Сочинение "Хуьх хайи ч1ал!"

МУНИЦИПАЛИТЕТДИН ХАЗИНАДИН УМУМИ ЧИРВАЛ ГУЗВАЙ УЧРЕЖДЕНИЕ «АХЦЕГЬРИН I-НУМРАДИН СТ1АЛ СУЛЕЙМАНАН Т1ВАРУНИХЪ ГАЛАЙ ЮКЬВАН ШКОЛА»

«Хуьххайи ч1ал!»

темадай тир макъала

«Халкьдинэбедидириваладанхайи ч1ала ава!»

Ч. Айтматов

Чlал… Вуч гаф я им?

Инсанар сад садав рахадай, сада сад гъавурдатвадай,вичинтарих,эдебиятвавичихъвичинрахадайкъайдаавайгафарин к1ват1алдиз ч1ал лугьуда. Гьарсаинсандихъвичинхайи ч1ал авайди я. Хайи ч1алаз маднидидедин ч1ал лугьуда,вучиз лагьайт1а амчаздидединнекlедихъгалаз, дамарраавайивихьиз, кьилеаваймефтlхьизбахшнавайбагьазатl я.Дидединчlалчахъгьахайийикъалайбашламишна, ракъининишигъхьиз, гъетериннурхьиз,гьардекьикьадачижигерричlугазвайгьавахьиз, йикъасашумудранезвайризкьивахъвазвай яд хьизагакьзава.

Чlал,алимрикъейдзавайвал, гьарсахалкьдинвекилдизам сад– садахъгалазрахун, вичинфикирарачухдаказлугьун, ябакалзавайкасдуьзгъавурдагьатунпаталишлемишзавайсенят, яракь я лагьайтlанижеда. А паталалайкасдинрахунрихъябакалайла, чаз ада шадвалийизвани, хажалатзавани, адетдинихтилат– суьгьбетийизваничиржезва. Чlалахъмадсакьетlенвалава. Чlалахъсеслувалава.Чавайсакьадаряргъалалайкасдал, жувазвучлугьузкlанзаватlа, жуванфикирагакьаризнижезва.

Дуньядагзаф чlаларава:туьрк, фарс, урус, араб, ингилисвамасабур. Гьар ч1алахъ,винидихъкъейдавурвал,вичинтарих,эдебиятвахсуси тир лишанарава. Гьарса чlалахъвичиналаматава, вучизлагьайтlа амвишйисаралдиарадалатанва, вичиздуьньядалхьайикьванхъсанвалниписвалакуна, халкьдинарададуствалнистхавалтазвалда.

Зихайи чlал лезги чlал я. Ам пуд чlехи – куьре, самурвакъуба– нугъатрикайибарат я. Вичелатайла и нугъатаркьилди тир агъанугъатризвагзафкьадарчкадинрахунриз пай жезва.

Муькуь чlаларихъхьиз, зихайи чlалахънивичизхас тир тарихава. Амтарихдинвакъиайрихъгалаз кlевел алакъадаавазарадалатанва, генанигьаалакъахуьзвиликфизва.Сагафуналди, лезгичlал – дуьньядинамайхалкьаринчlалархьиз, девлетлуни я, къиметлуни.

Аммааламат к1валах ам я хьи,шегьерэгьлийричпинаялриклезги ч1алал рахунингьевескутазвач. Аялдилезги ч1алал хабар кьурла,урус ч1алалди жавабгузва. Ин кардалзунгзафнарази я. Ихьтингафаргвайинсанризкилигиз, ч1алан иеси тир халкьарва я гьукуматарчпинтарихдиз ц1ай язавайбурхьиз,чпичебтергавунвайбурхьиз,квахьзава. Зификиррай,им гзаф ч1уру к1валах я,вучиз лагьайт1а гьарсакъвезвайнесилдизвичинтарих,вичхайичка,вичизвичиндидедин нек1едихъ галазатанвайхалисхайи ч1ал чирхьана к1анда. Эгеркъечуннимасахалкьарин ч1алар сивеаваз ацукьайт1а,эгерчнакъечикьакьантарихаваймилли ч1ал квадар авурт1а,чунчигележегамачизамукьда: я чахънесилдизгудай тербия амукьдач, я чахълезгидин т1вар амукьдач. Гьик1 хайиВатандиз «Диде– Ватан» лугьузват1а, гьак1 хайи ч1алазни «Дидед ч1ал я» лугьузва. Зазчиз, ч1ал квадар авурт1а,амВатанвахайидидемасагайидай я.

Вишйисаралдиарадизатанвайчи дамах гвайлезги ч1ал гзафшаиирринипрозаикри,писателринигьикаятчийричпияратмишзавайпроизведенийрашадгафуналдикъаршиламишзава. Гьич тахьайт1а, чахъ ч1алан устадар тир Ст1ал Сулейман,ХуьруьгТагьир,ЕтимЭмин,Алирза Саидов вамсб. хьтинбажарагълуписателарава. Сад лагьайклассдилай эгеч1на, за къенинйикъалдиабурунгъиликайхкатайшиирарвагьикаяярхушвилелдичирзава.

Мадни ч1ал хуьнин карда ГьасанагъаМурсалов, ИбрагьимГьуьсейнов, СуьлгьияГьажиевахьтинкомпозиторричпинпайникутунва. Абуручпинманийралдилезги ч1алан,лезгичилинкъуватлувалвагуьрчегвалагакьарзава.

Дидед ч1алан тарсараашкъивагьевескутунин карда кьилинвезифатухузвайкас,зи рик1 алайтежрибаллумуаллим Ума Агабубаевна я. Адантарсар ан жуьрекьилефизвахьи,чаздуьньядаавайдисалезги ч1ал хьизжезва. Тарсунагьамишазивиликлезгичилин т1ебиат,аданкьакьандагъларихъавайаламатар,къацугегьеншчуьллервабагълара к1валахзавай инсанаркъвезва.

«Хайи чlалтийижиринсанекебахтуникаймагьрум я!»,– лугьузвахалкьдинмисалда.Заз а бахтуникаймагьрумжезкlанзавач.Зазжувандидединчlалкlан я ваадалдамахзава.Къуйгьамишалезги ч1алан бажарагълапникьакьанхьурай!

Ч1ал раб яни?

Вучизквахьнафирайам?

Мичекяни?

Вучизчнакьирайам?

Вахт атанварахадай,

Кьат1 хьайи сим аквадай.

Ч1ал инсан я! Ч1ал инсан я!

Къуйлезгийрихуьрайам!

«Гьик1 лагьайт1ани, хайи ч1ал гьамишахайид ч1ал хьизамукьда. Рик1ин къеняйихтилатийиз к1ан хьайила, сивел сифтенисифтекъведайгафархайи ч1алан гафар я…! (Л.Н. Толстой)