Быһаарыы сурук
Федеральнай государственнай үөрэх стандартыгар (ФГҮӨС), Хара-Алдан орто оскуолатын үөрэх бырагырааматыгар, үөрэх бырагырааматын оҥорор балаһыанньаҕа, үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэригэр олоҕуран «Айан» уруок таһынан дьарыгы үөрэтэргэ оҥоһуллубут бырагыраама.
Төрөөбүт дойду – көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр ханнык баҕарар норуот улуу нэһилиэстибэтэ, киһи-аймах ытык өйдөбүллэриттэн, киэн туттууларыттан биирдэстэрэ. Төрөөбүт дойдуну үөрэтии оҕоҕо тулалыыр эйгэтин кырадатык билэр-көрөр, чугас дьонун-сэргэтин кытта истиҥник бодоруһар, иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата сайдар, өбүгэтин үөрэҕин утумнуур сүрүн эйгэтэ.
Орто оскуолаҕа «Айан» уруок таһынан дьарык атын үөрэх предметтэрин ортотугар үөрэнээччи төрөөбүт дойдутун таптыырыгар, тулалыыр айылҕатын харыстыырыгар, өбүгэлэр үгэстэрин утумнаан убаастыырыгар, төрөөбүт дойдутун сирин-уотун билэригэр, айылҕаны кытта алтыһарыгар, чөл олоҕу тутуһарыгар үөрэтэр. Орто оскуолаҕа үөрэнэр оҕо билиитэ-көрүүтэ, тыла-өһө, өйө-санаата тэтимнээхтик сайдар, иэйиитэ уонна саныыр санаата судургутук олохсуйар буолан, «Айан» уруок таһынан дьарыгы бу кэмҥэ үөрэтии норуот чөл туруктаах буоларыгар, кэнчээри ыччакка улуу нэһилиэстибэни тириэрдэргэ олус суолталаах.
Уруок таһынан дьарык сыала-соруга:
- Төрөөбүт дойду сирин-уотун билии;
- Тыаҕа сылдьыы быраабылаларын, өбүгэ үгэстэрин үөрэтии, айылҕаны харыстааһын;
- Эти-хааны сайыннарыы;
- Төрөөбүт дойдуга тапталы иҥэрии.
Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ
Уруок таһынан дьарыгы үөрэтии түмүгүнэн үөрэнээччи билиэхтээх:
Төрөөбүт дойдутун сирин-уотун, өбүгэлэрин өтөхтөрүн, оттуур сирдэрин;
Тыаҕа сылдьыы, айылҕаны харыстааһын быраабылаларын, өбүгэлэр үгэстэрин, итэҕэллэрин;
Балыктааһын ньымаларын;
Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгүнэн
Бэйэни салайыныы, дьаһаныы;
Сыалы-соругу таба туруорар, сатаан былаанныыр, туох-ханнык тумуккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр, төрөөбүт дойдуну таптыыр, ытыктыыр, харыстыыр баҕаны үөскэтэр;
Бэйэ санаатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр, санаатын ыпсаран хомоҕойдук этэр.
Билэр-көрөр сатабыл
Улэ сыалын-соругун сөпкө туруорар, көдьүүстээхтик улэлиир, билиини-көрүүнү кэҥэтэр араас матырыйаалы туһанар, билиини сааһылыыр;
Рефлексия. Сыалы-соругу ситиһэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын төһө сөпкө талбытын сыаналыыр.
Бодоруһар сатабыл
Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, улэлиир араас ньыманы баһылыыр, саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаахтык алтыһар, биир сыаллаах-соруктаах дьоннорун кытта таһаарыылаахтык, көдьүүстээхтик улэлиир үөрүйэх;
Улахан дьону, саастыылаахтары кытары табан кэпсэтэр, биир тылы булар, кэпсэтии сиэрин тутуһар, туттан-хаптан бодоруһуу ньымаларын торҕоостоохтук туттар.
Үөрэх предметин ис хоһооно
Уруок таһынан дьарык бырагыраамматынан үөрэнээччилэр тыаҕа сылдьыы быраабылаларын үөрэтиэхтэрэ, айылҕаны харыстыырга үөрэниэхтэрэ, Хара-Алдаҥҥа үөскүөн сөп экологическай проблемалары ырытыахтара, ону хайдах тохтотору былаанныахтара, Хара-Алдан нэһилиэгин тулатыгар баар күөллэри, өрүһү, өтөхтөрү, оттуур сирдэри, алаастары үөрэтиэхтэрэ, айылҕа дьыл кэмнэригэр уларыйыытын чинчийиэхтэрэ, былктааһын ньымаларын билсиэхтэрэ, презентация, түмүктүүр отчуот оҥоруохтара.
