Шагь -Эмир Мурадов

МКОУ «Новоаульская СОШ имени Исмаилова А.Р.

7 класс

«Шагь-Эмир Мурадован поэзия

Гьазурайди ва тухвайди:

лезги ч1алан ва литературадин муаллим

Набиев М.Н

7 класс

тема:

«Шагь-Эмир Мурадован поэзия»

Тарсунин мурадар:

• Шаирдин уьмуьрдин рекьикай малуматар гун;

• Шииррин маналувал къалурун;

• Шиирра халкьдин уьмуьр, зегьмет, дуствал къалурун; ч1алан михьивал гьисс авун;
  Шаирдин ч1алариз музыка кхьин.

Тарсунин тадаракар: учебник – хрестоматия, шаирдин шикилар, шиирар авай ктабар, презентация, видеоматериал. 


Тарс кьиле фин. 
Муаллим: Квез саламуалейкум. 

К1валин к1валах ахтармишун.

Муаллим: Алатай тарсуна чна вуч к1елнай?

Ученик: Чцн Чеепер Касбубадин «Векье», «Яйлахда» шииррихъ галаз таниш хьана.

Муаллим: А шииррин кьилин тема вуч я?

Ученик:Шииррин кьилин тема т1ебиатдикай я…

Интерактивный доскадал Ш.-Э. Мурадован суьрет къалурзва.

Муаллим: Къе чун Дагъустандин халкьдин шаир Ш.-Э. Мурадован уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьикай рахада, шиирар к1елда.

Ученик: «Ашукь я» шиир к1елда.

Муаллим: И шиирдин автор чна винидихъ т1вар кьур Ш.-Э. Мурадов я.

Вахтар физва. Абурухъ галаз инсанарни. Садбуру халкьдин ва Ватандин уьмуьрда, тарихда чпин гелер туна хъфизва.

Кьуьзуь жеда т1ебиат

Кьуьзуь жеда вац1ар, вирер, гьуьлерни,

Тарих фейи гелерни, хажалатар, дердерни,

Ярдин вили вилерни –

Лугьузва шаирди вичин эсерда.

Ш.-Э. Мурадов (1913-1996).

Лезгийрин машгьур шаир, таржумачи, драматург Ш.-Э. Мурадов виликан Самур округдин (гилан Докъузпара райондин) Къурушрин хуьре 1913- йисуз хипехъан Билалан хизанда дидедиз хьана. Адан буба хуьруьн агьалийрихъ галаз санал Азербайжан патаз кьуьд акъудиз фидай. Гъвеч1и гадани хизандихъ галаз гьа и рекье жедай.

Уьлкведа гьукум дегиш хьун себеб яз, Ш.-Э. Мурадоваз мектебдиз фидай мумкинвал хьана. Ада хайи хуьре ва Ахцегьа к1елна. Гуьгъуьнай Дагъустандин пединститутдин физико-математический факультетда к1елзава. Институт акьалт1арай жегьил пешекарди са кьадар йисара Миграгърин ва Ахцегьрин школайра муаллимвиле к1валахзава.

Гьеле мектебда к1елдайла ам шиирар кхьинал машгьул тир. Эдебиятдал рик1 алаз ч1ехи хьайи Ш.-Э.Мурадов Махачкаладиз хквезва. Ина ада «Социализмдин пайдах», «Дагъ.правда» газетра, «Дуствал» альмонахда ва радиокомитетда лезги передачайрин редакторвиле к1валахзава. Гьа са вахтунда ада лезги эдебиятни вилик тухузва. Шиирар туьк1уьрунал а маял ч1авалай машгьул тир.

Шаирдин сифте эсер 1933-йисуз «Ц1ийи дуьнья» газетдиз акъатнай. Адан т1варни «Гап1алар тир». Сад лагьай ктаб «Хушбахт Дагъустан» т1вар алаз 1949-йисуз Махачкалада акъатнай. Ам гьа и йисуз СССР-дин писателрин Союздиз кьабулнай.

Гуьгъуьнлай адан «Лацу лифер», «Гатфарин гьевес», «Рагъ ва муьгьуьббат» ва масабур чапдай акъатзава.

