Разработка урока по родной (агульской) литературе "Жизнь и творчество Абумуслима Лутова"

МКОУ « Дружбинская СОШ»

Открытый урок

по родной (агульской) литературе

8 класс

Абу-муслим Лутов «Тарихи Чархъи-къала»

Провела: учитель родного языка и

литературы Аюбова Э.О.

Тема: Абу-муслим Лутов «Тарихи Чархъи-къала»

Дарсун метлеб:

- Шиникквар Абу-муслим Лутов агъа шаирдин Iуьмурна творчествойихъай таниш акьас;

- тарихи Чархъ-къала эпосдиъ агвар акьунае курар гьучагъас гъавурдиъ архьагъилди;

- шиниккварин йиркIв гъагьдивас учин литературана тарих бадала;

- мехIкемди хурагъилди агвар акьас.

Дарсун къайда

I. Дарсун кlил: Ягlа хье агъул чlалан литературайин открытый дарс э. Джалла хlезур ухь дарсунахъди. Башламиш акьас кканди ая зас ме дарс мишттин батlар гафарилди. «lеквуфай кегъик багагь» агъа шийир э ме. ( мегlелимди хурая шийир)

lеквуфай кегъик багагь,

Лампавур кихь зе рекъерин

Шаир хьас зе хьуна ая гагь,

Хlуьлмат ае зе халкьарин.

Ате кlирай халкь балалди,

Суьретlин ун хъай кlирай.

Завул рекlве гlадар алди,

Лебури зас салам ирай.

Хlейиф дава, lешай дава,

Дуйилас зун вархал хучин,

Рукъу тук цlае вейдава,

Адатlуна мерl рукъучин.

Ягlа хье дарсун тема э Абу-муслим Лутов «Тарихи Чархъи-къала», ме шаирдихъас гъургъасе хьин. Ахъаркьас шиниккварис дарсун метлебра.

II. Хулан кар:

1. Агьал хьин сагелай са бицlи тикрар акьасе алттушунае дарсаринттар. Зун хlезур акьуная чвас тест. Мебур рехlетинттар э. Са lу - хьибу минутинттар.(Тест кее к1еджар ирцlанде).

ТЕСТ

1. Найи э мебурикес агъуларин поэт ?

а. К.Ахмедов б. С.Стальский

в. Е.Эмин г. Р.Гамзатов  

2. Гьинан стихибур э мебур ?

Булбул джилил lекв алчархьасти

Булбул вун уягъ хьуне,

Гъархьу халкьар гъайикас

Фас lайи тегlди хьуне.

а. М. Магомедов б. Г.Малагусейнов

в. Ш.Шерифов г. Ю.Мазанаев  

3.Фи стихотворение ликlинайеф Ю,Мазанаева ?

а. Че хlур б. Зе ватан

в. Батlар руш г. Зурба геда  

4. Гьина э ликlинаеф стихотворение «Дусттарис»?

а. И.Хlуьсейнов б. Ш-Э.Мурадов

в. Р.Исрафилов г. Г.Магомедов  

5.1998г фи агъа дафттари стихибурин атlунаеф Фатхула Джамалова?

а. Астральные тайны б. Поэма Агула

в. Созвездие любви г. Горный край  

Гьал хъуттурфанасе гьина фиштти акьунайчин.

- Четинди уйив аркьас тестар?

- Джаллабуривас хьунев?

- Агь, зурбабур.

2. Цlае дарс хъучучlастти, хулан кар ахтармиш акьасе. Зун йинайи чвас хlезур акьас сочиненибур « Зе хlур» агъа темайис.

Шиникквари хурасе са – lу сочиненибур.

III. Цlае дарс:

Гьер милатин ая учин lешукьарна шаирар. Хье агъуларихъра хьуная ппара шаирар цlае кикlунае гlадар. Шаб хьин кlвал акьасе фишттин шаирарихъай хьин ме иса таниш хьунайчин. Шериф Шерифов, Фатхула Джамалов, Рамазан Исрафилов, Камалудин lехlмадов хъара джуьреттар.

Ягlа хьин таниш хьасе цlае шаирдихъай. (Презентация)

1. Мегlелимди ахъаркьае.

Лутов Абу-муслим Гасанович хеф э 26 августа 1961 йиса РичIа хIуриъ.Абу-муслим Лутов хеф э Агъул райондин ЧIаарин(РичIа) хIуриъ са неджбердин хизандиъ. Дадан ттур ХIесан э, бабан ттур Саимат. Абу-муслимахъ хъая хьибу чунна хьибу чи. Ппара четинвелар алчархьуне гебурин хизанарис. Ичира, ккиркIуна ЧIаъ хIуриъ мактабра 1968-пе иса, учIуне ме хурас физический факультетиъ ДГУ-йин. Хурае вегIдайи хизанра акьуне мис, Асмаят агъа дишагьли. Хуппай хьуне михъ хьибу шиникквра: Iу кIиркIна са руш.

