнык ба5арар норуот улуу нэьилиэстибэтэ, киьи аймах ытык эйдэбуллэрип (сыаннастарыттан) биирдэстэрэ. Тэрээбут тыл - о5о5о тулалыыр эйгэтин кыра5атык билэр-кэрэр, чугас дьонун-сэргэтин кытта истинник бодоруь иэйиитэ уьуктар, эйэ-санаата сайдар, эбугэтин уэрэ5ин утумнуур сурун эйгэтэ.
Ол иьин о5ону кыра сааьыттан о5о тэрилтэтигэр, оскуола5а тэрээбут тылынан иитии-уэрэтии сурун ирдэбил быьыытынан билинилл Российскай Федерация уонна Саха Республикатын уэрэххэ уонна тылга сокуоннарыгар ити эйдэбул туспа ыстатыйанан киирэн, быраап быьыытьи кэмускэллээх, билинни усулуобуйа5а угус норуот тыла чэл туруктаах хааларыгар тирэх буолар.
Саха Республикатыгар саха тылын тэрээбут тыл быьыытынан уэрэтии 1922 сыллаахтан тиьигин быспакка. Угус оскуола5а угэскэ кубулуй; уопсай уэрэхтээьин о5ону сайыннарар биир сурун предметин быьыытынан билиниллэр. Ити кэм устатыгар сэбиэскэй да, билинни да кэмиэ орто уэрэх систиэмэтигэр буолбут араас реформалар сыалларыгар-соруктарыгар сэп тубэьиннэриллэн, уэрэтии таьыма, хайысхата, ис хоьооно сайдан иьэр.
Билигин тэрээбут тыл, федеральнай государственнай уэрэх стандартын (ФГУЭС) ирдэбилинэн, уопсай уэрэхтээьин булгуччулаах чааььи киирэн, базиснай уэрэх былааныгар (федеральнай) миэстэтэ, уэрэтиллэр чааьа чопчу ыйыллан уэрэтиллэр таьыма урдээтэ. Алын суьуэх оскус таьымыгар тэрээбз'т тылы уэрэх предметин быьыытынан уэрэтиигэ тумук ирдэбли эмиэ федеральнай государственнай уэрэх стандарта суруннуур.
Ити ааттаммыт докумуон быьыытынан, начаалынай уэрэхтээьин таьымыгар нуучча уонна тэрээбут тылы уэрэтиигэ тэн таьымнаах тум ирдэнэр. Тэрээбут тыл атын уэрэх предметтэрин кытта бииргэ о5о личность быьыытынан сайдыытын хааччыйыахтаа5а этиллэр, ону сэргэ урук эттугэр ирдэммэт сана булгуччулаах ирдэбили - уэрэнээччигэ уэрэх дэгиттэр дьайыыларын инэриини киллэрэр.
Уэрэх предметин сыала уонна соруга:
Начаалынай оскуола5а тэрээбут тылы уэрэтии предметэ атын уэрэх предметтэрин ортотугар уэрэнээччи тылын-эьун уонна эйун-санаат: сайыннарар, сурун уэрэнэр уэруйэ5и инэрэр кыа5ынан бас-кэс балаьыанньаны ылар предмет буолар. Онон бу предмети уэрэтии таьымыттан сг оскуолатьтгар начаалынай уэрэхтээьин уопсай туруга, уэрэнээччи салгыы оскуола5а ситиьиилээхтик уэрэнэр тутулуктаах.
05о начаалынай оскуола5а уэрэнэр сааьыгар билиитэ-кэруутэ, тыла-эьэ уонна эйэ-санаата тэтимнээхтик сайдар, иэйиитэ уонна саныыр санаа судургутук олохсуйар буолан, тэррэбут тылы бу кэмнэ кичэйэн уэрэтии - норуот тыла чэл туруктаах буоларыгар, кэнчээри ыччакка ул нэьилиэстибэни тириэрдэргэ олус суолталаах.
Этиллибиккэ оло5уран, тэрээбут тылы уопсай уэрэхтээьин алын суьуэх таьымыгар уэрэтии сыалын ус хайысха5а араарыахха сэп:
Уэрэнээччигэ тэрээбут тыл туьуиан билиини аан дойду туьунан научнай били быстыспат сор5отун быьыытынан инэрии, тыл уэрэ5ин сур; балаьыанньаларын билиьиннэрии, онно оло5уран, о5о билэр-кэрэр, толкуйдуур кыа5ын сайыннарыы;
Уэрэнээччи дьону-сэргэни кытта тэрээбут бодоруьар уэруйэбин, сана (тьш) култуурата киьи уопсай култууратын быстыспат сор5ото буоларь туьунан эйдэбулгэ тирэ5ирэн, сана (тыл) араас кэрунэр (кэпсэтии, суруйуу, аа5ыы, эйтэн айыы, о.д.а.) уэрэтэн, салгыы сайыннарыы;
Уэрэнээччигэ тэрээбут тыл норуот ытык эйдэбуллэриттэн биирдэстэрэ буоларын быьыытынан ураты харыстабыллаах сыьыаны инэрии, х биирдии киьи ийэ тылын сайыннар иэстээ5ин эйдэтуу.
Тэрээбут тылы начаалынай оскуола5а уэрэтии сыала маннык сурун соруктары быьаардахха ситиьиллэр:
Тыл (сана) - бодороьуу сурун ньымата диэн тутах эйдэбулгэ тирэ5ирэн, уэрэнээччи кэисэтэр уонна санаатын толору этэр (тыл этэ] суруйар уэруйэ5ин сааьыгар сэп тубэьиннэрэн сайыннарыы;
Тыл уэрэ5ин билиитигэр, сурук-бичик култууратын тэрут эйдэбуллэригэр оло5уран, уэрэнээччи тэрээбут тылын литературн нуорматын тутуьарын, ал5аьа суох санарарын уонна суруйарын ситиьии;
в Тьш уэрэ5ин сурун салааларын (лексика, фонетика, морфология, синтаксис, тиэкис) туьунан уопсай эйдэбулу инэриигэ трэ5ирэ уэрэнээччи толкуйдуур дьо5урун сайыннарыы, сааьыгар сэп тубэьинэрэн. Эй улэтин дьайыыларыгар уэрэтии;
Саха оскуолатыгар нуучча тылын уэрэнээччи тэрээбут тылга ылбыт билиитигэр, инэриммит уэруйэ5эр уонна сатабылыгар тирэбир уэрэтии - билигин олохсуйбут эйдэбул, бастын учууталлар угэскэ кубулуйбут уэрэтэр ньымалара. Онно тирэ5ирэн, ФГУЭС уэрэнэр уэрэтэр сурун балаьыанньатыгар уонна ирдэбилигэр оло5уран, тэрээбут тылга тирэ5ирэн нуучча тылын уэрэтиини сана таьым гаьаарар кэм кэллэ.
Тэрээбут тылы начаалынай оскуола5а уэрэтии уэрэнээччи нуучча тылын кэбэ5эстик ылынарын хааччыйар, нуучча тылыгарtiуэрэ5ин угус уопсай балаьыанньаларын хос эбэтэр уруттаан уэрэтэри лапппа а5ыйатан, учуутал уэрэх чааьын о5о нууччалыы санать
сайыннарыыга аныыр усулуобуйатын уэскэтиэхтээх. Онон саха оскуолатыгар нуучча тылын уэрэтии хаачыстыбатын тупсары усулуобуйа уэскэтии - тэрээбут тылы уэрэтии хос сыала-соруга.
Уэрэх былааныгар уэрэх предметин миэстэтэ.
