Шамиль Алядиннинъ омрю ве иджадына багъышлангъан тегерек маса

Шамиль Алядиннинъ омрю ве иджадына багъышлангъан тёгерек маса

Сыныфтан тыш тедбир

Шамиль Алядин

Тедбирнинъ макъсады:

• Талебелерге языджы ве шаир Шамиль Алядиннинъ аяты ве фаалиети акъкъында малюмат бермек, бильгилерини кенишлетмек. Нутукъларыны инкишаф этмек,иджадий къабилиетлерини осьтюрмек.

Эпиграф :

• «Эсерлеринде юрек атешининъ учкъуныны къалдыргъан буюк эдип».
• Донатма : китаплар серьгиси, презентация, ресимлер.

Шамиль Алядин ( 1912-1996 )

Оджанынъ сёзю:

• Талебелер, бугуньки тёгерек масамыз белли языджы ве шаир Шамиль Алядинге багъышлана.

• Шамиль Алядин хх асырнынъ отузынджы сенелеринден XXI асырнынъ башына къадар къырымтатар несирджилигини инкишаф эттирювге гъает салмакълы иссе къошкъан эдиптир. О, озь иджадыны назмиеттен башлагъан олса да, сонъундан эсасен несирджиликнен огърашты.

• 1 талебе. Языджы Шамиль Алядин 1912 сенеси июль 12-де Къырымда, Багъчасарай районынынъ юксек дагълар ве орманлар арасындаки, мешур Ай – Петри къырынынъ этегиндеки Махульдюр коюнде факъыр бир эснаф къорантасында дюньягъа кельди.Башлангъыч тасильни кой мектебинде алгъан сонъ, 1928 сенеси Акъмесджит шеэрине келе ве анда окъумакъ ичюн оджалар техникумына кире.

• 2 талебе. Бойледжесине, бу шеэрде эм тасилини девам эттире ве эм де шеэрдеки бедиий зиялыларнен, языджы ве шаирларнен якъындан таныш ола. Кене шу ерде «Яш къувет» газетасы янындаки эдебият тегерегине языла ве буюк авесликнен онъа къатнай.Эдебияткъа буюк авеслик догъа. Ара-сыра озю де шиирлер язып башлай ве 1927 сенеси «Яш къувет» гъазетасында онынъ биринджи бедиий эсери – «Танъ бульбули» дердж олуна.
• Бир талебе шиирни эзберден окъуй.

Танъ бульбули (1927 с) (Исмаил Гаспринскийнинъ къабири башында )

• Отьме, байгъуш, отьме гедже бу ерде, Гозьлеримден яшлар дюшен дереде, Улу инсан ята топракъ тюбюнде, - Ани беним азиз атам нердедир?
• Сизге кельдим, фуртуналы ел гечип, Къарт Ясафат дересинде гъам сечип, Къальбинъизнинъ гъаесичюн ант ичип, -Ани нерде, мешъалимиз нердедир?
• Элякете маъкюм, бедбахт миллете Аят бахшыш эйлединъиз… иззете Шаянсынъыз. Саф рухунъыз дженнетте Мекян булсун. Артыкъ бен не идейим?

Бунар басты, шевкъсыз

• Бунар басты, шевкъсыз къалды гозьлерим Элем чекер, енъи ышыкъ излерим, Ятсам - къакъсам, сейлееджек сезлерим -Ани халкънынъ садыкъ огълу нердедир?
• Мен койлюйим. Гельдим бир юк чичекле, Дагъда-къырда узьдим яныкъ юрекле. Рухунъыза дерин седжде этмекле, Дейим: Бизим башкъанымыз нердедир?
• Сен сус, байгъуш, гонълюм азап чекмесин, Фигъанынъдан эшкъым сенип кетмесин. Дердинъ эльге зиллет олып етмесин, Ани ата таълиматы нердедир?

• Отьме, байгъуш, гедже терек далында, Бу шерефли зынджырлынынъ алдында, Койге денем эзиетли алында, Сайра, бульбуль! Сайра... Джиан динълесин!
• 3 Талебе. Бу вакъианы Шамиль Алядин мына насыл хатырлай: « Мени мектепте оджалар одасына чагъырдылар. Мени къырымтатар тили ве эдебияты оджамыз Яя Байбуртлы къаршылап алды, элимни сыкъып, къучакълады ве оджаларгъа меним «Яш къувет» газетасында басылгъан шииримни косьтерди. Бираз токъталып, «Шамильден яхшы сез устасы чыкъар. Мектепни битирген сонъ оны Баку университетине елламалы. Бу иште бизге о университетте чалышкъан профессорымыз Бекир Чобан-заде ярдым этер»,-деди.

• 1Талебе: Бундан сонъ, онынъ шиирлери сыкъ-сыкъ басылып турды. 1932 сенеси Ш. Алядиннинъ биринджи «Топракъ кульди, кок кульди» шиирлер китабы нешир этильди. Бундан сонъ 1935 сенеси «Къызыл къазакънынъ йырлары», 1940 сенеси «Омюр» адлы шиирлер джыйынтыкълары дюнья юзюни корьдилер. Ш.Алядин озюнинъ языджы олувында, Багъчасарайда окъугъанда, ана тилине ве эдебияткъа айырыджа севги ашлай бильген оджасы Яя Байбуртлы, сонъра исе тильшынас оджа Умер Аджы-Асан себепчи олдылар деп, сая эди.

