Саха тылыгар тирэх таблица

Саха тылыгар

тирэх таблицалар

( 1 – 4 кылаас)

И һинээ5итэ

1. Алфавит. Аһаҕас уонна бүтэй дорҕоон наарданыыта.

2. Пааралаһар бүтэй дорҕооннор. Тылы дорҕоонунан ырытыы.

3. Сүһүөх. Тылы көһөрүү.

4. Этии. Этии тутаах уонна ойоҕос чилиэннэрэ.

5. Тиэкис.

6. Тиэкис араастара.

7. Тыл састааба.

8. Аат тыл.

9. Аат тыл падеһынан уларыйыыта.

10. Туохтуур.

11. Туохтуур бириэмэнэн уларыйыыта.

12. Даҕааһын аат.

13. Солбуйар аат.

14. Ахсаан аат.

15. Саҥа чааһын ырытыы.

16. Этии тутаах уонна ойо5ос чилиэнин быһаарыыга тирэх таблица.

17. Этиини этии чилиэнинэн, саҥа чааһынан ырытыы.

Киирии тыл

• Оскуолаҕа төрөөбүт тыл уруога баһылыыр суолталаах. Төрөөбүт тылы үөрэтии олох саҥа ирдэбилигэр эппиэттиир, билиҥҥи оҕо сайдыытын хааччыйар соруктаах. Алын сүһүөх кылаас учууталлара оҕолорбутугар 4 сыллаах программаны үөрэтэн, биллэрэн орто сүһүөх кылааска тахсан ситиһиилээхтик үөрэнэллэригэр олук уурабыт. Оҕо барыта үчүгэй чиҥ билиилээх тахсыбат. Ол иһин, оҕоҕо көмөлөһөр, билиитин чиҥэтэр сыалтан бу таблица о ҥоһулунна . Таблицаҕа маҥнайгы кылаастан саҕалаан алын сүһүөх оскуола түөрт сыллаах программатын сүрүн боппуруостара киирдилэр.

• Сыала – соруга:

- Кыра кылаас ү өрэнээччитигэр справочнай литератураны били һиннэрии, оҕо интэриэһин, болҕомтотун

тардыы, сатаан туһ анарга үѳрэтии;

- саха тылыгар алын сү һүөх кылаас түөрт сыллаах программатын оҕо дириҥник, бигэтик билэригэр көмөлөһүү;

- оҕо айар, толкуйдуур, түмүк оҥорор , кэтээн көрөр дьоҕурун сайыннарыы.

• Оҕо билбэтэх, өйдөөбөтөх боппуруостарын, темаларын түргэнник булан туһанарыгар чэпчэки, табыгастаах буоларын курдук анал бэрээдэгинэн о ҥ оһулунна:

• Алфавит.
• Сүһүөх.
• Этии.
• Тиэкис.
• Тыл састааба.
• Саҥа чаастара.
• Са ҥа чааһын ырытыы.
• Этии тутаах уонна ойоҕос чилиэнин бы һаарыыга тирэх таблица.
• Этиини этии чилиэнинэн, саҥа чааһынан ырытыы.

• Алын с үһүөх кылаас учууталларыгар, үөрэнээччилэргэ уонна төрөппүттэргэ ананар. Оҕо дьиэҕэ үлэтин толороругар, төрөппүт оҕо билиитин хонтуруоллууругар туһаныан сөп.

Алфавит Сахалыы алфавикка 40 буукуба баар.

Аа Бб Вв Гг ҕ Дд Дьдь Ее Ёё Жж Зз Ии й Кк Лл Мм Нн ҥ Ньнь Оо Өө Пп Рр Сс һ Тт Уу Үү Фф Хх Цц Чч Шш Щщ ь Ыы ъ Ээ Юю Яя

Дорҕоону истэбит, саҥарабыт.

Буукубаны көрөбүт, суруйабыт.