Саха тылын уэрэтии чааьа начаалынай уэрэхтээьиии суруииуур уопсай уэрэхтээьин бырагырааматыгар (Примерная основ общеобразовательная программа начального общего образования) бэриллэр тэрээбут тылынан уэрэнэр кылаастарга аналлаах базиснай уэрэх былааь 3 барыйааныгар тирэ5ирэн быьаарыллар. Уэрэх тэрилтэтэ бэйэтин уэрэ5ин бырагырааматын, былаанын оносторугар онно баар булгуччулаах ча киирбит предметтэр чаастарын тутуьара ирдэнэр. Онно эбии уэрэх былаанын талар чааьыттан бэйэтэ кэрэн, ханнык ба5арар предмеккэ чаас эб: эбэтэр атын предмети эбии уэрэтэрэ кэнул.
Ити ыйыллар базиснай уэрэх былааныгар нуучча уонна тэрээбут тылы уэрэтии чаастарын ахсаана тэннэнэн, ордук государственнай статуст, тэрээбут тыл урдук таьымна уэрэтиллэригэр усулуобуйа тэриллибитэ кэстэр. Ону сэргэ тэрээбут тылы уэрэтии нуучча тылын уэрэтиигэ ти] буоларын ситиьэр туьуттан уэрэх матырыйаалын аттарарга табыгастаах балаьыанньа уэскуур.
Уэрэх федеральнай базиснай былаанын уьус барыйааныгар оло5уран, саха оскуолатын начаалынай кылаастарыгар тэрээбут тьшы yoi литературнай аа5ыыны уэрэтиигэ барыта холбоон нэдиэлэ5э 21 чаас бэриллэр: 1 кылааска - 5 чаас, 2 кылааска - 5 чаас, 3 кылааска - 6 чаас кылааска - 5 чаас. Бу чаастартан тэрээбут тылы уэрэтиигэ 1 кылааска - 3 чаас, 2 кылааска - 3 чаас, 3 кылааска - 3 чаас, 4 кылааска - 3 чаас бэриллэр
Мгык эйдэбуллэри уэрэх предметин ис хоьоонугар киллэрии
Начаалынай кылааска саха тылын уэрэтии о5о5о ытык эйдэбуллэри (духуобунай сыаннастары) инэриигэ улахан суолталаах. Киьи айл уйэлэртэн уйэлэргэ эрэ тутан илдьэ кэлбит ытык эйдэбуллэрэ (духуобунай сыанастара) тэрээбут тыл эгэлгэтигэр, кэрэтигэр сэнэллэр. Ол кур; уэрэтии ис хоьоонугар тыл уэрэ5ин сурун хайысхаларын сэргэ уруок, кэпсэтии (бодоруьуу) тиэмэтин, уэрэтии матырыйаалын быьыытынан тэрээ( дойду, ийэ дойду, тэрээбут тыл, айыл5а, улэ, тэрут дьарык, ыал, дьиэ кэргэн, айымньы уонна кэрэ эйгэтэ, кэнул, кырдьык, утуэ сана, киьи аймах, г дойду омуктарын тылларын уонна култууратын эгэлгэтин курдук ытык эйдэбуллэр (духуобунай сыаннастар) киириэхтээхтэр.
Уэрэх предметин уэрэтии тумугэ Ытык эйдэбуллэри инэрии тумугэ (личностные результаты)
Саха тылын оскуола5а уэрэтии кэмигэр о5о маннык ытык эйдэбуллэри (духуобунай сыаннастары) инэриннэ5инэ тэрээбут тыла сайдарыг бэриниилээх, эппиэтинэстээх буоларыгар, бэйэтин кыа5ын толору туьанарыгар эрэниэххэ сэп.
Тэрээбут тыл - омугу сомо5олуур тыл буоларын эйдуур.
Тэрээбут тыл тэрут айылгыта, уйэлээх угэьэ, этигэн кэрэтэ норуот тылынан уус-уран айымньытыгар уонна уус-уран литература5а сэнмут;
Тэрээбут тылын сайыннарар, кэлэр кэлуэнэ5э тириэрдэр ытык иэстээ5ин, ийэ тыл уйэлэргэ чэл туруктаах буоларыгар туе оруоллаа5ын эйдуур Тэрээбут тьш иитиллэр, уэрэнэр, айар-сайдар тыл буоларын итэбэйэр.
Тэрээбут тыл элбэх омук алтыьан бииргэ олорор кэмигэр, икки (элбэх) тылланыы усулуобуйатыгар хас биирдии киьиттэн харыстабылла сыьыаны эрэйэрин эйдуур.
Уэрэх сагабылларын сайыннарыы тумугэ (метапредметные результаты)
Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл.
Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныыр, туох-ханнык тумуккэ кэлиэхтээ5ин быьа холоон билэр. Тугу билэри билбэтин, тугу ситэри уэрэтиэхтээ5ин арааран эйдуур. Сылга бииртэн итэ5эьэ суох тэрээбут тылга аналлаах бырайыактарга кыттан (туе бырайыш коллективнай бырайыак) улэлиир.
«Тылы сэрэйэр» дьо5уру (языковое чутье, чувство языка) сайыннарыы. Бэйэтин сааьыгар сэп тубэьэр тиэкискэ уэрэппит матырыйаал! сунньунэн тыл литературнай нуормата санарар эбэтэр суруйар киьи тылыгар тэьэ еэпкэ эбэтэр сыыьа туттулларын тута «сэрэйэн» билэр, итэ5эьи ал5аьын быьаарар, кэннэрэр, бэйэтин тылыгар-эьугэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуьарга дьулуьар.
Тылын сайыннарар баЗаны уэскэтии (потребность в совершенствовании собственной речи). Тэрээбут тылын бар5а баайын сыаналыыр,tiкэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл кууьун, кыа5ын толору туьанарга, тылын-эьун бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиьилии этэргэ, кэпсиир дьулуьар.
Хонтуруолланыы. Бэйэ санатын эруу кэтэнэр, кэрунэр, ал5аьа суох санарарга, санаатын ыпеаран, хомо5ойдук этэргэ кыьаллар.
Билэр-кэрэр сатабыл. Сурун уэрэнэр сатабыл.
Улэ сыалын-соругун таба туруоруу. Тэрээбут тылын уэрэтэригэр сыал-сорук туруорунан кэдьуустээхтик улэлиир.
Билиини-кэрууну кэнэтэр араас матырыйаалы туьаныы. сахалыы уэрэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктарта энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туьааннаах информацияны, билиини дэбэннук булар, бэлиэтэнэр, тумэр, ситимниир араас ньыман табыгастаахтык туьанар. Сахалыы тахсар о5о5о аналлаах республика, улус, оскуола хаьыаттарын-сурунаалларын («Кэскил», «Чуораанчык», о.д.с тиьигин быспакка аа5ар, араадьыйанан, телевизорынан сахалыы биэриилэри сэргээн истэр-кэрэр, уэрэ5эр, чинчийэр, айар улэтигэр кэдьуустээхл туьанар. Сахалыы уэрэ5и сайыннарар интернет-сайтартан туьалаах, наадалаах информацияны булан, сэпкэ наардаан туьанар; тиэкиьи компьютер сахалыы шрибнэн бэйэтэ тэтимнээхтик бэчээттиир; иитеренет нэнуэ сахалыы ыытыллар араас тэрээьиннэ тэрээбут тыл литературнай нуормать тутуьан, кэхтээхгук кыттар.
Билиини сааьылааъын 9структурирование знаний). Сана билии баар билиитигэр тирэ5ирэр. Атын предметтэргэ ылбыт билиитин сагаг ситимниир (интеграция знаний).
Тобулук эйу сайыннарар уэруйэхтэр. Тэрээбут тыл оскуола5а о5ону сайыннарар уэрэх тутах салааларыттан (предметтэриттэн) биирдэстэр Онон уэрэнээччи саха тылын уэрэтэр кэмигэр уэрэнэргэ тэрут буолар эй улэтин сурун уэруйэхтэрин баьылыыр.