«Айан» уруок таһынан дьарык календарнай-тематическай былаана
2022-2023 үөрэх дьылыгар
| № | Буолар кэмэ | Дьарык тиэмэтэ | Дьарык ис тутула | Бэлиэтэнии |
| Былаан | Факт |
| «Айан» салаа (34 чаас) Тереебут дойдутун сирин-уотун, ебугэлэрин етехтерун, оттуур сирдэрин; тыа5а сылдьыы, айыл5аны харыстааьын быраабылаларын, ебугэлэр угэстэрин, итэ5эллэрин; балыктааьын ньымаларын билэр. |
| 1 | 02.09 |
| Билсии. Тыаҕа сылдьан сэрэхтээх буолуу. | Тыаҕа сылдьыы быраабылаларын хатылааһын |
|
| 2 | 09.09 |
| Костер уматыытын быраабылата. Уоттан сэрэхтээх буолуу | Костер уматыы быраабылатын хатылааһын. |
|
| 3 | 16.09 |
| Алдан өрүс үөһэ өттүгэр экскурсия | Экскурсия. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. |
|
| 4 | 23.09 |
| Алдан өрүс аллараа өттүгэр экскурсия | Экскурсия. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. |
|
| 5 | 30.09 |
| Поход Кэрэхтээх | Поход. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. Ытык сир историятын кытта билсии |
|
| 6 | 07.10 |
| Поход Эмээхсин Мэҥэтэ | Поход. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. Ытык сир историятын кытта билсии |
|
| 7 | 14.10 |
| Өбүгэм өтөҕө | Өбүгэлэр өтөхтөрүн үөрэтии, историяларын чинчийии |
|
| 8 | 21.10 |
| Былаан, карта оҥоруу | Былаан, карта оҥорорго үөрэнии |
|
| 9 | 28.10 |
| Былаан, карта көмүскээһинэ | Картаттан утуктэн өтөх сирин-уотун картатын оҥоруу |
|
| 10 | 11.11 |
| Нэһилиэк тулатынааҕы күөллэр | Нэһилиэк таһынааҕы күөөллэри чинчийии, информацияны булуу, кинигэни, сурунаалы, ахтыыны кытта улэлээһин |
|
| 11 | 18.11 |
| Тэйиччи сытар күөллэр | Нэһилиэктэн тэйиччи сытар күөллэри чинчийии, информацияны булуу, кинигэни, сурунаалы, ахтыыны кытта улэлээһин |
|
| 12 | 25.11 |
| Күһүҥҥү күөлгэ, өрүскэ сэрэхтээх буолууга инструкция. Киргиэлэй күөлугэр поход | Поход. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. Ытык сир историятын кытта билсии. Ууга сэрэхтээх буолуу быраабылатын хатылааһын |
|
| 13 | 02.12 |
| Хоту Хара күөллэрэ, өтөхтөрө | Хоту Хара күөллэрин туһунан информацияны булуу, саастаах дьоннортон ахтыы ылыы |
|
| 14 | 09.12 |
| Уҥуоргу күөллэр, өтөхтөр | Күөллэр, өтөхтөр тустарынан информацияны булуу, саастаах дьоннортон ахтыы ылыы |
|
| 15 | 16.12 |
| Айанньыт сүгэһэрэ | Айанньыт сүгэһэригэр туох баар буолуохтааҕын үөрэтии, хайдах сугэһэри ылар көдьүүстээҕин билии |
|
| 16 | 23.12 |
| Тыаҕа сылдьыы сиэрэ-туома | Тыаҕа сылдьыы сиэрин-туомун чинчийии |
|
| 17 | 13.01 |
| Кыһыҥҥы айанньыт таҥаһа-саба | Кыһыҥҥы айанньыт таҥаһа-саба хайдах буолуохтааҕын үөрэтии, ыйытан билии |
|
| 18 | 20.01 |
| Кыһыҥҥы айылҕа уратыта – поход | Поход. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын кэтээн көрүү |
|
| 19 | 27.01 |
| Алгыстар | Алгыс арааһын туһунан информацияны булуу. |
|
| 20 | 03.02 |
| Түмүктүүр дьарык (отчуот) – презентация | Сыл маҥнайгы аҥарынааҕы үлэни отчуоттуур презентация оҥоруу, кэпсээһин |
|
| 21 | 10.02 |
| Тыаҕа булт көрүҥнэрэ | Тыаҕа булт көрүҥнэрин үөрэтии |
|
| 22 | 17.02 |
| Айанньыт хонор үүтээнэ | Айанньыт хонор уутээннэрин чинчийии, үгэстэри үөрэтии |
|
| 23 | 24.02 |
| Айанньыт аһылыга | Айанньыт аһылыгар тугу ылара учугэйин туһунан иһитиннэрии |
|
| 24 | 03.03 |
| Саха Сирин сааhа. | Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын кэтээн көрүү |
|
| 25 | 10.03 |
| Хайыhарынан поход | Поход. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылаларын хатылааһын |
|
| 26 | 17.03 |
| Түмүктүүр дьарык | Презентация |
|
| 27 | 24.03 |
| Сааскы айылҕа абылаҥа | Сааскы айылҕаны үөрэтии |
|
| 28 | 07.04 |
| Айылҕа уhуктуута | Айылҕа уһуктуутугар буолар уларыйыылар. Киһи тыаҕа туохтан сэрэнэрий бу кэмҥэ? |
|
| 29 | 14.04 |
| Поход | Поход. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. Ытык сир историятын кытта билсии. |
|
| 30 | 21.04 |
| Сааскы күөлгэ, өрүскэ сэрэхтээх буолууга инструкция | Инструкцияны кытта билсии, бэйэ санаатын этии |
|
| 31 | 28.04 |
| Алдан өрүскэ балыктааһын | Балыктааһын ньымаларын кытта билсиһии |
|
| 32 | 05.05 |
| Алдан өрүскэ балыктааһын | Балыктааһын ньымаларын кытта билсиһии |
|
| 33 | 12.05 |
| Поход | Поход. Айылҕа дьыл кэмигэр уларыйыытын бэлиэтээһин. Айылҕаҕа сылдьыы быраабылалара. Ытык сир историятын кытта билсии. |
|
| 34 | 19.05 |
| Отчет оҥоруу. Тумуктуур дьарык - презентация | Презентация оҥоруу, кэпсээһин |
|
820
70 101 
