Селекциянын заманбап методдору 9-класстар учун

Селекциянын заманбап методдору

Сабактын максаты

• Селекциянын заманбап методдорун пайдалануу кандай максат менен жүргүзүлүп жаткандыгын билесиңер
• Трансгендик организмдер кандай организмдер экендиги жɵнүндɵ түшүнүк аласыңар

Сабактын планы

• Генетикалык инженерия

• Трансгендик организмдер

• Биотехнология

ГЕНЕТИКАЛЫК ИНЖЕНЕРИЯ

Жер бетинде калктын санынын кɵбɵйүшүнɵн адам баласы тамак аштын жаңы булактарын издегенге мажбур болууда

ДНКнын түзүлүшү, гендик процесстер изилденгени селекцияны дагы бир метод менен жабдыды.Генетикалык инженерия керектүү сапаттары бар ДНК молекуласын конструкташтырууга мүмкүндүк берди

Трансгендик организмдер

Трансгендик организм – табигый аргындашууда пайда болбогон жасалма түрдɵ бир жандыктын генин экинчи жандыкка кɵчүрүү жолу менен алынган жандуу организмдер

Грек сɵзү «транс» - кɵчүрүү

Адамдын оорусун изилдɵɵ үчүн колдонуу

Азыркы учурда адамдын СПИД, альцгеймер оорусун, артрит, булчуң дистрофиясы, гипертония, изилдɵɵ үчүн колдонулууда

ошондой эле зыяндуу шишиктердин пайда болуусун, нейродегенератив дик бузулуу, ички секреция бездеринин бузулушу, жүрɵк – кан тамыр оорулары, жана башка кɵптɵгɵн ооруларды дарылоо жолдорун изилдешет

Биотехнология- (грек тилинен которулган «биос»- тиричилик, «техно»-өндүрүш, “логос”- илим) адамга керек болгон баалуу продуктуларды алууда тирүү организмдерди технологиялык өндүрүштө пайдаланууну изилдөөчү илим.

Биотехнологиянын максаты

Тирүү организмдерди биологиялык системаларды, процесстерди, өнөр жай масштабында керектүү заттардан продуктуларды алуу болуп эсептелет.

Милдети:

Саламаттыкты сактоодо колдонулган жаңы биологиялык заттарды, дарыларды алуу

Айыл чарба өсүмдүктөрүнүн илдеттерин оору козгогон зыянкечтерден коргогон керектүү заттарды алуу, бактериялык жер семирткичтерде өсүмдүктөрдүн өсүүсүн жөнгө салуучу пайдалуу заттарды алуу.

• Айыл чарбачылыгында жаныбарлардын продуктуулугун артырууда баалуу витаминдерди, азык кошулмаларын, ферменттерди, амино кислоталарды алуу
• Ветеринарияда колдонулуучу жогорку эффективдүү препарат алуу
• Тамак аш, химия, микробиология, өнөр жайларда баалуу продуктуларды алуу
• Айыл чарба, өнөр жай жана үй тиричилигиндеги калдыктарды кайра иштетүү эффективдүүлүгүн изилдеп, башка тармакта айыл чарбачылыгынын эл чарбасында колдонуучу башка заттарды алуу.Мисалы: жер семирткичтерди, күйүүчү майларды, биогаздарды алуу.Ушуга ылайык биотехнологиянын негизги багыттарын аныкташкан.
• Тамак аш биотехнологиясы
• Медициналык биотехнология
• Айыл чарбалык биотехнология
• Өнөр жайлык биотехнология

Экологиялык биотехнология

Трансгендик сүйүктүү жаныбарлар

• АКШдагы GLOFISH сода маркасындагы ар түстɵгү зебра – балыктар 1 даанасы – 5 доллардан сатылат.DANIO RERIO аттуу флуоресценттик коралл белоктору менен боёлгон кызыл, сары, жашыл балыктар жалтырып кɵрүнɵт. D. RERIO балыгынын табигый түсү боз түстɵ, сууда уулуу заттар болгондо ал түсүн ɵзгɵртүү менен тирүү калат себеби, сууну тазалоого алышат.

• Булгануунун индикаторлору.

• Биринчи жолу 2006 жылы Европалык союзда трансгендик жаныбар эчкинин сүтү антитромбин ӏӏӏ. Дары катары катталган. «ФАРМИНГ» ( PHARMӏNG) трансген үй жаныбарларынан адамдын сүтүнүн курамына дал келген сүт алынууда

• Трансгендик тооктор алынды

1) жумуртка белогунда (тери рагы) меланомага каршы антитело иштеп чыгат

2) адамдын интерферонун иштеп чыгат

Трансгендик жаныбарлар адам үчүн трансплантат

Трансгендик чочконун органдарын адам үчүн трансплантация кылууга болот

МИЛДЕТИ:

• иммунологиялык тоскоолдукту жоюу;
• донор жаныбарлардан адамдарга потогендердин ɵтүшүн болтурбоо;
• донор органдын адамдын органы менен анатомиялык жана физиологиялык дал келишин иштеп чыгуу

Биринчи эксперимент – чочконун трансгендик бɵйрɵгүн жана жүрɵгүн маймыл – павианга ийгиликтүү кɵчүрүшкɵн.

Трансгендик организмдерди жаратуу үчүн кɵптɵгɵн ɵлкɵлɵрдɵ биотехнологиялык фирмалардын түзүлүшү уланып жатат. Бул ишканаларда ɵсүмдүктɵрдүн жаңы сорттору жана жаныбарлардын породалары иштелип чыккан. М: бактериянын уулуу белок затынын гении кошулган ɵсүмдүктɵр зыяндуу курт-кумурскалардан коркушпайт.Мындай трансгендик организмдер ɵздɵрү ууну иштеп чыгып, кол салган курт-кумурскаларды ɵлтүрүшɵт. Учурда селекциянын ар кандай усулдарын колдонуп окумуштуулар ооруларга, ыңгайсыз чɵйрɵнүн шарттарына туруштук бере алган ɵсүмдүктɵрдүн жана жаныбарлардын жогорку түшүмдүү сортторун, породаларын алууда

Υй тапшырмасы

1. Селекциянын заманбап методдоруна кайсы ыкмалар кирет?

2.Трансгендик организмдердин кандай ɵзгɵчɵлүктɵрү бар?

3.Трансгендик жаныбарлардын зарылчылыгы эмнеде?

4.Дагы кандай трансгендик организмдер иштелип чыккан (интернет булактарынан иликтеп жаз).