Сёз чешитлери "Сыфат"

Къошма ве чифт сыфатларнынъ язылышы

10 сыныф

Текрарлав

• Сыфат недир?
• Сыфат джумледе не олып келе?
• Сыфат дереджелери не?
• Сыфатларнынъ шекиллери насыл олалар?

Сыфат япыджы ялгъамаларнынъ имлясы

• Дудукъсыз ве дудакълы, сагъыр ве янъгъыравукъ къаиделерине бойсуна:

Япыкъ, басыкъ, ишкир, тузлу, сютлю.

• ПЕК, ЧОКЪ, ГЪАЕТ сёзлери айры язылыр: пек буюк, чокъ дюльбер, гъает меракълы.
• -ки ялгъамасы тек индже шекильде язылыр: сонъки, баштаки, бурунгъы.

• (--) дефиснен язылыр: текрарлав – узун-узун, беяздан-беяз, чиркинден-чиркин. къуветлендирме – сап-сары, тос-томалакъ.

– чакъ, -чек, -чан, -чен: утанчакъ, эринчек, халкъчан, ишчен.

Къошма ве чифт сыфатларнынъ язылышы

• Эки сёз я да сёз шекиллерининъ къошулувынен япылгъан, бир эсас ургъунен айтылгъан къошма сыфатлар къошулып язылыр: ишсевер, бутюнджиан, умумхалкъ, башкесер .

Къошма ве чифт сыфатларнынъ язылышы

2. Мана ве грамматик хусусиетлери айры алда ачыкъ-айдын анълашылгъан сёзлернинъ бирикювинден тизилип, бир умумий алямет ифаделеген муреккеп сыфатлар айры язылыр: УЗУН БОЙЛУ, ОРТА БОЙЛУ, ЧЮРЮК ВИШНЕ ТЮСЮ.

Къошма ве чифт сыфатларнынъ язылышы

3. Эки сыфатнынъ тенъ багъланувынен япылып, предметнинъ бир умумий аляметини ифаделеген чифт сыфатлар арасыны дефис (-) къоюлыр: АЧ-ЯЛАНГЪАЧ, ГЪАЕВИЙ-СИЯСИЙ, ЯШ-КЪАРТ.

КЪОШМА СЫФАТЛАР

Къошма сыфат, эксерий алда, эки сёъ я да сёз шекиллери къошулып, бир алямет ифаделенювинен япыла: ТЫНЧЛЫКЪСЕВЕР, АЧКОЗЬ, ВАТАНПЕРВЕР, ДЁРТКОШЕ.

Бойле сёзлер бир эсас ургъунен айтыла.

Чифт сыфатлар

Чифт сыфат эки саде сыфатнынъ тенъ багъланувынен япылып, предметнинъ бир умумий аляметини ифаделей. Чифт сыфатларнынъ къысымлары мустакъиль ургъунен айтыла.

АКЪ-ЧУБАР, КЪАРА-КЪАШКЪА; БАХТЛЫ-СЕАДЕТЛИ; КЪАРТ-ЯШ, БУЮК-КУЧЮК, ЮКСЕК-АЛЧАКЪ.

Пекитюв. Мешгъулиет 1.

Джумлелерни окъунъыз. Къавузларны ачып, язынъыз.

1. (башлы) аякълы;

2. (тер) темиз, (къап) къара;

3. (уфакъ) тюфек;

4. (юксек) бойлу, (сия) козьлю койлюлер;

5. (ирили) уфакълы;

6. (намус) первер;

7. (къуршун) тюслю озеннинъ;

8. (эски) пуски кягъытлар;

9. (эсли) башлы достлары;

10. (къарт) къурт адамларны;

11. (балабан) балабан япалакъларнен;

12. (орта) бойлу, (сыджакъ) къанлы, (узун) сачлы.

Мешгъулиет 2.

• Сыфатларны догъру язынъыз.

Орта бойлу огълан, вишне тюслю антер, ач ялангъач балалар, тынчлыкъ север инсанлар, буюктен буюк бина, ачыкъ ешиль кольмек, алчакъ гонъюллю къадын, азыр джевап къыз, кийик кийик сес, юксек севиели иш, къаралы беязлы костюм, къаялы ташлы ер, арбий сиясий хызметчи, къайгъылы къасеветли куньлер, дёрт коше кобете, чиркинден чиркин ресим, къара козьлю къыз, уфакъ тюфек ташчыкълар.

Эвге вазифе

-Къошма ве чифт сыфатларнынъ язылышыны бильмек,

-мешгъ. 154 (догърусыны язып алмакъ).