Саха тылын лингвистическэй матырыйаалыгар тирэ5ирэн, эй улэтин араас дьайыыларын кэбэ5эстик толорор: тэннээьин (сравнение), ырыты (анализ), холбооьун (синтез), тумуктээьин (обобщение), (сериация), ханыылатан сааьылааъын (классификация), майгыннатыы (аналогия), сааьыла; ситимнээьин (систематизация). Итини сэргэ араас тойоннуур ньыманы (индукция, дедукция) табыгастаахтык туьанан дьону итэбэтэр, ылыннар; курдук санаатын сааьылаан этэр уэруйэ5э сайдар.
Рефлексия. Сыалы-соругу ситиьэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын тэьэ сэпкэ талбытын сыаналыыр. Улэ хаамыытын хайдах салай; иьэрин кэтээн кэрэр. Улэ тумугун дьон интэриэьин, бол5омтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир.
Бэлиэни-сгшволы туьанар уэруйэхтэр. Дор5оон (буукуба), тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анап бэлиэлэрин сатаан туьанар. Анал бэлиэлэрин: тьш, этии, тиэкис моделын онорор. Бэриллибит моделга тирэ5ирэн, тылы, этиини толкуйдуур, тиэкиьи айар. Этиини, тиэкиьи кэннэрэргэ ан; корректорскай бэлиэлэри сатаан туьанар.лингвистическэй билиини араас таблица, исхиэмэ, модель, диаграмма кэмэтунэн кэрдэрэр. Таблицана исхиэмэнэн, моделынан, диаграмманан кэрдэруллубут лингвистическэй билиини эйдуур уонна кэпсиир.
Бодоруьар сатабыл.
Бииргэ улэлииргэ уэруйэх. Дьону кытта бииргэ алтыьан уэрэнэр, улэлиир араас ньыманы баьылыыр (пааранан, бэлэ5унэн, хамаанданан, о.д.а Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыьыы туругар кэбэ5эстик киирэр (продуктивное взаимодействие), биир сыаллаах-сорукта; дьонун кытта таьаарыылаахтык, кэдьуустээхтик улэлиир уэруйэхтэнэр (продуктивное сотрудничество).
Кэпсэтэр уэруйэх. Кэпсэтии уратыларын эйдуур, табан кэпсэтэр. Кэпсэтэр киьитин убаастыыр, сэнээрэр, санаатын бол5ойон истэр, ылына Ханнык ба5арар эйгэ5э кэпсэтэригэр дьон бол5омтотун тардар, сэргэхситэр, сонур5атар, кэ5улуур сатабылы табан туьанар. Кэпсэтэр кэмнэ бэ: кэрбутун, истибитин, аахпытын сиьилии сэьэргиир. Дьон эйдэспэт, тыл тылга киирсибэт буолар тэруэттэрин сэптээхтук сыаналыыр, сатаан ырытэ эйдэьуу суолун дэбэннук тобулар.
Кэпсэтии сиэрин (речевой этикет) тутуьар уэруйэх. Дьону кытта алтыьыыга кэпсэтии сиэрин тутуьар. туттан-хаптан бодоруьуу ньымаларь то5оостоохтук туттар.
Сахалыы дорооболоьор, билсиьэр, быраьаайдаьар, кэрдэьэр, бырастыы гыннарар, буойар, телефонунан кэпсэтэр, о.д.а. угэстэри инэримми куннээ5и оло5ор эруу туттар.
Тустаах уэрэх предметин уэрэтии тумугэ (предметные результаты)
Саха тылын литературной нуорматын (орфоэпическэй, лексическэй, грамматическай) тутуьар. Дор5оону, буукубаны, тыл суьуэ5ун, сана чааьын, этии чилиэнин, судургу этиини булар, быьаарар., наардыыр.
Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларыи тутуьар.
Тиэкис эйдэбулун, бэлиэтин билэр (тиэмэтэ, сурун санаата, аата, эпиграф, тутула, этишэрин ситимэ).
Саныыр санаатын сааьылаан, дъонно эйдэнумтуэтук, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуьан суруйары сатыыр.
Тиэкис тииптэрин сэьэргээьин, ойуулааьын, тойоннооъун диэн араарар.
Монолог (сэъэргиир, ойуулуур, тойоннуур) уонна диалог (кэпсэтии, санауллэстии, ыйыталаьыы, о.д.а) арааьын сатаан туъанар.
Бэйэ санаатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиьин ис хоьоонун, тылын-эъун сыаналанар, ал5астарын булар, чочуйа1 тупсарар.
Уэрэх предметин ис хоьооно
Начаалынай оскуола5а тэрээбут тылы уэрэтии уопсай уэрэхтээьин систиэмэтигэр саха тылын уэрэтэр предмет быстыспат сор5от «Филология» уэрэх уобалаьыгар тэрут буолар сурун куурус буолар. Онон уэрэтии сыала-соруга, тутула ис хоьооно уонна тумук ирдэбилэ урдув кылаастарга тэрээбут тылы сэргэ атын филологическай предметтэри уэрэтиини кытта алтыьыннаран-ситимнээн торумнанар.
Тэрээбут тылы начаалынай оскуола5а уэрэтии маннайгы кылааска «Бодоруьарга уэрэнэбит» диэн сана киирэр салааттан са5аланар, с кэннитгэн «Грамота5а уэрэтии» диэн угэс буолбут аа5арга уонна суруйарга уэрэтэр сала «Аа5арга уонна суруйарга уэрэнэбит» сана аатына уэрэтиллэр. Бу кэмнэ уэрэх былааныгар тэрээбут тыл уонна литературнай аа5ыы чаастара бииргэ бэриллэллэр. «Аа5арга уонна суруйарга уэрэнэбш
сапа кэяниттэн биирдэ тэрээбут тыл уонна литературней аа5ыы предметтэрэ тус-туспа узрэтиллзллэр. Ити кэмтэн ыла начаалынай оскуола5а тэрэ тыл предметин сурун ис- хоьоонун. гиьиктзэхтик vэрэтии саЗялааар.
Гэрээбут тылы начаялынай оскуолаЗа ; эрэтии чс хоьоонун сурун хайысхалара узр:пт;и гумук ирдэбилин уонна сыалын соругун ситш аналлаах тутазх ваучнай балаьыаниьалартан гаишлар. Ити ирдэбштге олсбуран. тэрээбут тылы уэрэтии ис хоъоонугар манных сурун нау хай ысхалар киирзллэр;
® Сана кэрунэ (виды речевой деятельности): истин, саяарыы, ааЗыы, суруйуу.
Тыл уэрэ5ин тугах салааларын туьунан уопсай зйдэбулз: фонетика., лексика, морфология, синтаксис, «• Сурук. - бичик култуурата: таба суруйуу уонна сурук бэлиэтэ.
в Ситимнзэх сананы сайыниарыы (тиэкис туьунан сурун ейдебул)
Сурун хайысхаларга киирбит гиэмэлэр ис хоьоонноро начаалынай оскуола уэрэнээччитин сааьын уратытын, ейун-санаатын кыа5ын; б керер дьоЗурун учуоттаан таныллыахтаах.тар.
Бодороьуу култуурата
Дьону кытга бодоруьуу араас херуиэ: кзнсэтии, сэьэргэьии, субзлэьии, сепсеьуу. Тылы бодороьуу сурун ньыматын быьыъгшнап арыйыы: бодороьууга сана, (вербальные средства общения) уонна туттуу-хэотыы (невербальные средства общения) суолтата. Санарыы уош В'СЛШ. *ултууратын. кзиезгии енэрин тутуьуу.