А һаҕас, бүтэй дорҕоон наарданыыта

Аһаҕас дорҕооннор

Кылгас аһаҕас

ы

дорҕооннор

Уһун

ыы

Бүтэй дорҕооннор

а

аһаҕас

дорҕооннор

у

аа

Ньиргиэрдээх Ньиргиэрэ

Дифтонг

Хоһуласпыт

Киирии

о

м

суох

ыа

уу

мм

дорҕооннор

оо

н

и

бүтэй дорҕооннор

бүтэй дорҕооннор

ж ш ц

л

куруутун кытаанахтык этиллэр киирии бүтэй дорҕооннор

э

ии

уо

нн

ү

лл

б п

Икки дорҕоону бэлиэтииллэр

ээ

пп

я - [йа]

ө

в ф з щ

үү

иэ

д т

ю - [йу]

г к

тт

өө

ҕ х

кк

е - [йэ]

ь ъ - дорҕоону бэлиэтээбэттэр

үө

ё - [йо]

дь ч

хх

һ с

(11)

чч

нь

сс

ннь

ҥ

р

ҥҥ

(8)

й

(8)

(13) (6)

(4)

(11)

Паарала һар бүтэй дор ҕооннор

Ньиргиэрдээх Ньиргиэрэ суох

бүтэй дорҕооннор бүтэй дорҕооннор

б ----------------------------- п

д ----------------------------- т

г ----------------------------- к

ҕ ----------------------------- х

дь ----------------------------- ч

һ ----------------------------- с

Кэлин

ы а у о

а һа ҕ ас дор ҕ ооннор

Илин

и э ү ө

Сахалыы этиллэр тылга наар кэлин а һа ҕас эбэтэр наар илин а һа ҕас дорҕоон дьү өрэлэһэр.

а һа ҕ ас дор ҕ ооннор

у л а р ы т ыа хт а р а ( кэлин а һа ҕас дорҕооннор )

с ө т үө л ээ б и тт э р ( илин аһа ҕас дорҕооннор )

Тылы дорҕоонунан ырытыы

маас - 1 сү һүөх, 4 буукуба, 3 дор ҕоон

дьиэ- һит - 2 сү һүөх, 7 буукуба, 5 дор ҕоон

ыал-лыы-лар - 3 сү һүөх, 9 буукуба, 7 дор ҕоон

туун-да-рат-тан - 4 сү һүөх, 12 буукуба, 11 дор ҕоон

С үһүөх Тыл хас аһа ҕ ас дор ҕ оонноох да, соччо сүһүөхтээх.

• 1 с үһүөхтээх тыллар: о т, к үө х, б аа р
• 2 сүһүөхтээх тыллар: ос-туол, м а -ҥ а н, т у -р а р
• 3 сүһүөхтээх тыллар: с и -б э к-к и , а -р а -ҕ а с, б э- л э х-т ии р

С үһүөх түөрт араастаах.

Аһаҕас ( --- )

Көнө ( I ---- )

а – лаас

үү – нэр

тэ – ти ҥ

Төттөрү ( ---- I )

кии - рэр

Сабыылаах ( I ---- I )

ыа –ҕас

ар – дах

аас – пыт

куо – бах

тар – бах

хаал – быт

ыал – лар

муос – та

Тылы к өһөрүү Тылы сүһүө ҕ үнэн көһөрүллэр.

• Тылы к өһөрөргө строка ҕ а биир буукуба хаалбат, биир буукуба көспөт.

• Хо һуласпыт, сэргэстэспит бүтэй дор ҕ ооннор сүһүөххэ арахсаллар.

а – лаадьы ньирэй - и

• Са ҥа сүһүөх бүтэй дор ҕ оонтон са ҕ аланар.

сы т - т ык оло п – п ос та й – ҕ а о с – к уо - ла

хап – п ыыс – т а уруй – д уур кы – р а - ч аан

Этии Этии ситэриллибит санааны биэрэр.

Тыллар ситимнэ һэн этии буолаллар.

Биһиги саҥабыт этиилэртэн турар.

Этии к өрүҥнэрэ

Сэ һэн этии

Ыйытыы этии

(туох эмэ туһунан кэпсиир)

( . )

(туох эмэ ту һунан ыйытар, чопчулуур)

( ? )

Соруйар этии

К өмүс күһүн кэллэ.