1973-пе иса университет ккиркIугуна, гьикуне ми мегIелимвел кар акьас Губдендис. Гисаас ушуне шаир учин хизанар хъай Орёлдис. Гьеттисаъ агъае учин ватандихъ ул хъай, эл ккеттвес пуна хъучучIуне ми шайирар ликIенас.

ЦIеIу-цIеякьу ис хьуне ги гъурбатил, хуппай адегуна хабра хъучучIуне ме мегIелимвел аркьас маккан мактабиъ. Iу истти организаторвел кар акьуне Абу-муслима ЧIаарин мактабиъ гьетегуна ликIине ме ацIуна сценарибур, хуппай алихьай, тамашибур аркьай мактабин сценабурил.

13-пе сентябрьди 2001иса Абу-муслим Лутов кIин

2000-пе иса аттихьуне Лутова садпе учин китаб «Тарихи Чархъи-къала». Ахтармиш акьучин, садпе эпос хIисаб аркьас вее ме агъул халкьдин. Ппара халкьарихъ хъая эпосар: къиргъизарин эпос «Манас», азербайджанарин «Кероглы», армянарин «Давид», лезгибурин «Шарвили».

Гьал агъуларихъра хъая эпос Чархъи БахIай агъа. Игит Чархъин халкьарин э Абу-муслим.Учин поэмайиъ ахттилат акьуна ая ги Чархъи БахIай агъа инсандихъас. Вершна ерхьийицI исалас вартт дегьен вея ме курарин. Шаир Абу-муслима хъара ликIина ая авалан вахттарин дуьньяйихъас.

Са хубджи шийирар ликIина ая Абу-муслима хье вахттарихъасра

Джалла учин ликIинае шийирар Абу-муслима ликIина ая силлабический агъа къайдайилди. Гьер са джаргайиъ ери слог э аеф. Са чIалалди мебур хIезур мегIнибур э, фи мукьамихъ хьучира мегIнибур акьас хьасе. Шаирарис ме формайилди ликIенас ппара четин э. Ме къайдайис ликIеф э шаирари Испаниъ, Франциъ, Италиъ хъара хье Дагъустандиъ.

Миласра гъайри ликIейде гъавурдиъ ай Лутова иджи ишлемиш аркьая метафора:

Ягъди ккиркIунда цIакIин,

Завул лухъа хIадарин

Мукь хьунда гадайис,руш кIин,

Исал жаргай хIадарин.

Абу-муслиман китабикес «Тарихи Чархъи-къала» ппара мафиIетхьас ккея агъуларин халкьдис чиппин чIална тарих ягIархьас.

2. Хурас китабикес Абу-муслиман китабихъас ликlинае статья.

3. Агвар акьас видеоклип Чlаарин хlурихъас.

4. Цlае гафар:

• хIадар - звёзды

• манзил - расстояние

• темпелвел - лень

• къапуй - калитка

• ахсарс – утренняя заря

• сачма акьай- очищать

5. Ягlа хьин хурасе Абу-муслиман шайир « Агъуларин гимн»

Агъуларин гимн

И кости по родине плачут!

Рагъ къафкъаздил даркуни

Аллагь тагIлай кьасусттан.

Агъул-дерейн гIашкъуни

Ирхай айя дагъусттан!

Исал дерейъ ахсарс

Фи ачух а манзилар?!

Темпел даа агъуларис

Фаттахъун а къизилар

Душманарин ибхIяли

Хараб ахъунде ватан,

Сачма акьай угъали,

Улер хъай, бяйя ухьтан.

Хье ватандин суварин

Арсар угъаф кIиларил!

Чаркквар ухIя баварин

Къизил лихьас хиларил!

Агъул-дерейин хьед ругъуна,

Са хIуп акьас хьасттагьан?

Гьар сайин къапуй рукьун,

Жаннатиъ хае хьасттагьан?

ХIазур ухь ухIяс агьул,

Жигар айчин ве жандиъ.

Хьял гIайиб, нагIна, нагъул

Аларкьучин дакканди

Акьучин хьеш хIаракат,

Хье къалин хьасе баракат

Ла иллагьа ил аллагь

МухIаммад расулуллагь

Припев:

Аи дере, Магъу-дере,

Суварис сарин дере

Аи дере, агъул-дере,

Дусттарис ухьтан дере.

IV. Цlуьппе акьас цlае дарс:

1. Хъихьас мегlни Сакинат Рамазановайи акьае.

2.Суалар алихьас.

- Чвас кьабул хьунев дарс?

- Фи ягlархьуне чвас Абу-муслим Лутовахъас?

- Фиттихъас э гин китаб «Тарихи Чархъи-къала»?

3. Дарс алттушугъилди.

- Ягlа джаллабури ппара уктанди кар акьуне. Баркаллагь чвас. (Алихьасе кьиматар).

V. Хулан кар: ягlаракьас шайир « Агъуларин гимн», биографира хурас.