СтихотворениеПрезентация к уроку о Коста Хетагурове

Темæ: «Хиуыл кусын- ахуыргæнæджы æнтысты

æнæмæнгхъæугæ æууæл».

Диссаг у, адæймаджы æдзухæй йæхиуыл цы кусын кæны, йæ зонындзинæдтæ фылдæр кæныныл цæмæн архайы æдзухдæр? Ахуыргæнд-

тæ куыд сбæрæг кодтой, афтæмæй адæймаджы зонындзинæтæ дæс азы дæргъы дыууæ хатты фæфылдæр вæййынц.Уæдæ уæд зæгъæн ис, адæймаг æдзухæй йæхиуыл куы нæ куса,йæ зонындзинæдтæ фæфылдæр кæнынмæ куы нæ тырна, уæд дæс азы фæстейы баззайдзæн цардæй, йæ зонындзи-

нæдтæ базæронд уыдзысты.

Цæмæй рæстæгæй фæстейы ма баззайа, уый тыххæй ахуыргæнæджы æдзухæй йæхиуыл кусын хъæуы.Уæлдайдæр та литературæйы ахуыргæнæ-

джы. Æрхæсдзынæн ахæм дæнцæг:

Рауад афтæ, æмæ цалдæр мæйы мæ хъус аивадон литературæмæ не рдардтон.Уыцы рæстæг мыхуыры рацыдысты П. Проскурин, Н. Думбадзе, Распутин æмæ æндæр фысджыты уацмыстæ. Куы сæ бакастæн, æрмæст уæд бамбæрстон, хистæр кълæсты æнæ уыцы уацмыстæ мæ уроктæ цас мæгуырдæр уыдаиккой, уый.

Уæдæ ма йæ иу хатт зæгъæм, ахуыргæнæджы æдзухæй йæхиуыл кусын кæй хъæуы, цæмæй рæстæджы дугъы фæстейы ма баззайа. Уыцы куыст аразæн ис алы хуызты. Зæгъæм:

1. Зонындзинæдтæ фылдæргæнæн курсыты руаджы.

2. Районты, горæты, скъолайы методикон иугæндты архайгæйæ.

3. Æдзухдæр хиуыл кусгæйæ.

Хиахуырад. Цы у уый? Мæнæ куыд амонынц ацы дзырд ахуыргæндтæ-

методисттæ: «Самообразование-это самостоятельное приобретение знаний из различных источников с учетом интересов и склонностей каждого конкретного человека. Как процесс овладения знаниями, оно тесно связано

с самовоспитанием и считается его составной частью».

-2-

Æмбисонд амоны: «Дурынæн йæ мидæг цы уа, æддæмæ дæр дзы уый ракæлдзæн». Ахуыргæнæгæн йæ зонды цы уа, фылдæр та йæ зæрдæйы, уый ратдзæн йæ хъомылгæнинæгтæн.Уымæ гæсгæ, архайын хъæуы ууыл,цæмæй нæ зонды, нæ зæрдæйы фисынтæ фидардæр уой.

Скъолайæ уæлдай ма нын хиахуырад æххуыс у ивгæ политикон æмæ социалон æхсæнады хи хуыздæр æнкъарынæн æмæ йæ базонынæн.

Тынг ахсджиаг у, цæмæй хиахуырад формалон хуызы арæзт ма цæуа.

Хиахуырады формæтæ сты алыхуызон:

-чиныгдæтты чингуытимæ, периодикон мыхуыримæ кусын;

-зонадон-практикон конференциты æмæ семинарты архайын;

-цы иртасæн куыстыл кусыс,уымæ сæрмагонд картотекæ саразын.

Ахæм лæмбынæг куыстæн йæ фæстиуæг у, сывæллæттимæ куыст фæарфдæр, фæцымыдисагдæр кæнын, ахуыргæнæгæн йæхи профессионалон æмвæзад фæбæрзонддæр кæнын.

Ахсджиаг у, цæмæй ахуыргæнæг йæ зонындзинæдтæ фылдæр кæныныл кусгæйæ иу æрмæгæй ма пайда кæна, фæлæ цалдæрæй. Уый нын æххуыс у нæ хъуыдыйы рæзтæн, анализ кæнынæн, абарстытæ аразынæн, хатдзæгтæ кæнынæн.Иу кæнæ иннæ фарсты фæдыл хи хъуыдымæ æрцæуынæн.

Къостайы æмдзæвгæ «Фсати» амонгæйæ, ахуыргæнæг урокмæ

фæагуры уæлæмхасæн æрмæг, уæлдайдæр та методикон æрмæг фаг кæй нæй, уымæ гæсгæ.

Джусойты Нафи йæ монографи «Коста Хетагуров»-ы ацы æмдзæвгæйы тыххæй цы фыссы, ахуыргæнæг уый куы бакæсы, уæд æм бирæ ныхмæвæрд, дызæрдыггаг хъуыдытæ фæзыны. Ацы куысты Нафи Фсатийы æвдисы æппæрццаг хуызы. Мæнæ куыд фыссы: «Коста Хетагуров очень тактично, тонко, но беспощадно развенчивал эти божества, и связанные с ними обряды. Так, в стихотворении «Всати» Коста нарисовал колоритный образ бога зверей Всати, показав его при этом обжорой, сибаритствующим барином, окруженным толпой слуг, скупым при всем своем богатстве».