Күү һүрдүү этии

( . )

Эн кү һүнү таптыыгын дуо?

(соруйууну, ы ҥырыыны, көрдөһүүнү бэлиэтиир)

(Ки һи санаатыгар иэйии эбилиннэҕинэ сэһэн, ыйытыы, соруйар этии барыта күүһүрдүү

( ! )

Кү һүн буолла, тыа ҕа тахсан отонноо.

этии буолуон сөп)

Оо, үчүгэй даҕаны кү һүҥҥү айыл ҕа!

Тэнийбэтэх этии

Айсен ааҕар.

Тэнийбит этии

Кы һын.

Айсен к үнүс кинигэ аа ҕ ар.

Барбыттар.

Тымныы кыһын ааста.

Уолаттар тыа ҕ а барбыттар.

Этии тутаах чилиэннэрэ

• Ту һаан – Ким? Туох?

Этии ойоҕос чилиэннэрэ

(ким эбэтэр туох туһунан

• Толоруу - т өрүт падежтан ураты

ханнык? туох? хайдах? хайаата?

падежтар ыйытыылара

Сааскы күн чаҕылыччы тыкта.

ха »ан? ханнык? хантан? хайдах? туох? хайыыр?

этиллэр тыл )

Саас итии дойдуттан араас к өтөр кэлэр.

• Кэпсиирэ – Тугу гынар? Хайыыр?

• Быһаарыы - Хайдах? Ханнык? Хас?

(ким эбэтэр туох тугу

• Сиһилии - Хаһан? Ханна?

гынарын көрдөрөр тыл)

Хантан? Ханан?

Хайдах? То ҕ о?

Этии биир уустаах чилиэннэрэ

Биир ыйытыыга хоруйдуур уонна биир тылы кытта ситимнэ һэр этии

чилиэнин биир уустаах чилиэн дэнэр.

Айта, Туйаара, Сардаана оскуола5а бардылар.

Кыра быраатым аа5ар, суруйар уонна суоттуур.

___, ___, ___ (туhаан)

Хонууга ма ҥан уонна ара ҕ ас сибэккилэр үүммүттэр.

___, ___ уонна ___ (кэпсиирэ)

___ уонна ___ (ойо єос чилиэн)

Тиэкис Икки эбэтэр хас да ис хо һооннорунан ситимнээх этиилэр.

Тиэкис

• ааттаах

• темалаах

тиэкис ис хо һоонун арыйарга көмөлөһөр

• сүрүн санаалаах

тиэкискэ туох ту һунан этиллэрэ темата дэнэр

• абзацтаах

автор тугу этиэн баҕарбыта тиэкис сүрүн санаата буолар

• тирэх тыллардаах

биир кы һыл строкаттан атын кыһыл строка ҕа диэри суруллар тиэкис кэрчигэ абзац дэнэр

тиэкис ис хо һоонун арыйар тылы тирэх тыл диибит

Тиэкис чаастара

Са ҕаланыыта

Сүрүн чааһа

Бүтүүтэ

Тиэкис араастара

Сэһэргээһин

Ойуулааһын

Туох буолла?

Тойоннооһун

(туох буолбутун кэпсиир)

Хайдаҕый?

Сылгы чыычааҕа.

(дьон, хамсыыр – харамай, предметтэр, событиелар ойууланаллар)

Тоҕо?

Чыычаах.

(туох биричиинэттэн буолара этиллэр)

Сайын би һиги саһааммытыгар сылгы чыычааҕа уйа туттубут этэ. Мин мас хайыта сылдьан чыычаах уйатыгар алта сымыыт баарын көрбүтүм. Уйаны харыстаан, атын оҕолорго эппэтэҕим.

Чыычааҕы харыстаа ҥ!

Лабааҕа кыракый чыычаах олорор. Түүтүн- өҥүн ыраастанар. Көхсө күрэҥ дьүһүннээх. Харахтара хара оҕуруо курдуктар. Сытыы тумсулаах, кылгас моойдоох, чараас кынаттаах. «Чычып-чыып-чаап» диэн саҥалаах.