Сана керунэ: истин, санарыы, аа5ыы, суруйуу
Истин. Дьону кытта бодоруьуу га (кэпеэтиигэ) истин култууратын тутуьуу. Кэпсэтии сыалын-соругун, дьон этэр санатын. кэпезтии хоьоонун ейдееьун. Сахалыы араас тиэкиьи исгищ' сурун ис хоьоонун, болЗоуллуохтаах тугэннэрин истэн сиьилии ылыныы, истибиккз олоЗуран туе санааны уэскэтии. Истибиттэн -п;ьааннаа5ы, суолгалааЗы суруйуу, былаан оноруу, анал бэлиэлэри туьанан, ис хоьоонун, гуту исхизмэнзн кердеруу.
АаЗыы. Сахалыы араас тиэкиьи сахалыы сана интонадиятык, терут дорЗоон этиллиитин тутуьан, тэтимнзэхтик ааЗыы. Тиэкиьи туох сыаллаах-соруктаах аа5арген керен, ааЗыы араас керунуи сатааи туьаныы (уэрэтэр ааЗыы, билсиьэр аа5ыы, сорудахтаах ааЗыы о.т.д). ааЗьн
кэмигэр тиэкис сурун санаатын ейдееьун, наадалаах, туьалаах информацияны араарыы. Аахпыт тиэкис сурун ис хоьоонугар туе сыанабылы(сыьыаны) сатаан этии. Тиэкистэн синонимы, сомо5о домо5у, туэлбэ тылы, ойуулуур-дьуьуннуур ньыманы туттуу бастын холобурун булуу, анал бол5ойуу, аахпыты кэпсииргэ туьаныы. Аа5ыллар тиэкистэн билбэт, ейдеебет сана тыллары тылдьыгган тулуу. Аапта] санаатын, иэйиитин биэрэригэр тиэкис тутулун, этии арааьын хайдах туьаммытын быьаарыы. Аа5ыыга тиэкис интонациятын, туонун сурун санаа5а сеп тубэьиннэрэн таба тайаныы.
Санарыы (дор5оонноох сана) . кэпеэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуьуу. Дьону кытта табан кэпеэтии. Кэпсэтиини тобоостоохт ке5улээьин, са5алааьын,сал5ааьын, тумуктээьин. Саныыр санаа5ын толору, сиьилии тириэрдэр инниттэн кэпеэтии сыалыгар- соругар, ис хоьоонугар сеп тубэьэр сахалыы тылы-оьу, ойуулуур-дьуьуннуур ньымалары таба туьаныы. Сана тиибин арааьын (ойуулааьын, сэьэргээьин, тойоннооьун) туттан тьш этии.
Суруйуу (суругунан сана)
Сурук-бичик култууратын тутуьуу. Тупса5ай буочарынан ыраастык суруйуу. Тиэкиьи устуу, истэн суруйуу (диктант). Саныыр санааны суругунан сиьилии тириэрдии. Аахпыттан суруйуу (изложение). Дьиэ кэргэн, чугас до5ор, таптыыр дьарык, айыл5а, кыыллар тустарынан,ohjтаььшан айымньы, хартыына, киинэ ис хоьоонун, экскурсия5а, быыстапка5а сырыы туьунан тэттик тиэкистэри суруйуу(ойтон суруйуу). Тиэкис тутулун, сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтии быраабылатын тутуьуу.
Тыл уорэ5э
Дор5оон уонна таба санарыы. Сана дор5оонун ойдобулун, сахалыы дор5оон арааьын билии. Торообут тылын дор5ооннорун, ордук чуолаан сахалыы ураты дор5ооннору ( уьун-кылгас аьа5ас уонна хоьуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаьар бутэй дорбооннору, дифтоннары, ь,г мурун j ,5 дор5ооннору) арааран истин, чуолкайдык, таба санарыы нуорматын тутуьан санарыы. Тылы дор5оонун састаабынан ырытыы.
Лексика. Литературнай тыл суолтатын билии, нуорматын тутуьуу. Тыл лексическэй суолтатын быьаарыы. Хомуур суолталаах, туолбэ тыл, биир уонна элбэх суолталаах тыллар, коспут суолталаах тыллар, омоним,антоним,синоним (харыс тыллар,метафоралар, сомо5о домох) ойдобуллэрин билии, тиэкистэн булуу, санарар сана5а сопко туттуу.
Графика. Сахалыы сурук-бичик сайдыытын историятын билии. Дор5оон буукубатын билии, таба ааттааьын. Буукубалары суруллар ньымаларынан холбоон, ыраастык, тэтимнээхтик илиинэн суруйуу. Сурукка туттуллар атын бэлиэлэри ,ойдобуллэри (абзац, тылы коьоруу бэлиэтэ. Тыл икки арда (пробел) сопко туттуу. Сахалыы алпаабыт бэрээдэгин билии.
Синтаксис. Этии уонна тыл ситимэ уратыларын, этии арааьын (сэьэн, ыйытыы, кууьурдуу) билии. Тэнийбит уонна тэнийбэтэх этии, судургу уонна холбуу этии, сирэй сана, ойо5ос сана. Диалог, туьулуу ойдобуллэрин били, этиигэ, тиэкискэ арааран булуу, бэйэ этиитин толкуйдааьын. Этиини таба интонациялаан аа5ыы, сурукка сана дэгэтин сурук бэлиэтинэн араарыы. Этии чилиэнинэн ырытыы.
Сурук -бичик култуурата
Таба суруйуу. Уьун аьа5ас дор5ооннору, дифтону, хоьуласпыт, сэргэстэспит, маарыннаьар бутэй дор5ооннору, саха тылыгар киирии дор5ооннору таба суоруйуу. Олохторо нууччалыы суруллар киирии тыллар сыьыарыыларын таба суруйуу.
Сурук бэлиэтэ. Сурук бэлиэтэ - тыл култууратын сор5ото буоларын, киьи этэр санаатын чуолкайдыырга, иэйэр иэйээни сурукка биэрэргэ, суругу-бичиги тупсарарга биллэр-костор туьалаа5ын, тиэкис ар5ам-тар5ам барбатын, ыьыллыбатын, биир сомо5о сибээстээх буоларын хааччыйарын ойдооьун.
Ситимнээх сананы сайыннарыы
Туох сыаллаах -соруктаах санарарын-суруйарын чуолкай ойдоон (тиэмэ,сурун сана), дьон ойугэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааьылаан, араас тиэкистэри холкутук санарыы-суруйуу (истэн суруйуу, ойгон суруйуу). Тиэкис сурун санаатыгар оло5уран, тиэкиьи таба суруйуу.
Календарнай тематическай былаан.
