Звенигово санаторный школ-интернат
Олмештыш мут нерген
тунеммым пенгыдемдымаш
(6-шо классыште эртарыме урокын планже)
Марий йылме да литератур
туныктышо Григорьева Р.А. пашаже
Звенигово, 2015 ий
Урокын темыже: Олмештыш мут нерген тунеммым пенгыдемдымаш.
Урокын цельже:
Тунемше-влакын олмештыш мут нерген кузе умылымыштым, возымаште кучылт моштымыштым тергаш.
Чодыра поянлыкым кид-мастар-влакын кучылт моштымыштым ончыкташ.
Сÿретым умылаш, шочмо кундемнан моторлыкшым ужын мошташ, тудым аралаш, шымлаш кумыландаш.
Кучылтшаш материал: А. Куприяновын «Эр» сÿретше, картычке-влак, Шинчымаш курыкышто заданий-влак, краеведений альбом, Акубрин «Тошто ой-влак», И.С. Галкин «Кто и почему так назвал» книга-влак.
Теме почеш шкештым аклымаш. (слайд)
-Туныктышо. «Муткылдыш» теме почеш шинчымашда кызыт могай, шкендам шке аклыза.
-Мый палем, тиде теме почеш шинчымашем сай, садлан пуымо пашам чыла ыштен сенем.
-Мылам туге чучеш, мый тиде темым палем, тиде теме почеш пашам ыштен кертам.
-Мылам тыге чучеш, мый тиде темым ом пале, тиде теме почеш пашам ыштен ом керт.
-Мый тиде темым ом пале, пашам ыштен ом керт.
1.У темым тунеммаш. ( слайд)
Таче ме Шинчымаш курыкыш кÿзаш туналына. Тÿрлö заданийым ыштена, кажне заданийыште олмештыш мутым кучылташ тыршымаш улыда. Шочмо кундемнан мотор пÿртÿсшым ужын, мут дене сылнын возен моштышаш улыда.
Тендан ончылно сÿрет. Тиде пейзажым Куприянов сÿретлен. Йоча-влак, а мо тыгай пейзаж паледа?
Пейзаж – иктаж-могай верын тÿсшö, пÿртÿсын сÿретше.
Таче ме тиде пейзаж почеш пашам ыштена.
Кок командылан шелалтына, капитаным ойырена, командылан лÿмым пуэна, девизым ончыл гоч шонен толында, лудын пуэна.
| I команда | II команда |
| Мый ден тый келшен илена. | Мый, тый, тудо эре ончык вашкена. |
II. Сÿрет почеш паша.
| 1. Сложный нераспространенный предложенийым чоныза. | 1. Простой нераспространенный предложенийым чоныза. |
| 2. Шонымо сложный нераспространенный предложений гыч распространенный предложенийым ыштыза, ойлымаш ужашым палемдыза, олмештыш мутын значений тÿшкажым рашемдыза. | 2. Шонымо простой нераспространенный предложений гыч распространенный предложенийым чоныза, член шот дене лончылыза, олмештыш мутын значений тÿшкажым палемдыза. |
| 3. Туштым палыза, йомын кодшо олмештыш мутым ешарыза. | 3. Туштым палыза, йомын кодшо олмештыш мутым ешарыза. |
| 4. Схеме почеш, сÿретым ончен, энер нерген тÿшкан предложенийым чоныза. 1) аааа аааа аааа аааа. 2) аааа аааа аааа аааа аааа. | 4. Схеме почеш, сÿретым ончен, чодыра нерген тÿшкан предложенийым чоныза. 1) аааа, аааа, аааа аааа аааа. 2) аааа аааа аааа. |
| 5. Сÿрет почеш энерын моторлыкшо, поянлыкше нерген изи ойлымашым возыза. | 5. Сÿрет почеш чодыран моторлыкшо, поянлыкше нерген изи ойлымашым возыза. |
III. Туныктышын мутшо.
1) Марий калыкын поянлыкше, тиде чодыра, тудым юмо семын арален шогыман. Чодыра кугезе кочана-кована деч кодшо пого денак иктак. Тиде погым ме аралышаш улына. Вет чодыра мемнан эн сай йолташна, эн кугу оксана, эн чечен погына. Тудо – южым эрыкта, кислородым пуа, мардеж деч арала.