Сотору чыычаах оҕолоро тахсыбыттара. Ийэлэрэ күнү быһа бултаан-алтаан оҕолорун аһатара. Сороҕор мин кумаар тутан сиэтэр этим.

Сотору ийэ чыычаах оҕолорун көтүтэ сылдьарын көрбүтүм.

Сорох оҕолор чыычаах уйатын булан баран арахпаттар. Оттон чыычаах киһиттэн куттанан көтөн баран хаалар. Ол кэмҥэ сымыыта сойон, оҕото букатын да тахсыа суоҕун сөп.

Чыычаах маһы-оту, үүнээйини буортулуур араас үөнү- көйүүрү сиир буолан, киһиэхэ олус туһалаах.

Онон мааны айылҕабыт көтөрүн – чыычааҕы харыстыаҕыҥ,

уйатын алдьатымыаҕыҥ!

Тыл састааба

уларыйар өлүүскэтэ - сыһыарыы

Тыл

уларыйбат өлүүскэтэ - олох

Таба һыттырга

Таба һыттар га

тыл т өрүт оло5о таба

тылы үөскэтэр сыһыарыы - һыт , - лар

тылы уларытар сыһыарыы - га

Тылы үөскэтэр сыһыарыы

таба

Тылы уларытар

таба + һыт

таба

сы һыарыы

таба + лаах

таба + ны

таба + чаан

таба + ҕа

таба + лар

таба + нан

таба + м

таба + ттан

таба + тааҕар

Элбэх ахсаан

- лар

сы һыарыыта

Идэни к өрдөрөр

- һыт

• лор
• лэр
• лөр

сыһыарыы

- һут

• һит
• һүт

Аат тыл предмети, к өстүүнү к өрдөрөр

Ыйытыыта: Ким? Кимнээх?

Туох? Туохтар?

• чопчу предмет аата
• айылҕа көстүүтүн аата
• хайааһыны көрдөрөр аат тыл
• суут-сокуон, тэрилтэ аата
• идэни көрдөрөр аат тыл
• паараласпыт (ханыы) аат тыл

кыыс, остуол, чааскы

күһүн, ардах, туман

үөрүү, оонньуу, ааҕааччы

былаас, почта, депутат

табаһыт, куоратчыт, сылгыһыт

дьон-сэргэ, ырыа-тойук, барыы-кэлии

Анал аат

Ким? (ки һини эрэ ааттыыр аат тылга туһаайыллар)

киһи

Анал аат улахан буукубаттан суруллар: киһи аата, аҕатын аата, араспаанньата, сир-дойду, куорат, өрүс, күөл, дьиэ сүөһүтүн, кыылын ааттара.

Уопсай аат

Туох?

Петров Иван Алексеевич

ийэ

ардах

Уопсай аат кыра буукубаттан суруллар.

булчут

Амма өрүс

учуутал

ынах

Дьокуускай куорат

быраат

өрүс

сибэкки

Муона алаас

куорат

чыычаах

Баһырҕас

алаас

кинигэ

Өрүөстээх

дойду

Биир ахсаан

ыал

Элбэх ахсаан

ыал + лар

о ҕо

кинигэ

оҕо + лор

б өрө

кинигэ + лэр

б өрө + лөр

Аат тыл паде һынан уларыйыыта

Падеж (түһүк)

• Төрүт падеж
• Араарыы падеж
• Сыһыарыы падеж
• Туохтуу падеж
• Таһаарыы падеж
• Туттуу падеж
• Холбуу падеж
• Тэҥнии падеж

Ыйытыыта

Тыл олоҕо + сыһыарыыта

Ким ? Туох?

Кимнэ? Туохта?

сылгы

сылгы + та

Кимиэхэ? Туохха? ( Ханна? )

сылгы + га

Кими? Тугу?

Кимтэн? Туохтан? ( Хантан? )

сылгы + ны

сылгы + ттан

Киминэн? Тугунан? ( Ханан?)