| № | Күнэ | Уруок темата | Чааһа | Уруок сыала-соруга | Уэрэх дэгиттэр дьайыылара (УУД) |
|
|
| 1 чааhа. Тиэкис. Этии. Тыл. Дор5оон. |
|
|
|
| 1 |
| Этии. Тыл. Дор5оон. Хатылааһын. | 1 | Тыл диэн тыл кыра единицата буоларын, тыл ситимэ, этии тыллартан аттаһыллан оңоһуллалларын өйдөтүү. Тылы дор5ооннорунан ырытар үөрүйэ5и иңэрии. | (дороболоһуу, билсиһии, быраһайдаһыы, кѳрдѳһγγ, бырастыы гыннарыы, буойуу) (К). Бииргэ улэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан улэлээhин. |
| 2 |
| Тиэкис. Тиэкис бэлиэтэ. | 1 | Тиэкис аатын, тематын, сурун санаатын була үөрэнии. Тылы дор5ооннорунан ырытар үөрүйэ5и чиңэтии. Тиэкис ис хоһоонун арыйар тирэх тылы таба булуу. | (П) Сахалыы кэпсэтии сиэрин уратылара (дороболоьуу, билсиьии, быраьайдаьыы, кѳрдѳһγγ, бырастыы гыннарыы, буойуу) (Р) санарар кэмигэр куолаһын дэгэтин |
| 3 |
| Тиэкис арааhа | 1 | Тиэкис арааһын билиһиннэрии. Тиэкис арааһын быһаарар сатабылы иңэрии. Тыл саппааһын байытыы. | (интонациятын) сѳпкѳ биэрэргэ кыһаллар, бэйэтин хонтуруолланар. (Л).Бэйэ γлэтиттэн астыныы, Yлэ тγмγгγн кѳрγγ |
| 4 |
| Тиэкис чааhа | 1 | Тиэкис чаастарын билиһиннэрии. Тиэкиһи чаастарга араара үөрэнии. Тиэкис сүппүт чааһын ситэрии, саңаны сайыннарыы. | (К). Бииргэ улэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан улэлээhин. |
| 5 |
| Хонтуруолунай диктант №1
| 1 |
| (П).Бары бииргэ былааннаналларын ситиhии |
| 6 |
| Этии. Тыл ситимэ. | 1 | Тиэкиһи этиилэргэ, этиини тылларга араарар сатабылы чиңэтии.Тылынан уонна суругунан саңаны сайыннарарга этии суолтатын билиһиннэрии. | (К). Бииргэ γлэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан γлэлээhин. (Р) саҥарар кэмигэр куолаһын дэгэтин (интонациятын) сѳпкѳ биэрэргэ кыһаллар, |
| 7 |
| Этии көрүңэ. | 1 | Этии көрүңүн билиһиннэрии. Сурук бэлиэтин таба туруора үөрэнии. | бэйэтин хонтуруолланар. (П).Кэтээн кѳрγγ, тэңнээhин, тγмγк оңоруу |
| 8 |
| Этии көрүңэ. | 1 | Этии көрүңүн билиһиннэрии. Сурук бэлиэтин таба туруора үөрэнии. Кэпсиир, ыйытар, күүстээх чувство интонацияларын куолаһынан сатаан биэрии. | (Р) Туруоруллубут Yѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы. (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санаа уллэстии. |
| 9 |
| Этии тутаах чилиэннэрэ. Тэнийбит, тэнийбэтэх этиилэр. | 1 | Тэнийбит, тэнийбэтэх этиилэри билиһиннэрии. Тэнийбэтэх этиинии тэнитэ үөрэнии. Этии тутаах чилиэннэрин уонна кинилэр ханнык саңа чааһынан бэриллибиттэрин быһаарыы. | Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. (Л). Биир санааҕа кэлии (П). Тылын сайыннарар ба5аныγѳскэтии. |
| 10 |
| Этии тутаах чилиэннэрэ. Тэнийбит, тэнийбэтэх этиилэр. | 1 | Этиини чилиэнинэн ырыта үөрэнии. Этии тутаах чилиэннэрин уонна кинилэр ханнык саңа чааһынан бэриллибиттэрин быһаарыы. | (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, биир санаа5а кэлии. (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы. (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санааγллэстии. |
| 11 |
| Этии биир уустаах чилиэннэрэ | 1 | Этии биир уустаах чилиэннэрин билиһиннэрии. Биир уустаах чилиэннэргэ субуруччу аа5ыы интонациятын тутуһан саңара уонна сурукка кинилэри запятойунан араара үөрэнии. | Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. Ааҕарга, суруйарга үѳрэнэбит (букубаар кэмэ-букубаар кэннинээҕи кэм) 90 чаас |
| 12 |
| Этии биир уустаах чилиэннэрэ | 1 | Этии биир уустаах чилиэннэрин билиһиннэрии. Биир уустаах чилиэннэргэ субуруччу аа5ыы интонациятын тутуһан саңара уонна сурукка кинилэри запятойунан араара үөрэнии. | (П). Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы. |
| 13 |
| Хатылааһын. | 1 | «Этии. Тыл ситимэ» тиэмэни чиңэтии. | (К). Бэйэ санаатын сааhылаан этэргэ холонор. |
| 14 |
| Хонтуруолунай диктант №2
Сыыьа5а улэ | 1
1 |
| Быhаарсар, биир тγмγккэ кэлэр. (Л) Билии оруолун ылыныыта, бэйэ санаатын таhынан атын киhи санаатын истэр (П).Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. |
| 15 |
| Тыл оло5о, сыhыарыыта. Тыл састааба. | 1 | Тылы састаабынан сатабылы чиңэтии. Тыл оло5о, тыл төрүт оло5о, сыһыарыыта өйдөбүллэри чиңэтии. Тыл оло5ун, сыһыарыыларын суолтатын билии. | (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы. (К). Бэйэ санаатын сааhылаан этэргэ холонор. |
| 16 |
| Сыһыарыы арааһа. | 1 | Тылы үөскэтэр уонна ситимниир сыһыарыылары билиһиннэрии. Тыл сыһыарыыта элбэх ахсаан, туохтаа5ы, идэни көрдөрөр уонна сирэй сыһыарыыларын туттарга үөрэтии. | (Л). Билии оруолун ылыныыта, бэйэ санаатын таhынан атын киhи санаатын истэр. (П) Билии-кѳрγγылар дьайыы: Тылын |
| 17 |
| Сыһыарыы аһа5ас дор5ооно уларыйыыта. | 1 | Сыһыарыы аһа5ас дор5ооно уларыйыытын кэтээн көрүү. Тылы састаабынан сатабылы чиңэтии. | (Р) Сыалын-соругун ситиһэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын тѳһѳ сѳпкѳ талбытын |
| 18 |
| Нууччалыы суруллар тыл сыhыарыыта. | 1 | Нууччалыы суруллар олохтоох тыллар сыһыарыыларын аһа5ас дор5ооннорун кэтээн көрүү. Нуччалыттан киирбит тыллар сыһыарыыларын сөпкө суруйуу. | (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санаа уллэстии. Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. |
| 19 |
| Нууччалыы суруллар тыл сыhыарыыта. | 1 | Нууччалыы суруллар олохтоох тыллар сыһыарыыларын аһа5ас дор5ооннорун кэтээн көрүү. Нуччалыттан киирбит тыллар сыһыарыыларын сөпкө суруйуу. | (Л) Билии оруолун ылыныыта, бэйэ санаатын таьынан атын киьи санаатын истэр. (П). Саҥа билиини ыларыгар урут ылбыт билиитигэр тирэҕирэр. |
| 20 |
| Хонтуруолунай диктант №3 | 1 |