Ахуыргæнæгæн йæ фыццаг фарст вæййы: «Цымæ уый раст у?»

Нафи дарддæр фыссы, зæгъгæ, адæймаг кæй уарза, уымæй «рахъил» æмæ æндæр ахæм ныхæстæ нæ дзурдзæн. Къоста æцæг фыссы:

-Оф, оф!-загъта Всати,-

Арв кæмдæр нæры…

-3-

Рахъил, дурыл сбадти…

Аходæн хæры…

Нафийы ацы рæнхъытæ бакæсгæйæ, адæймаг хъуыдыты адзæгъæл вæййы.Къоста Хуыцауыл æууæндæг адæймаг уыд. Æууæндыд дзуæрттыл, дауджытыл.(Уый тыххæй йе сфæлдыстады бирæ æвдисæнтæ ис).Уæдæ йын уæд афтæ æнад цæмæн фæцис сырдты бардуаг Фсати? Æмæ уæд ахуыргæнæг дарддæр æрмæг агуры Цæллагты Валодямæ, Хæдарцаты Азæмæ, Джыккайты Шамилмæ. Шамил бынтон æндæр хъуыдыйыл лæуд у ацы æмдзæвгæйы тыххæй.

Афтæ Цæллагты Валодя дæр. Æмæ уæд ахуыргæнæг æрцæуы йæхи хатдзæгтæм, йæхи хъуыдытæм, йæхи фарстытæм.

Ахсджиаг у чиныгдæтты картотекæтæй пайда кæнын, картотекæтимæ кусын зонын дæр. Уый нын фенцондæр æмæ фæтагъддæр кæндзæн нæ куыст, уымæн æмæ картотекæты лæвæрд цæуы цыбыр аннотаци алы чиныгмæ дæр.

Ахсджиаг у хи æрмæг æмбырд кæнын дæр.Уыдон кæдфæнды дæр бахъæудзысты ахуыргæнæджы уроктæм цæттæ кæнгæйæ.

Нæ зæрдыл ма æрлæууын кæнæм В. Ленины ныхæстæ, зæгъгæ, «æз куы зонон, чысыл зонын, уый, уæд бацархайдзынæн, цæмæй фылдæр зонон».Мæнмæ гæсгæ, ацы нæхæстæ хъуамæ алы адæймаг дæр йæ зæрдыл дара. Фæлæ фылдæр-фылдæр, æвæццæгæн, ахуыргæнæгмæ хауынц. Уымæн æмæ ахуырад æмæ хъомылады хæрзхъæд комкоммæ ахуыргæнæгимæ, ахургæнæджы цæттæдзинадимæ баст сты.

Хиахуырад æнæмæнгхъæугæ у ахуыргæнæгæн йæ профессионалон куысты.Цæмæй искæйы ахуыр кæнай, уый тыххæй, кæй ахуыр кæныс, уыдонæй бирæ фылдæр хъуамæ зонай. Уыимæ,æрмæст иу предметæй нæ, фæлæ æхсæнадон царды бирæ алыхуызон къабæзты: политикæ, экономикæ (мæхæдæг ын ницы æмбарын).

Хиахуырады (хиуыл кусыны) фæлтæрддзинад адæймаг уæлдæр ахуырады дипломимæ нæ райсы. Алы адæймагæн дæр уый баст у йæ психологон æмæ интеллектуалон цæттæдзинадимæ. Фæлæ уæддæр, алы хатт иу хуызы не фты уыцы куыст адæймаджы къухы. Кæмæн рæстæг нæ фæфаг кæны, кæмæн æрмæг, кæй та ницы разæнгард кæны йæхиуыл кусынмæ.

Ахурыгæнæджы куысты хицæндзинад уый мидæг ис, æмæ хъуамæ тынг хорз зона психологи, педагогикæ,йæ культурæ уа бæрзонд æмвæзадыл, хъуамæ йæм уа стыр ахуырдзинад (эрудици). Æнæ уыцы миниуджытæй ахуыргæнæгæн тынг зын уыдзæн кусын æмæ хъомыл кæнын.

Ранымайæм, ахуыргæнæджы æнæмæнг йæхиуыл кусын кæм хъæуы, уыцы сæйраг хуызтæ:

-4-

-психологон-педагогон (ахуыргæнинæгтæ æмæ ныййарджытимæ куыст);

-психологон (ахуыргæнæджы æмхицдзинад сывæллæттимæ, йе ндæвдад сывæллæттыл, разамонæджы миниуджытæ);

-методикон (фомæтæ, методтæ, мадзæлттæ).

-барадон;

-эстетикон (гуманитарон);

-информацион-компьюторон технологитæ;

-æнæниздзинад хъахъхъæнын.