Кимниин? Туохтуун?

сылгы + нан

сылгы + лыын

Кимнээҕэр? Туохтааҕар?

сылгы + тааҕар

Этиигэ: тутаах чилиэн - туһаан

Аат тыл даҕааһын ааты, туохтууру кытта ситимнэһэр.

Убайым кэллэ.

- кэпсиирэ

ойоҕос чилиэн - толоруу

А.т. + Д.а. А.т. + Т.

Ийэм – учуутал.

- быһаарыы

Туоһу (тугу?) хастаатым.

- сиһилии

Ыраас (ханнык?) иһит.

Тыаҕа (ханна?) барда.

Туохтуур предмет тугу гынарын к өрдөрөр

Ыйытыыта: Тугу гынар?

Хайыыр?

• хайаа һыны көрдөрөр туохтуурдар
• паараласпыт туохтуурдар
• көмө туохтуурдар
• хайааһыны дьүһүннүүр туохтуурдар
• тыаһы үтүктэр туохтуурдар

ыллыыр, с үүрэр, күүт

бул-тал, ыллыыр-туойар, барыа-кэлиэ

сүүрэ турда, ыһыктан кэбистэ

тырымныыр, доҕолоҥнуур, тэлибириир

хаахыныыр, дьырылыыр, чыып диэ

Туохтуур үөскүүр

• аат тылтан: к үөгү - күөгүлээ

• даҕаа һын ааттан: күөх - көҕөрөр

отон - отонноо

хара - хараарар

Сирэйэ

1 сирэй

Биир ахсаан

Элбэх ахсаан

мин ыллыыбын

2 сирэй

3 сирэй

биһиги ыллыыбыт

эн ыллыыгын

кини ыллыыр

эһиги ыллыыгыт

кинилэр ыллыыллар

Биир ахсаан

Кэпсиир киэп

Буолар форма

Буолбат форма

Элбэх ахсаан

Соруйар киэп

кэлиэҕэ

ааҕар

олорор

тигэр

аахпат, аахпатах

олороллор

барабын

суруйбутум

кэл

барабыт

тикпэт, тикпэтэх

суруй

Туохтуур бириэмэнэн уларыйыыта

Ааспыт бириэмэ

Тугу гынна?

Сирэйэ

Били ҥҥи бириэмэ

Биир ахсаан

Тугу гынар?

мин

Кэлэр бириэмэ

Хайаата?

ыллаатым

Хайыыр?

Тугу гыныай?

эн

с үүрдүҥ

Хайыай?

кини

ыллыыбын

ыллыам, ыллыаҕым

с үүрэҕин

оонньоото

с үүрүөҥ, сүүрүөҕүҥ

оонньуур

Элбэх ахсаан

би һиги

оонньуо, оонньуоҕа

эһиги

көрдүбүт, көрбүппүт

көрөбүт

бардыгыт, барбыккыт

кинилэр

утуйдулар, утуйбуттара

көрүөхпүт

бараҕыт

барыаххыт

утуйаллар

утуйуохтара

Этиигэ:

Туохтуур аат тылы кытта ситимнэ һэр.

тутаах чилиэн - кэпсиирэ

А.т. + Т.

Уол суруйар.

Ийэм ынаҕын ыата.

Даҕаа һын аат предмет бэлиэтин көрдөрөр

Ыйытыыта: Хайдах?

Ханнык?

Даҕаа һын аат көрдөрөр предмет

• хаачыстыбатын
• кээмэйин
• дь үһүн јн
• өҥ ј
• быһыытын
• майгытын-сигилитин

эргэ, ыраас, са ҥа

улахан, намыһах, быһаҕас

эриэн, саадьаҕай, кытархай

хара, күөх, кыһыллыҥы

ньолбоҕор, төгүрүк, токур

сэмэй, холку, кыыһырымтаҕай

Даҕааһын аат үөскүүр:

• аат тылтан

• туохтууртан

саас - сааскы

суумка - суумкалаах

• даҕааһын ааттан

ытыр - ытырыык

сүүр - сүүрүк

кыра - кырачаан

кэрэ - кэрэлээхэй

Аат тыл иннигэр турар

Этиигэ:

Улахан остуол

даҕаа һын аат уларыйбат

Даҕаа һын аат аат тылы кытта ситимнэ һэр.