| (Р). Υрэх соруктарын ылынар, дьайыытын быланнанар, сѳптеехтγк сыаналанар. |
| 21 |
| Хатылааһын. Сыыһаны көннөрүүгэ үлэ | 1 | Барбыт теманы хатылааһын. Сыыһаны көннөрүүгэ индивидуальнай үлэ. | (К)Бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор. Быһаарсар, биир тγмуккэ кэлэр. |
| 22 |
| Аахпыттан суруйуу. | 1 | Аахпыттан суруйа үөрэнии. | (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, биир санаа5а кэлии. (П). Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. Сана билиини ыларыгар баар билиигэ тирэҕирэр. |
|
|
| Аат тыл. |
|
|
|
| 23 |
| Аат тыл. Аат тыл ахсаана. Паараласпыт аат. | 1 | 3-с кылааска барбыты кэңэтэн хатылааһын. Аат тыл атын тылы кытта ситимнэһэригэр араастаан уларыйарын билиһиннэрии. Паараласпыт ааттар хайдах үөскүүллэрин кэтээн көрүү. | (К). Бэйэ санаатын сатаан этии, бэйэ кѳрγγтэ. Υлэни сыаналааһын, хонтуруол, бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии |
| 24 |
| Аат тыл ахсаана. Паараласпыт аат. |
| Паараласпыт ааттар хайдах үөскүүллэрин кэтээн көрүү. Паараласпыт аат тыллар сурукка дефиһинэн холбоһоллорун билии. | (Л). Биир санааҕа кэлии (П). Сахалыы араас тиэкиһи сахалыы сана интонациятын тутуһан тэтимнээхтик ааҕыы. |
| 25 |
| Аат тыл падеhынан уларыйыыта. | 1 | Аат тыл атын-атын тылы кытта ситимнэһэригэр сыһыарыыта уларыйара падеһынан уларыйыы буоларын өйдөтүү. Аат тылы падеһынан уларыта үөрэнии. | (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуһар. Бэйэ дьайыытын сыаналааһын, хонтуруолланыы. |
| 26 |
| Аат тыл падеhынан уларыйыыта. | 1 | Аат тыл атын-атын тылы кытта ситимнэһэригэр сыһыарыыта уларыйара падеһынан уларыйыы буоларын өйдөтүү. Аат тыл ханнык падежка турарын ыйытыы көмөтүнэн быһаара үөрэнии. | Бэйэ санатын тылынан сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-ѳһγн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар. (К). Ыйытыыны сѳпкѳ биэрии, санааγллэстии. |
| 27 |
| Хонтуруолунай диктант №4 Сыыьа5а улэ | 1
|
| |
| 28 |
| Төрүт падеж: Ким? Туох? уонна араарыы падеж: Кимнэ? Туохта? | 1 | Аат тыллары падеж ыйытыытынан уларыта үөрэнии. Бу падежтарга турар тыллары туһанан этиилэри оңорор сатабылы иңэрии. | Л). Бэйэ санаатын таһынан атын киһи санаатын истэр, убаастыыр. (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуһар., |
| 29 |
| Сыhыарыы падеж: Кимиэхэ? Туохха? Туохтуу падеж: Кими? Тугу? | 1 | Аат тыллары падеж ыйытыытынан уларыта үөрэнии. Бу падежтарга турар тыллары туһанан этиилэри оңорор сатабылы иңэрии. | Л). Υлэни сыаналааьын, хонтуруол, бэйэ санаатын сѳпкѳуонна толору этии Биир санаа5а кэлии. |
| 30 |
| Туохтуу падеж: Кими? Тугу? Таhаарыы падеж: Кимтэн? Туохтан? | 1 | Аат тыллары падеж ыйытыытынан уларыта үөрэнии. Бу падежтарга турар тыллары туһанан этиилэри оңорор сатабылы иңэрии. | (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктары ылынар,тутуһар.Ааҕааччы кыаҕын наадалаах таһымҥа таһаарыы, ылынар, тутуһар. Бэйэ дьайыытын сыаналааһын, хонтуруолланыы. (К). Ыйытыыны сѳпкѳ биэрии, санааγллэстии. |
| 31 |
| Аахпыттан суруйуу. | 1 |
| Истибитин сатаан кэпсиир. Учуутал сыанабылын сѳптѳѳхтγк ылынар. |
| 32 |
| Туттуу падеж: Киминэн? Тугунан? | 1 | Аат тыллары падеж ыйытыытынан уларыта үөрэнии. Бу падежтарга турар тыллары туһанан этиилэри оңорор сатабылы иңэрии. | Л). Бэйэ санаатын таһынан атын киһи санаатын истэр, убаастыыр. (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуһар., |
| 33 |
| Холбуу падеж: Кимниин? Туохтуун? Тэннии падеж: Кимнээ5эр? Туохтаа5ар? | 1 | Аат тыллары падеж ыйытыытынан уларыта үөрэнии. Бу падежтарга турар тыллары туһанан этиилэри оңорор сатабылы иңэрии. | Л). Υлэни сыаналааьын, хонтуруол, бэйэ санаатын сѳпкѳуонна толору этии Биир санаа5а кэлии. |
| 34 |
| Нууччалыы суруллар тыллар падежтарынан уларыйыылара. | 1 | Нууччалыы суруллар аат тыл сыһыарыытыгар дор5оонноро уларыйарын кэтээн көрүү. Кинилэр ханнык падежка туралларын быһаара үөрэнии. | (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктары ылынар,тутуһар.Ааҕааччы кыаҕын наадалаах таһымҥа таһаарыы, ылынар, тутуһар. Бэйэ дьайыытын сыаналааһын, хонтуруолланыы. (К). Ыйытыыны сѳпкѳ биэрии, санааγллэстии. |
| 35 |
| Аат тыл элбэх ахсааңңа падежтарынан уларыйыыта. | 1 | Аат тыл элбэх ахсаанын сыһыарыытыгар падеж сыһыарыыта эбиллэрин өйдөтүү. Сыһыарыыны сөпкө суруйа үөрэнии. | Истибитин сатаан кэпсиир. Учуутал сыанабылын сѳптѳѳхтγк ылынар. |
| 36 |
| Аат тыл элбэх ахсааңңа падежтарынан уларыйыыта. | 1 | Аат тыл элбэх ахсаанын сыһыарыытыгар падеж сыһыарыыта эбиллэрин өйдөтүү. Сыһыарыыны сөпкө суруйа үөрэнии. |
|
| 37 |
| Хонтуруолунай диктант №5 |
|
|
|
| 38 |
| Хатылааһын. | 1 | Аат тыл падеһынан уларыйыытын хатылааһын. | Л). Бэйэ санаатын таһынан атын киһи санаатын истэр, убаастыыр. (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуһар., |
| 39 |
| Хатылааһын. Сыыһаны көннөрүүгэ үлэ. | 1 | Аат тыл падеһынан уларыйыытын хатылааһын. Сыыһаны көннөрүүгэ үлэ. | Л). Υлэни сыаналааьын, хонтуруол, бэйэ санаатын сѳпкѳуонна толору этии Биир санаа5а кэлии. |
|
|
| Солбуйар аат. |
|
|
|
| 40 |
| Сирэй солбуйар аат. | 1 | Сирэй солбуйар аат хаһан тутулларын билиһиннэрии. Биир уонна элбэх ахсааңңа этиигэ тутта үөрэнии. | Истибитин сатаан кэпсиир. Учуутал сыанабылын сѳптѳѳхтγк ылынар. |
| 41 |
| Сирэй солбуйар аат. | 1 | Сирэй солбуйар аат хаһан тутулларын билиһиннэрии. Биир уонна элбэх ахсааңңа этиигэ тутта үөрэнии. | (Л). Бэйэ санаатын таһынан атын киһи санаатын истэр. (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктары ылынар, |
| 42 |
