Сән- Белгин Хасрин «Улан Хотн»

Муниципальное бюджетное образовательное учреждение

«Средняя общеобразовательная школа №18 им. Б.Б.Городовикова»

Тема урока « Сән- Белгин Хасрин «Улан Хотн»

Кичәлин төр : Сән- Белгин Хасрин «Улан Хотн» гидг келврин ашлвр.

Кичәлин күсл: Отхна Хоҗан Төрскнч, үннч, зөргтә йовдлнь медүлх.

Кичәлин үзмр дөңцлмүд. (мультимедийн эв-арһ олзллһн, зурсн зургуд, видеофильм)

Кичәлин йовуд.

1. Кичәлин бүрдәц: Хальмг айс соңслһн.

а) Багш: Эн ямаран цага дун?

б) Сурһульч: Гражданск дәәнә дун.

1. а) Багш: өмнк кичәлдән ямаран төрәр күүндвр келәвидн ?

б) Сурһульч: «Улан Хотн» гидг келврәр күүндвр келәвидн.

в) Багш: «Улан Хотн» гидг келвр кен бичсмн?

1 гч.слайд

г) Сурһульч: Хальмг бичәч Сән – Белгин Хаср.

д) Багш: Сән – Белгин Хасрин тускар тадн ю меднәт?

е) Сурһульч: Сән – Белгин Хаср Баһ – Цоохра нутгт 1909 –гч җилд угатя күүнә бүлд төрсмн.

1926 – гч җиләс авн шүлгүд болн келврмүд бичсмн.

1933 – гч җилд түрүнк дегтр һарла «Шулмс». Хөөннь шүлгүд, поэмс, келврмүд һарла.

Сән – Белгин Хаср хальмг улсин заң – бәәр, кел йир сәәнәр меддг билгтә бичәч.

«Өнчн бөк» гидг наадар Хальмг драматическ театр түрүн болҗ көшгән сексмн.

1966 – гч – Хальмг улсин шүлгч гидг нер зүүлә. Гордовиковин нертә мөрән лауреат болн иньгллтин орденар ачлгдла.

ё) Багш: Күүкд, цуг мана бичәчнр Хальмг улсин. Кезәнк бәәдл – җирһл бичәд, үзүләд ода күртл мадн тууҗан мартлго дасад, сосад хадһлад йовнавидн. Ода видеофильм хәләхм. Мана хальмг улс яһҗ тер гражданск дәәнә цагт бәәҗ йовсна тускар эн видеофильм хәләтн.

(Видеофильм)

1. а) Багш: Улан Хотн гидг келврин учр – утхнь келҗ өгтн. Кен келнә?

2 гч. Слайд

б) Сурһульч: Хальмг теегт Советин йосн яһҗ тогтсна тускар келгҗәнә. 1918 – 1919 – гч җилмүдт цаһачудла күчр ноолдан болсмн, тер цагт хальмг хотд әмән әрвлл уга Советин йоснд дөңгән күргҗ йовх улс бәәсмн – теднә негнь – Отхна Хоҗа – улан комиссар.Эгл улс яһҗ энүг цаһачудас олмһа кевәр бултулҗ авснг үзүлнә. Отхна Хоҗа эн хотнд онц даалһврта ирнә, Сергей Мироновичин Кировин өгсн, терүгән күцәнә.

в) Багш: Ода мадн цааранднь дегтрәр көдлхвидн. Би тадна өмн иим күсл тәвхәр седҗәнәв: Яһҗ танд мини өгсн сурврмудт хәрүһнь дегтрәс олҗ чаднат.

1– гч сурвр: Отхна Хоҗан зөрмгнь ямаран йовдлас медгднә?

г) Сурһульч: Альдаһар болв чигн эн әәмшгтә цагла Хоҗа эврәр бийәрн орад- һарад йовна, Әәдрхн,Аһшар чигн,Шин Балһсн,Яңхлар чигн одна. Бүклднь гишң,цаһачуд эзлҗ орксн теегүр чигн орад ирнә.

(карта) 3 гч.слайд

2 – гч сурвр: Отхна Хоҗа ямаран бәәдлтәһәр селәнүр ирв?

д) Сурһульч: Дәәнә хувцта, зер – зев зүүсн, мөртә күн санамр седклтә эн хотнд ирҗ йовна.

3 – гч сурвр: Отхна Хоҗад кен ямаран даалһвр өгнә?

г) Сурһульч: Отхна Хоҗад хальмг теегәр йовҗ угатя улст Әрәсән цутхлңгас ирсн дуудвр цаас күргҗ өгх даалһвр авна. Эн даалвһриг С.М.Киров өгнә.

4 – гч сурвр: Отхна Хоҗад гүн ухатань яһҗ, юунас медгднә?

д) Сурһульч: С.М. Кировин даалһвр күцәһәд, олн – әмтнд цәәлһәд улан цергин отряд бүрдәһәд, цаһачудла ноолдсмн.