Улахан остуолтан

ойоҕос чилиэн - бы һаарыы

Улахан остуолунан

Д.а. + А.т.

Са ңа дьиэҕэ көстүбүт.

Солбуйар аат предмети солбуйан ааттыыр

Ыйытыыта: Ким ?

Кимнээх?

Сирэйэ

1 сирэй

Биир ахсаан

Элбэх ахсаан

мин

2 сирэй

3 сирэй

би һиги

эн

кини

э һиги

кинилэр

Солбуйар аат паде һ ынан уларыйыыта

1. Т өрүт падеж

Ким?

2. Араарыы падеж

мин

Кимнэ?

3. Сы һыарыы падеж

кинилэр

Кимиэхэ?

4. Туохтуу падеж

-

-

миэхэ

Кими?

5. Та һаарыы падеж

кинилэргэ

Кимтэн?

6. Туттуу падеж

миигин

миигиттэн

Киминэн?

7. Холбуу падеж

кинилэри

кинилэртэн

Кимниин?

8. Тэ ҥнии падеж

миигинэн

кинилэринэн

миигинниин

Кимнээҕэр?

кинилэрдиин

миигиннээҕэр

кинилэрдээҕэр

Этиигэ: тутаах чилиэн - туһаан

Солбуйар аат аат тылы, туохтууру кытта ситимнэһэр. А.т. + Солб.а. Солб.а. + Т.

- кэпсиирэ

Мин кинигэ ааҕабын.

ойоҕос чилиэн - толоруу

Бу оонньуур миэнэ.

Кининэн киэн туттабыт.

Ахсаан аат предмет ахсаанын к өрдөрөр

Ыйытыыта: Хас?

Ха һыс?

Төһө?

Хас? Т өһө?

Ха һыс?

биир

уон

ма ҥнайгы

онус

т үөрт

алта

төрдүс

алтыс

аҕыс уон сэттэ

аҕыс уон сэттис

с үүс түөрт уон биэс

сүүс түөрт уон бэһис

Этиигэ:

Ахсаан аат аат тылы, туохтууру кытта ситимнэ һэр.

тутаах чилиэн - ту һаан

- кэпсиирэ

Ахс.а. + А.т. Ахс.а. + Т.

Иккистэр кыайдылар.

ойоҕос чилиэн - толоруу

Иккини икки тү өрт.

- быһаарыы

Бүгүн биэһи ыллым.

- сиһилии

Лабааҕа үс чыычаах олорор.

Саанан иккитэ ыттым.

Са ҥа чааһын ырытыы

Аат тылы ырытыы

Күүстээх ардах түстэ.

1. Са ҥа чаас,

Туохтууру ырытыы

ыйытыы.

1. Ардах -

Күүстээх ардах түстэ.

(Чопчу предмет,

аат тыл,

1. Са ҥа чаас, ыйытыы.

туох?,

айылҕа көстүүтэ,

1. Түстэ –

( Хайаа һыны көрдөрөр,

туохтуур,

хайааһыны дьүһүннүүр,

айылҕа

хайааһыны

к өстүүтэ.

тыаһы үтүктэр,

хайаата?,

көрдөрөр,

паараласпыт туохтуур).

идэни көрдөрөр,

хайаа һыны

паараласпыт

2. Тыл олоҕо.

көрдөрөр.

2. Түс.

аат тыл.)

3. Кэпсиир киэп, соруйар

3. Кэпсиир киэп.

2. Тыл олоҕо.

киэп.

2. Ардах.

4. Бириэмэ.

3. Анал аат, уопсай

4. Ааспыт бириэмэ.

5. Сирэй.

аат.

3. Уопсай аат.

5. 3 сирэй.

6. Ахсаан.

4. Ахсаана.