| Сирэй солбуйар аат сирэйинэн, ахсаанынан уларыйыыта. | 1 | Сирэй солбуйар аат сирэйинэн, ахсаанынан уларыйыытын билиһиннэрии. Солбуйар аат сирэйин, ахсаанын быһаара үөрэнии. | тутуһар.Ааҕааччы кыаҕын наадалаах таһымҥа таһаарыы, ылынар, тутуһар. Бэйэ дьайыытын сыаналааһын, хонтуруолланыы. (П). Ааҕар кыаҕын наадалаах таһымҥа |
| 43 |
| Сирэй солбуйар аат падеж ыйытыытынан уларыйыыта. | 1 | Солбуйар ааты падеһынан уларыта үөрэнии. Этиигэ солбуйар аат ханнык падежка турарын быһаарыы. | таһаарар. (Р).Υѳрэх соруктарын ылынар, дьайыытын быланнанар, сѳптѳѳхтγк сыаналанар. (Л). Бэйэ санаатын этэр, γллэстэр. |
| 44 |
| Хонтуруолунай диктант №6 | 1 |
|
|
| 45 |
| Хатылааһын. Сыыһаны көннөрүүгэ үлэ. | 1 | Хатылааһын. | (П). Ааҕааччы кыаҕын наадалаах таһымҥа таһаарыы. Билиини саһылааһын. |
| 46 |
|
|
|
| (К). Этэр санааны чопчулаан, чуолкайдаан |
| 47 |
| Сирэй солбуйар аат падеж ыйытыытынан уларыйыыта. | 1 | Солбуйар ааты падеһынан уларыта үөрэнии. Этиигэ солбуйар аат ханнык падежка турарын быһаарыы. | биэрэргэ, хомоҕойдук саҥарарга эрчиллэр. (Р). Бэйэтин санатын хонтуруоллуур. |
| 48 |
| Сирэй солбуйар аат. Хатылааһын. | 1 | Солбуйар аат сирэйинэн, ахсаанынан, падеһынан уларыйыытын чиңэтии. |
|
| 49 |
| Аахпыттан суруйуу. | 1 |
|
|
| 50, 51 |
| Хатылааһын. | 2 |
|
|
|
|
| Туохтуур. |
|
| (К). Бииргэ улэлээhини былааннааhын, |
| 52 |
| Туохтуур өйдөбүлэ. | 1 | 3-с кылааска үөрэппити хптылааһын. Этииттэн туохтууру булар сатабылы иңэрии. | дуогабардаhыы, куолаан γлэлээhин (П) Сахалыы кэпсэтии сиэрин уратылара (дороболоһуу, билсиһии, быраһайдаһыы, кѳрдѳһγγ, бырастыы гыннарыы, буойуу) (К). Бииргэ улэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан улэлээhин. (П) Сахалыы кэпсэтии сиэрин уратылара |
| 53 |
| Туохтуур бириэмэннэн, сирэйинэн, ахсаанынан уларыйыыта. | 1 | Туохтуур бириэмэтин, сирэйин, ахсаанын быһаарар уонна уларытар сатабылларын чиңэтии. |
| 54 |
| Туохтуур өйдөбүлүн кэңэтии. | 1 | Буолбут хайааһыны буолбатах курдук уларыта үөрэнии. Аат тылтан туохтууру үөскэтии. | (дороболоьуу, билсиьии, быраьайдаьыы, кѳрдѳһγγ, бырастыы гыннарыы, буойуу) |
| 55 |
| Туохтуур солбуйар ааты кытта ситимнэhиитэ. | 1 | Этиини чилиэннэринэн ырытары хатылааһын. Солбуйар ааты ситимнэһэр туохтуурун кытта сирэйинэн уонна ахсаанынан уларыта үөрэнии. | (Р) санарар кэмигэр куолаһын дэгэтин (интонациятын) сѳпкѳ биэрэргэ кыһаллар, бэйэтин хонтуруолланар. |
| 56 |
| Хартыынанан өйтөн суруйуу. | 1 |
| (Л).Бэйэ γлэтиттэн астыныы, Yлэ тγмγгγн кѳрγγ |
| 57 |
| Туохтуур соруйар киэбэ. | 1 | Соруйар киэпкэ турар туохтууру этииттэн була уонна сирэйин, ахсаанын быһаара үөрэнии. Соруйар киэп элбэх ахсааныгар –ң сурулларын өйдөтүү. | (К). Бииргэ улэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан улэлээhин. (Р) санарар кэмигэр куолаһын дэгэтин (интонациятын) сѳпкѳ биэрэргэ кыһаллар, |
| 58 |
| Буолар уонна буолбат хайааһыны көрдөрөр туохтуур. | 1 | Буолбат хайааһыны көрдөрөр туохтуурдары этииттэн була үөрэнии. Туохтуур буолар эбэтэр буолбат хайааһыны көрдөрөрүн быһаарыы. | бэйэтин хонтуруолланар. (П).Бары бииргэ былааннаналларын ситиhии |
| 59 |
| Бэрэбиэркэлиир диктант №7.
| 1 |
|
|
| 60, 61 |
| Сыыhаны булуу, кеннерунуу. Туохтуур билиңңи бириэмэтэ | 2 | Ыйытыы көмөтүнэн туохтуур билиңңи бириэмэ5э турарын быһаарыы. Туохтууру билиңңи бириэмэ5э туруоран этии оңоро үөрэнии. | (П).Кэтээн кѳрγγ, тэңнээhин, тγмγк оңоруу дакаастааhын (Р) Туруоруллубут Yѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы. |
| 62 |
| Туохтуур билиңңи бириэмэ5э сирэйинэн, ахсаанынан уларыйыыта. | 1 | Ыйытыы көмөтүнэн туохтуур билиңңи бириэмэ5э турарын быһаарыы. Туохтууру билиңңи бириэмэ5э туруоран этии оңоро үөрэнии. | (Л). Биир санааҕа кэлии (П). Тылын сайыннарар ба5аныγѳскэтии. (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, биир санаа5а кэлии. (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы |
| 63 |
| Туохтуур кэлэр бириэмэтэ. | 1 | Ыйытыы көмөтүнэн туохтуур кэлэр бириэмэ5э турарын быһаарыы. Туохтууру кэлэр бириэмэ5э туруоран этии оңоро үөрэнии. | (П). Тылын сайыннарар ба5аныγѳскэтии. (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, |
| 64 |
| Туохтуур кэлэр бириэмэ5э сирэйинэн, ахсаанынан уларыйыыта. | 1 | Туохтууру кэлэр бириэмэ5э туруоран этии оңоро үөрэнии. Туохтууру сирэйинэн, ахсаанынан уларыта үөрэнии. | биир санаа5а кэлии. (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы. |
| 65 |
| Туохтуур ааспыт бириэмэтэ. | 1 | Ыйытыы көмөтүнэн туохтуур ааспыт бириэмэ5э турарын быһаарыы. Туохтууру ааспыт бириэмэ5э туруоран этии оңоро үөрэнии. | (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санааγллэстии. |
| 66 |
| Туохтуур ааспыт бириэмэ5э сирэйинэн, ахсаанынан уларыйыыта. | 1 | Туохтууру ааспыт бириэмэ5э туруоран этии оңоро үөрэнии. Туохтууру сирэйинэн, ахсаанынан уларыта үөрэнии. | Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. Ааҕарга, суруйарга үѳрэнэбит (букубаар кэмэ-букубаар кэннинээҕи кэм) 90 чаас (П). Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. |
| 67 |
| Паараласпыт туохтуурдар. | 1 | Паараласпыт туохтуурдары этиигэ тутта үөрэнии. Паараласпыт туохтуур икки ардыгар дефис турарын өйдөтүү. | (П). Тылын сайыннарар ба5аныγѳскэтии. (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, |
| 68 |
| Көмө туохтуур. | 1 | Сорох туохтуур, эбии суолта5а туттуллан, көмө туохтуур буоларын өйдөтүү. Көмө тыллаах туохтуурдары этиигэ була уонна тута үөрэнии. | биир санаа5а кэлии. (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы. |
| 69 |
| Хайааhыны дьуhуннуур туохтуур.