• 1 Талебе. Шаирнинъ «Танъ бульбули», «Къарт эменлер», »Ана» ве даа чокътан- чокътан шиирлериндеки индже психологизмни, назиклик ве тесир къуветини пек аз шаирлерде расткетире билесинъ. Муэллифнинъ бедиий усталыгъы шунда ки, о, ич бир шииринде , текрарланмай, тазе фикирлер, къыяслар тапа. Шаир озь яратыджылыгъында Ватан, ана, ахлякъ, Къырым табиаты, инсаннынъ бахт- сеадети мевзулары сыкъ-сыкъ мураджаат эткени корюне. «Ана» серлевалы шииринде къырымтатар къадынларынынъ аяты ве такъдири, » къаранлыкъта къандили сенмеген эвнинъ пенджереси», тувгъан кой левхалары, табиат гузеллиги окъуйыджыны озюне эсир алыджы ренклернен тасвирлене. Талебе «Ана» шиирини эзберден окъуй.

«Ана» шиири, 1935 с.

• Узакъ койде асрет чеке ана, Кендже огълуны корьмек истей, Къапыгъа чыкъа, окюне, яна, Ёлджулардан тазе хабер беклей.
• Мектюп келе – кене опьке, къайгъы, Сагълыгъымны сорай гъарип, менден. »Кель, огълум! Якъында кель-кет, айды. Бугунь сагъым, ёлджум мен тезден…»

• Багърыма окъ киби къадала сёзлери Не яптым мен, дейим, анамны мугъайттым! Огюмде джанлана онынъ саф козьлери… Акъылсыз олдым мен. Къальбине дерт къаттым.
• Койдешлерни унуткъаным, эбет, Эйгиди, сизни генчлик чагълар, эй! Анамнынъ софада айткъан сербест Тюркюлери къулагъымда инълей.
• Афатлы къышнынъ бир геджесинде Ёлгъа чыкъам аянлап, джошып.

• Булгъакълы дагъларнынъ тепесинде Кийиклер улуй, сувукътан ушип.
• Къаранлыкъта къандили сенмеген Эвнинъ пенджересини къакъам. Танъгъа къадар юкъламакъ бильмеген Къартийнинъ юзюне бакъам.
• Ана, санъа кельдим, гузель ана, Бакъса, мужде кетирдим санъа! Къасеветлендинъми, яндынъмы манъа? Корь, багърымда сенинъ ышкъынъ яна!

• Эльбетте, аналаргъа эвлят осьтюрмек, оларны къорчаламакъ къолай дегиль. Къасевет ве къайгъылар оларны къартайта. Талебелер, ана не ичюн танъгъа къадар къандилини сёндюрмей, юкъламай?
• Аналаргъа багъышлангъан насыл аталар сезлерини билесинъиз? С.Какуранынъ « Аначыгъым» йыры иджрай.

• талебе: Ш.Алядин шиирлернен бир сырада несир эсерлер де язгъан кемалатлы языджыларымыздан бири. Несир эсерлеримизнинъ негизи: «Теселли», «Чауш огълу», «Рузгярдан саллангъан фенерлер», «Иблиснинъ зияфетине давет», «Чорочыкълар», битмей къалгъан «Тогъайбей» киби бир сыра корюмли эсерлер тешкиль эте. Эдип бу повесть ве романларында, серлеваларында корюлип тургъаны киби, къырымтатар халкъ аяты ве турмушынынъ чешит тарафларыны акс эттирди, бир заманлары озю айткъаны киби, юрек атешининъ бирер учкъуны къалдырды»… О, къырымтатар медениетининъ белли эрбаплары акъкъында язды, оларнынъ озь тарихий девринде туткъан ерини айдынлатты.
• Аджайип инсан, Ш.Алядин, япкъан муим ишлеринен миллий эдебиятымызнынъ инкишафына буюк ярдым этти. Биз онынъ парлакъ огюнде ялынъыз севимли шаир, языджы, публицист оларакъ дегиль, айны заманда, корюмли медениет эрбабы сыфатында да седжде этемиз.

• 1979 сенеси Шамиль Алядин белли шаиримиз Усеин Шамиль Токътаргъазыгъа багъышлангъан «Иблиснинъ зияфетине давет» адлы весикъалы повестини бастырды.

• 3 Талебе. Онынъ энъ меракълы ве къыйметли эсерлеринден бири «Теселли» повестидир. Бу эсеринде языджы халкъымызнынъ тарихы, кечмиши, урф- адетлери акъкъында ве озюнинъ балалыкъ, яшлыкъ чагъыны, Махульдюр коюнде олып кечкен вакъиаларны, койдешлернинъ аятыны, догъгъан коюнинъ аджайип манзарасыны эеджан ве джошкъунлыкънен тасвир эте.

• Талебе. Шамиль Алядиннинъ «Севдим сени» шиири халкъ музыкасы эсасында иджра этилип, къырымтатарларнынъ севимли йырларындан бирине чевирильди. «Севдим сени» йырыны Назим Къуртаметов иджра эте. Йыр янъгъырай.

• Тувгъан халкъына чокъ эйи хызметлер эткен, танылгъан языджы, джемаат эрбабы 1994 сенеси энъ буюк арзусына наиль олды – азиз Ватанына Къырымгъа къайтып кельди. Сагълыгъы зайыф олгъанына бакъмадан, сонъки куньлеринедже къолундан къалемини ташламады, иджад
• ны девам этти. 1994 сенеси Ватаны Къырымгъа къайтып кельди. 1996 сенеси вефат этти.
• Языджынынъ омюри иле багълы олгъан фото-левхаларны нумайыш этюв.