Сталинскай үрдүк үүнүү иһин.

Уһулуччулаах ситиһии иһин.

“САССР 15 сыла” знак 50 сылын туолла.

Саха АССР Киин Ситэриилээх Комитета муус устар 15 күнэ 1937 сыллаахха “САССР 15 сыла” диэн түөскэ анньыллар знагы олохтообута.

Бу знагынан Саха сиригэр Советскай былааһы бөҕөргөтүүгэ активнай кыттыыны ылбыттар, норуот хаһаайыстыбатын сайыннарыыга уһулуччулаах көрдөрүүлэри ситиспит бастыҥ стахановецтар наҕараадаланыахтаахтара бэлиэтэммитэ.

Правительство сакааһынан знак Москваҕа оҥоһуллубута. Знак ньолбуһах быһыылаах , 35 миллиметр кэтиттээх , 40 миллиметр үрдүктээх , хотугу полушарие фонугар уста сылдьар фабрика , бурдук куолаһа, булчут саата уруһуйдаммыттар. Итилэр Саха АССР норуотун хаһаайыстыбатын сүрүн салааларын кэрэһэлииллэр . Знак үрдүгэр үөһээ өттүгэр рабочайдар уонна бааһынайдар созтарын кэрэһэлиир символ – өтүйэ уонна сиэрпэ уруүуйдамыт. Ити икки өттүнэн кыһыл эмалевай знамялар көстөллөр. Аллараа өттүгэр 15 сыыппара чуолкайдык ойууламмыт.

“САССР 15 сыла” знагынан бастыҥнары наҕараадалааһын 1937 сылтан 1945 сылга диэри барбыта. Саха АССР Верховнай Советын наҕараадалыыр докуменнара көрдөрөллөрүнэн, итинник знагынан 440 наҕараадаланан турар.

Биһиги “ САССР 15” сыла знагынан наҕараадаламмыт биир үлэ ветеранын туһунан кэпсиэхпитин баҕарабыт, Матвей Николаевич Попов олоҕо, үлэтэ-хамнаһа үөрэҕэ суох тыа сирин ыччата Улуу Октябрь биэрбит быраабынан, дьолунан сайдыытын чаҕылхай холобура буолар.

Кини Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун Баатара нэһилиэгэр Өргөннөөх колхуоска ыччат-комсомольскай биригээдэтин салайбыта. Биригээдэ 1938 көрдөрүүтэ эриэ –дэхси үчүгэйэ болҕомтону тардар. Кинилэр сааскы ыһыыны алта хонукка ыытан, гектартан 14 центнер бурдугу, сорох учаастактан гектарыттан 29,8 центнер үүнүүнү ылбыттарын, бурдугу күһүн эрдэ астатан, ыраастаан ыскылаакка уурбуттарын туһунан этиэххэ сөп. Ити сыл сэтинньи 22 күнүнээҕи Саха АССР Верховнай Советын Президиумун быһаарыытынан Матвей Николаевич “Саха АССР 15” сыла знагынан наҕараадаланан турар . Кини наҕараадаламмыт нүөмэрэ 290. Эдэр стахановецка ити үрдүк наҕарааданы сэргэ тимир атынан (велосипедынан) бириэмийэлээбиттэр.Ону дьиэтигэр аҕалан көхөҕө ыйаабытын ыаллара бары киирэн дьиктиргээн көрбүттэрин сөхпүттэрин тустарына кини билигин ахтар.

Матвей Николаевич сэрии сылларыгар иккис Баатара нэһилиэгин Совет исполкомун председателинэн үлэлээбитэ. Ыарахан сылларга нэһилиэнньэ ортотугар иитэр-өйдөтөр уонна тэрээһин үлэлэри ыыппыта. Партияҕа киирбитэ. Нэһилиэк олохтоохторо партия уонна правительство биэрэр сорудахтарын толорууга бары кыһамньыларын ууран туран бэриниилээхтик үлэлээбиттэрэ.Баҕа өттүлэринэн буойуннарга анаан ичигэс таҥаһы тигэн ыыталлара, үп-харчы хомуйаллара. Кинилэр 56000 солкуобайдаах үбү танковай колоннаны тутууга анаан ыытан, Верховнай кылаабынай командованиеттан суругунан махталы ылбыттыра.

Матвей Николаевич хайа да үлэҕэ үлэлээбитин иһин коммунист төлөннөөх сүрэҕин, кыһамньытын биэрэн дьонун-сэргэтин биһирэбилин ылбыта.Кини үйэтин-сааһын тухары тыа хаһаайыстыбатын араас эппиэттээх салаатыгар биригэдьииринэн, колхоз председателинэн, нэһилиэк советын председателинэн уһуннук үлэлэтэлээбитэ.

Сэрии ыар сылларыгар Матвей Николаевич кэргэнэ Мария Андреевналыын тулаайах хаалбыт аймахтарын оҕолорун иитиигэ көрүүгэ улаханнык түбүгүрбүттэрэ. 9 оҕо кинилэр илиилэрин сылаһын, кыһамньытын билбитэ.

Онтон кинилэр бэйэлэрэ уон оҕону төрөппүттэрэ. Мария Андреевна “Герой-Ийэ” аатын чиэстээхтик сүгэр. Кинилэр билигин сэттэ уоллара, үс кыыстара бары улаатан, идэ ылан олох киэн аартыгар үктэннилэр. Сорохторо туспа ыал буоллулар. Оҕолорун ортолоругар инженер, учуутал, агроном ,кинофикатор, механизатор уо.д.а.баллар. Саамай кыра уоллара Федор эрэ университет инженернай-техническай факультетын тутууга отделениетын үһүс куурсугар үөрэнэр.

Билигин үлэ дьоллоох ветераннара 25 сиэннээхтэр. Биьиги бу ыстатыйабытыгар Улуу Октябрь биэрбит дьолун билбит, тыа сирин биир ыалын олоҕун , дьылҕатын кэпсээтибит.

С., Сизых (краевед) Бэдьимэ 1987 сыл.