Ш.-Э. Мурадова шииратдин ч1ехи жанрайрик эсерарни яратмишзава. «Дагълара нурар», «Демирни Селми», «Зул гьарай», «Рагъ» поэмаяр акъатзава.

Ч1алан устадди аяларни рик1елай ракъурзавач. «Шалбуз дагъдин гар», «Чун вири лустар я» ва масабур к1елзавайбуру хушдиз кьабулнай. Ш.-Э. Мурадов лезги театрдихъ галазни алакъайра авай. Ада Абдул Ражабовахъ галаз санал яратмишай «Фундугъбег» къемедади чи драматургияда кьет1ен чка кьазва.

Ш.-Э. Мурадов бажарагълу таржумачи тир. Ада урус литературадин классикрин эсерар лезги ч1алаз таржума авунай. Шаир Дагъустандин халкьдин баркаллу т1варц1из, «За трудовой доблест», «За доблестный труд» медалриз лайихлу хьана. Ам 1996-йисуз регьметдиз фена, Махачкалада кучуднава.

Исятда чна шаирдин хайи Ватандикай, адан аял вахтар фейи хуьруькай видеодиз килигда.

Шаирдин аял вахтар гзаф заланбур хьана. Бубадикай магьрум хьайи ам дидеди, гзаф азиятар эхна, ч1ехи авуна, шегьре рекьел гъана. Шаирди ватандин темадиз еке фикир гузвай.

1. «Ватан» шиир к1елда Маллаева М.

2. «Дагъда пакамахъ» - Наиля

3. «Рагъ алукьун» - Ася.

Муаллим: И шиирар «Рагъ» поэмадин паяр я. Абура ракъинихъ авай къуват, гьайбат къалурзава. Ракъини т1ебиатдал, инсаниятдал чан гъизва.

1. «Чирва экв я» - Зина.

Муаллим: Шаирди и шиирда чирвилерихъ ялна к1анзавайди къалурзава, чирвал халкьар патал экв тирди лугьузва.

1. «Мус жезвай к1валахар я» - Саида, Суна , Фатима.

Муаллим: Аялри и шиирдиз хас шикиларни янава, т1ебиатдин гуьрчегвал, зулун девлетлувал къалурнава.

1. «Горькийдиз мугьманвиле» - Диана.

Муаллим: Горькийди С.Сулейманаз гайи ч1ехи т1варц1икай, шаирдин бажарагъдикай лугьузва.

Чаз гьихьтин адетар ава?

Ученик: Мугьман кьабулдай, салам гудай,…

1. «Къуват хьурай» - Бисен.

Муаллим: Чна инал лагьайвал шаирдин гзаф шиирар манийриз элкъвенва. Чнани къе адан са мани тамамарда.

Шаирдихъ гзаф ярар дустар авай.

Ш.-Э. Мурадов: «Къуй зи к1валер мугьманрив ац1анва, дар хьурай, амма зи рик1ни к1валин рак1ар абуруз гьамиша ачух я».

Муаллим: Регьметлу Забит Ризванованни шаирдин арада еке дуствал ава. З.Ризванова гъвеч1и к1арацдин кьватидал шаирдин шикил ч1угунвай ва ч1аларни кхьенвай:

Шагь дагъларин шагь хьтин хва,

Ваз салам я яргъарай!

Заз ван къвезва ви манийрин

Дагъустандин дагъларай.

Адал мукьвал-мукьвал кьил ч1угваз чи машгьур манидар тир Р.Гьажиева, Д.Рагьимова къведай.

Ви манийри хуш таъсирда деврандиз

Сятералди яб гуз канда инсандиз.

Сивел мили хъуьруьн алаз хизандиз

Вун мугьман хьун шад сувар я Дурия…

Тарсунин нетижа авун.

1)Квез тарс бегенмиш хьанани?

2) Квез ц1ийи вуч чир хьана Ш.-Э.Мурадован уьмуьрдикай? 

К1валин к1валах гун.

Шаирдин уьмуьрдикай ва яратмишунрикай ихтилат авун. Шиир хуралай чирун.