5. Падеж (түһүк).

6. Биир ахсаан.

7. Буолар, буолбат форма.

4. Биир ахсаан.

8. Этии чилиэнэ.

7. Буолар форма.

6. Этии чилиэнэ.

5. Т өрүт падеж.

8. Тутаах чилиэн

6. Тутаах чилиэн

– кэпсиирэ.

– туһаан.

Са ҥа чааһын ырытыы

Даҕаа һын ааты ырытыы

Күүстээх ардах түстэ.

Солбуйар ааты ырытыы

1. Са ҥа чаас,

1. Күүстээх –

Ийэтэ киниттэн ыйытта.

ыйытыы.

даҕаа һын аат,

1. Са ҥа чааһа,

(Хаачыстыба,

ыйытыыта.

кээмэй, дьү һүн,

1. Кини –

хайдах?,

хаачыстыбаны

солбуйар аат,

өҥ, быһыы,

ким?

2. Тыл олоҕо.

көрдөрөр.

майгы – сигили.)

2. Кини.

2. Тыл олоҕо.

3. Сирэй.

2. Күүс + лээх,

3. 3 сирэй.

4. Ахсаан.

4. Биир ахсаан.

аат тылтан

5. Падеж (түһүк).

6. Этии чилиэнэ.

үөскээбит.

3. Этии чилиэнэ.

5. Т аһаарыы падеж.

3. Ойоҕос чилиэн

6. Ойоҕ ос чилиэн

– быһаарыы.

– толоруу

Этии тутаах уонна ойоҕос чилиэнин бы һаарыыга тирэх таблица

Этии тутаах чилиэнэ

Туһаан

Этии ойоҕос чилиэнэ

Ким? Туох?

Толоруу

Кэпсиирэ

( )

Төрүт падежтан ураты падежтар ыйытыылара

Кимнэ? Туохта?

Тугу гынар? Хайыыр?

Кимиэхэ? Туохха? (Ханна?)

( )

Кими? Тугу?

Кимтэн? Туохтан? (Хантан?)

Киминэн? Тугунан? (Ханан?)

Кимниин? Туохтуун?

Предмети быһаарар

Кимнээҕэр? Туохтааҕар?

Быһаарыы

Хайааһыны быһаарар

Хайдах? Ханнык?

Сиһилии

Ханна? Хантан? Хаһан?

Ханан? Хайдах? Тоҕо?

Этиини этии чилиэнинэн, са ҥа чааһынан ырытыы

ханнык?

хайдах?

хаһан?

ханна?

туохтаах?

Хонууга кэрэчээн сибэкки үүммүт.

хаһааҥҥы? туһаан

хантан?

туох? хайаабыт?

төһө?

ханан? кэпсиирэ

хас?

хайдах?

Сибэкки + үүммүт.

о.д.а.

тоҕо?

хайдах? ханна?

о.д.а.

кэрэчээн хонууга

Солб.а . А.т. Ахс.а. Д.а. А.т. Т.

Мин оскуолаҕа үс халы ҥ кинигэни бэлэхтээтим.

Сурук бэлиэлэрэ

.

,

?

!

-

:

;

«…»

(…)

ТуҺаныллыбыт литература:

1. А. П.Колесова. Буукубаар. Дьокуускай, 2006.

2. Л.В.Захарова, В.А.Тимофеева, С.Е.Потапова, С.А.Баснаева, Н.С.Олесова.

Саха тыла 2 кылаас. Дьокуускай, 2009.

3. И.И.Каратаев, Н.С.Попова. Саха тыла 3 кылаас. Дьокуускай, 2000.

4. В.М.Анисимов, С.К.Колодезников, Е.С.Руфова, С.М.Тимофеева.

Саха тыла 4 кылаас. Дьокуускай, 2007.

5. Е.В.Сивцева, Ф.Н.Болдовская. Ситимнээх са ҥа. Дьокуускай, 1995.

6. А.А.Семенова, Н.Е.Хаптасова. Алын кылаастарга диктант, изложение хомуурунньуга. Дьокуускай, 1999.