| 1 | Дьүhүннүүр туохтуурдары этиигэ була уонна тутта үөрэнии. | (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санааγллэстии. |
| 70 |
| Туохтуур Хаhан? Ханна? Хайдах? Диэн ыйытыыга хоруйдуур тылы кытта ситимнэhиитэ. | 1 | Туохтуур бу ситимнэрин текистэн була үөрэнии. | Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. Ааҕарга, суруйарга үѳрэнэбит (букубаар кэмэ-букубаар кэннинээҕи кэм) 90 чаас (П). Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. |
| 71 |
| Туохтуур Хаhан? Ханна? Хайдах? Диэн ыйытыыга хоруйдуур тылы кытта ситимнэhиитэ. | 1 | Туохтуур бу ситимнэрин текистэн була үөрэнии. | (П). Тылын сайыннарар ба5аныγѳскэтии. (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, |
| 72 |
| Туохтууру хатылыыр эрчиллиилэр. | 1 |
| (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы. (К) Ыйытыыны сопко биэрии, сана γллэстии. |
| 73 |
| Хонтуруолунай диктант № 8 | 1 |
|
|
| 74 |
| Туохтууру хатылыыр эрчиллиилэр. | 1 |
| Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. Ааҕарга, суруйарга үѳрэнэбит (букубаар кэмэ-букубаар кэннинээҕи кэм) 90 чаас (П). Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. |
| 75 |
| Туохтууру хатылыыр эрчиллиилэр. | 1 |
| (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы. |
|
|
| Да5ааhын аат. |
|
|
|
| 76 |
| Да5ааhын аат. | 1 | 3-с кылааска үөрэппити кэңэтэн хатылааһын. Да5ааһын ааты этиигэ тутта үөрэнии. | (П). Тылын сайыннарар ба5аныγѳскэтии. (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, |
| 77 |
| Да5ааhын аат. | 1 | Аат тыл иннигэр турар да5ааһын аат уларыйбатын өйдөтүү. Да5ааһын ааты этиигэ тутта үөрэнии. | биир санаа5а кэлии. (Р)Yлэни сыаналааhын, хонтуруолланыы. |
| 78 |
| Да5ааhын аат аат тылтан, туохтууртан, да5ааhын ааттан араас сыhыарыынан үөскүүрэ. | 1 | Да5ааhын ааты аат тылтан, туохтууртан, да5ааhын ааттан араас сыhыарыыны туттан үөскэтии. Этииттэн да5ааһын ааты була үөрэнии. | Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. Ааҕарга, суруйарга үѳрэнэбит (букубаар кэмэ-букубаар кэннинээҕи кэм) 90 чаас (П). Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. |
| 79 |
| Да5ааhын аат аат тылтан, туохтууртан, да5ааhын ааттан араас сыhыарыынан үөскүүрэ. | 1 | Да5ааhын аат аат тылтан, туохтууртан, да5ааhынааттанараассыhыарыынытуттанүөскэтии. Этииттэн да5ааһын ааты була үөрэнии. | (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы. (К). Бэйэ санаатын сааhылаан этэргэ холонор. Быhаарсар, биир тγмγккэ кэлэр. |
| 80 |
| Бэрэбиэркэлиир диктант № 9 | 1 |
|
|
| 81 |
| Аат тылы да5ааhын аат суолтатыгар туттуу | 1 | Аат тыл да5ааhын аат суолтатыгар туттулларын билиһиннэрии. Этиигэ аат тыл да5ааһын аат суолтатыгар туттуллубутун була үөрэнии. | (П).Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. (Р). Туруоруллубутγѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы |
| 82 |
| Да5ааhын ааты аат тыл суолтатыгар туттуу. | 1 | Да5ааhын аат аат тыл суолтатыгар туттуллуутун билиһиннэрии. Этиигэ да5ааһын аат аат тыл суотатыгар туттуллубутун булла үөрэнии. | (К). Бэйэ санаатын сааhылаан этэргэ холонор. Быhаарсар, биир тγмγккэ кэлэр. (Л). Билии оруолун ылыныыта, бэйэ санаатын таhынан атын киhи санаатын истэр. |
| 83 |
| Аахпыттан суруйуу. | 1 |
| |
| 84 |
| Нууччалыы суруллар да5ааhын аат. | 1 | Нууччалыы суруллар да5ааhын ааты сөпкө суруйа үөрэнии. Дор5ооннор дьүөрэлэһиилэрин кэтээн көрүү. | (П) Билии-кѳрγγылар дьайыы: Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. (Р) Сыалын-соругун ситиһэр ньымаларын |
| 85 |
| Нууччалыы суруллар да5ааhын аат. | 1 | Нууччалыы суруллар да5ааhын ааты сөпкө суруйа үөрэнии. Дор5ооннор дьүөрэлэһиилэрин кэтээн көрүү. | уонна усулуобуйаларын тѳһѳ сѳпкѳ талбытын сыаналыыр. (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санаа уллэстии. |
| 86 |
| Нууччалыы суруллар да5ааhын аат. | 1 | Нууччалыы суруллар да5ааhын ааты сөпкө суруйа үөрэнии. Дор5ооннор дьүөрэлэһиилэрин кэтээн көрүү. | Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. (Л) Билии оруолун ылыныыта, бэйэ санаатын |
| 87 |
| Хонтуруолунай диктант №10. | 1 |
| таьынан атын киьи санаатын истэр. (П). Саҥа билиини ыларыгар урут ылбыт |
| 88 |
| Бэрэбиэркэлиир улэ Аат тыл уонна да5ааhын аат кэпсиирэ буолуута. | 1 | Аат тыл, да5ааһынааткэпсиирэбуолалларынбилиһиннэрии. Этиини илиэнинэн ырыта үөрэнии. | билиитигэр тирэҕирэр. Тылын сайыннарар баҕаныγѳскэтии. (Р). Υрэх соруктарын ылынар, дьайыытын быланнанар, сѳптγγхтγк сыаналанар. Бэйэ |
| 89 |
| Аат тыл уонна да5ааhын аат кэпсиирэ буолуута. | 1 | Аат тыл, да5ааһын аат кэпсиирэ буолалларын билиһиннэрии. Этиини илиэнинэн ырыта үөрэнии. | дьайыытын сыаналааһын, хонтуруолланыы. (К)Бэйэ санаатын сааһылаан этэргэ холонор. Быһаарсар, биир тγмккэ кэлэр. (Л). Бэйэ санаатын сѳпкѳ уонна толору этии, биир санаа5а кэлии. |
|
|
| Сыл бүтүүтэ хатылааһын. |
|
| (К). Бииргэ улэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан улэлээhин. |
| 90 |
| Тиэкис, этии, тыл, дор5оон уонна буукуба. | 1 | Теманы түмүктээһин. | (Р) санарар кэмигэр куолаһын дэгэтин (интонациятын) сѳпкѳ биэрэргэ кыһаллар, бэйэтин хонтуруолланар. (П).Кэтээн кѳрγγ, тэңнээhин, тγмγк оңоруу дакаастааhын |
| 91 |
| Хонтуруолунай диктант № 11. | 1 |
|
|
| 92,93 |
| Тиэкис, этии, тыл, дор5оон уонна буукуба. | 2 | Теманы түмүктээһин. | (П).Бары бииргэ былааннаналларын ситиhии (К). Бииргэ γлэлээhини былааннааhын, дуогабардаhыы, куолаан γлэлээhин.
|
| 94,95 |
| Аат тыл. | 2 | Теманы түмүктээһин. | (Р) Туруоруллубут Yѳрэх соруктарын ылынар, тутуhар. Бэйэ дьайыытын сыаналааhын, хонтуруолланыы.
|
| 96,97 |
| Да5ааһын аат | 2 | Теманы түмүктээһин. | (К) Ыйытыыны сопко биэрии, санаа уллэстии. Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. (Л). Биир санааҕа кэлии |
| 98 |
| Хатылааһын. | 1 |
|
|
| 99 |
| Хонтуруолунай диктант №12. | 1 |
|
|
| 100 |
| Аахпыттан суруйуу. | 1 |
| К) Ыйытыыны сопко биэрии, санаа уллэстии. Истибитин сатаан кэпсиир. Санарар кэмнэ истэр дьонун ытыктыырын биллэрэр. |
| 101,102 |
| Олимпиада. Түмүктүүр уруок. | 2 |
|
|
1 911
32 925 