5 – гч сурвр: Отхна Хоҗад үзчкәд, ялч Хар Дорҗ юңгад бирҗңнәд уульна?

г) Сурһульч: Отхна Хоҗад әмд, сүртә цогцарн ирснь үзн, нег бичкн күүкд мет бирҗңнәд уульна, тиичкәд тачкнад инәһәд чигн авна.

6 - гч сурвр: Эн бичкн хотыг юңгад «Улан хотн» гидг болҗ?

д) Сурһульч: Хальмг теегт бүгҗәсн цаһачудыг дарсна хөөн, Чилгр деер болсн хальмг үлсин түрүн ик хургас хәрҗ йовад эн хотнд белг – Улан туг Отхна Хоҗад авч ирв. Эн тугин хотна өмн бийд бәәсн хар герин отхд хадв. Түүнәс авн Улан хотн гиҗ нернь һарв.

7 - гч сурвр: Отхна Хоҗад кенд әмн – җирһлән нерәдҗ?

е) Сурһульч: Олн – әмтнә төлә, шин йосна төлә әмн – җирһлән нерәдсмн.

8 – гч сурвр: Кенә һарас әмнәсн хаһцв?

ё) Сурһульч: Энкр военком, партизана толһач, туурсн нертә революционер Отхна Хоҗад 1920 – гч җил Иҗл деер Цаһан Амнд бултсн дәәснә һарас әмнәсн хаһцв.

9 – гч сурвр: Отхна Хоҗала әдл җирһлән олн – әмтнд, Төрскндән нерәдсн ямаран баатрмуд меднәт?

ж) Сурһульч: Василий Хомутников, Харти Кануков, Нарма Шапшукова, Амр – Санана Антон.

Багш: Эн баатрмудын тускар тадн ю меднәт?

(Василий Хомутников) 1-гч слайд

1 – гч сурһульч: Василий Хомутников бичкнәсн авн өнчрәд баячудт заргдад өссмн. Василий Хомутников Петроградт Зимний Дворец булаҗ авлһнд орлцсмн. 1 – гч Хальмг мөртә цергин полкин командир. Дәәсән дарчкад моңһл орад дөң болсмн.

(Харти Бадиевич Кануков) 2-гч слайд

2 – гч сурһульч: Харти Бадиевич Кануков 1883 җил ноябрь сарин 17 – д Сальск округин Донской Тең областин Иловайск станцин Зунда гидг күүтрт угатя бүлд һарсмн. Харти Кануков гражданск дәәнә гүүргүд мөртә церег бүрдәһәд, толһалҗ йовхдан «Улан туг» гидг газет хальмг орс келәр бүрдәсмн.

(Шапшка Нарма) 3-гч слайд

3 – гч сурһульч: Хальмг әмтнә Шапшка Нарма нерн онц орм эзлнә. Арвн долата күүкн угатя әмтнә кишг харсхар Улан Әәрмд мордла. Иим зөв Нармад Октябрьск революц өгсмн. Шапшка Нарма зөргәрн туурсн, хальмг теегт ик нер һарсн күүкд күн.

(Антон Амур Санан) 4-гч слайд

4 - гч сурһульч: Советин йосн тогтснас авн Антон Мудренович сурһуль сурад төлҗсмн. Октябрьск революцд орлцв. Гражданск дәәнә кемд хальмг улсин темдгтә нег һардачнь болҗ өссмн. Хальмг автоном бүрдәлһнә төрәр Ленинлә күүндҗ йовсмн.

Ашлвр.

Советин һол йосна нилчәр мана орн – нутг байҗад, мадн медүвидн ямаран олн баатрмуд Төрскн һазран харсҗ Отхна Хоҗала әдл үннч, седклч, хальмг теегтән дуртань мадн медүвидн.

Багш: Ямаран үлгүр Отхна Хоҗаһас авх санан орв?

Сурһульч: Отхна Хоҗһас иим үлгүр авх санан орв:үнч, сетклч, энкр теегтән дурта, күн болх.

Багш: Күүкд, мана хальмг баатрмуд һанцхн теегән харссн уга Әрәсә һазр эргәд, сән дураран дөңгән күргсмн.

Багш: Хальмг улс Әрәсә ханьд орад, кедү җил болв?

4 гч. слайд

Сурһульч: Әрәсә ханьд эврә сән дурар хальмг улс орсна 400 зун җил болв.

Багшин йөрәлин үг: Күүндтә мини эңкр сурһульчнр болн ирсн гиичнр. Би тадниг эн сән байрта җиллә халун зүркнәсн йорәҗәнәв. Оньдин дөрвн цагт цугтан сән сәәхн бәәҗ, гем шалтг уга, эн көк теңгр дор, көрстә һазр деер, менд амулңг бәәхтн, деед бурхн евәдхә!

Дун «Мини һазр». 7-гч «б» классин сурһульчнр.