Мемнан йыр ятыр пушенге-влак кушкыт. Те могай пушенгым паледа?
Теве куэм налына.
- Кушто ме куэле кучылтына?
Куэн кичкыжым почко, шодо, шÿм черле годым кучылтына. Мончаште тамле пушан веникым кучылтына.
- Йоча-влак, кызыт могай курым?
А 11-15 курымышто Новгородский республикыште (областьыште) кумыжеш возеныт.
Пÿнчö микробым пытара, южым яндарешта.
Кож гыч кагазым, онам, мебельым ыштат. Кож йÿкан пушенге, колында чодыраште, кузе тудо кочыртата. Кож гыч скрипкам ыштат. Скрипка мастар Страдивари шке скрипкажым кож гыч ыштен.
Йоча-влак ме пÿртÿсым аралышаш улына. Тыгай калыкмутым мондышаш огынал.
Чодыра шуко – переге, чодыра шагал – ит ру, чодыра уке – шынде.
Чодыра мемнан поянлыкна, тудо айдемын йолташыже.
Чодыра – тазалык орол.
Чодыра – чон куандарыше.
Чодыра – тымык еным йöрата.
2) Кап-кыл пенгыдемдымаш
| 6. Олмештыш мутым морфологический лончылыза. | 6. Олмештыш мутым состав дене лончылыза. |
| 7. Писын шоныза. Икте-весылан олмештыш мут теме дене йодышым пуыза. | 7. Писын шоныза. Икте-весылан олмештыш мут теме дене йодышым пуыза. |
| 8. Мöнгылан пуымо пашам тергена: «Шочмо яммын историйже». | 8. Мöнгылан пуымо пашам тергена: «Шочмо яммын историйже». |
IV. Тунемше-влак, молодец улыда, курыкыш кÿзен шуда. Айста ончалына, курык вуй гыч вет чыла коеш. Те мом ужыда? (энер, ер, ял, куп)
Энер, ер, ял, куп, ола лÿм-влак лекме географический лÿмым наукышто ик ой дене топонимика маныт. Таче теат научный пашам ыштенда. Молодец улыда. Тиде пашадам краеведений альбомыш пуртена. А кö шке шочмо ял лÿм лекмым огеш пале гын, Акубринын «Тошто ой-влак» книгаште, Але И.С. Галкинын «Кто и почему так назвал» книгаштыже кычал ончыза. Тиде мöнгылан паша лиеш.
Топонимика – тиде йылме наука, вершöр лÿм лекмым шымла. Грек йылме гыч пурен topos – вер, onoma – лÿм.
V. Иктешлымаш.
Теме почеш шкештым аклымаш. (слайд)
-Туныктышо. «Олмештыш мут» теме почеш шинчымашда могай, шкендам шке аклыза.
-Мый палем, тиде теме почеш шинчымашем сай, садлан пуымо пашам чыла ыштен сенем.
-Мылам туге чучеш, мый тиде темым палем, тиде теме почеш пашам ыштен кертам.
-Мылам тыге чучеш, мый тиде темым ом пале, тиде теме почеш пашам ыштен ом керт.
-Мый тиде темым ом пале, пашам ыштен ом керт.
Туныктышо.Кок командыжат чулымлыкым, писылыкым ончыктышда, курыкыш писын кÿзышда. Но шижын шуктышда дыр коклан шинчымашна начаррак, сандене эше ик гана правил-влакым ушештарышаш улыда. Отметкым шындем.
VI. Мöнгылан паша.
Сочинений «Айдеме – пÿртÿсын икшывыже».
694
79 421 