Хиахуырады мидис уый мидæг ис, æмæ ахуыргæнæг уæгъдибарæй алыхуызон æрмæджытæй исы зонындзинæдтæ æмæ сæ йæ куысты пайда кæны.

Цы сты уыцы æрмæджытæ æмæ сæ кæм агурын хъæуы?

-телеуынад;

-газеттæ, журналтæ;

-литературæ (методикон, зонадон, публицистон, аивадон æмæ æнд.);

-интернет;

-видео-аудио информаци;

-курсытæ, семинартæ, конференцитæ;

-мастер-кълæстæ;

-искæйы фæлтæрддзинад ахуыр кæнын;

-экскуситæ, театртæ, равдыстытæ, музейтæ, концерттæ.

Хиахурады æппæт ацы хуызтæ адих кæнæн ис дыууæ къордыл:

1.Индивидуалон.

2.Къордтæй (методикон иугæндтæ, семинартæ, практикон куыстытæ, курсытæ).

Ныр та бафæлварæм, ахуыргæнæгæн йæ профессионалон рæзты æнæмæнг хъæугæ чи у,хиуыл куысты уыцы бæлвырд хуызтæ ранымайын:

1.Педагогон-приодикон литертурæ кæсын.

2. Методикон-педагогикон, предметон литературæ кæсын.

-5-

3. Семинартæм, конференцитæм æмæ æндæр ахæм алыхуызон æмбырдтæм цæуын.

4. Литературон быцæуты архайын, де мкусджыты куысты фæлтæрддзинад ахуыр кæнын.

5.Зонындзинæдтæ фылдæргæнæн курсытæ рæстæгыл ацæуын.

6. Гом уроктæ дæттын æмæ сæ анализ кæнын.

7. Фæсурокты æмæ алыхуызон кружокты куыст.

8. Информацион-компьюторон технологиты куыст сахуыр кæнын.

Уæлдæр ранымад куыстытæ иууылдæр æнæпайда сты, ахуыргæнæг сæ йæхицæн, йæ зонд, йæ зæрдæйæн куы ницы иса, фæстиуджытæ сын куынæ уа,

уæд. Зæгъæм:

-методикон æххуысгæнæн чиныг кæнæ программæтæ, сценаритæ бацæттæ кæнын æмæ сæ мыхуыры рауадзын;

-ахуыры ног формæтæ, методтæ, мадзæлттæ ссарын;

-докладтæ, раныхæстæ бацæттæ кæнын;

-дидактикон æрмæгыл,тестытыл, цæстуынгæ æрмæгыл бакусын;

-хиахуырады темæтæм гæсгæ гом уроктæ бацæттæ кæнын;

-ахуыргæнæг цы æрмæг сахуыр кодта, уымæй семинартæ, конференцитæ, мастер-кълæстæ саразын.

Ахуыргæнæджы хиахуырадæн фæстиуджытæ æрмæст уæд уыдзæн, æмæ:

*хиуыл куысты рæстæг ахуыргæнæг разы куы уа йæ куыстæй, йæ зæрдæ йæм куы райа.

*ахуыргæнæг йæ куысты хъæнтæ куы зона, стæй йын дзы æхсызгон цы у, уый.

*ахуыргæнæгмæ куы уа хи æнкъарыны,хи хъуыдытæ, хи миниуджытæ æмбарыны æмæ анализ кæныны миниуæг (рефлексия).

*ахуыргæнæг педагогон сфæлдыстадон куыстмæ цæттæ куы уа.

*профессионалон æмæ миддунейы рæзты æмбастдзинад куы уа ахуыргæнæгмæ.

-6-

Ахуыры азы райдиан алы ахуыргæнæг дæр хъуамæ зона, афæдзы

дæргъы цавæр темæйыл кусдзæн, уый. Темæ хаст цæуы методикон иугонды пъланмæ.Цавæрфæнды темæ дæр хъуамæ æххуыс уа ахуырадон-хъомыладон куыст фæхуыздæр кæнынæн, ног педагогон мадзæлттыл бакусынæн кæнæ та зонадон куыст саразынæн.Цыбыр ныхасæй, куысты ахæм хуыз æххуыс у:

-Куыст бæлвырд аразынæн.

-Æдзухдæр химæ цæст дарынæн.

-Ахуыргæнинæты куыст алыхуызон кæнынæн.

-Хиахуырадыл куыст фæхуыздæр, фæмидисджындæр кæнынæн.

-Куысты хæрзхъæддзинад фæбæрзонддæр кæнынæн.

-Хи æмæ ахуыргæнинæгты зонды рæзты хуыздæр мадзæлттæ ссарынæн.

Цас фылдæр методтæ,æрмæджытæ æмæ информацийæ ахуыргæнæг пайда кæна, уый бæрц йæ куыст ахадгæдæр у.Ницавæр нырыккон компьютортæ, интернет баххуыс кæндзысты адæймагæн, йæхæдæг йæхиуыл куынæ куса, йæхиуыл кусын æй куы нæ фæнда, уæд.

Æппæты сæйрагдæр у, ахуыргæнæджы йæхиуыл кусын куы фæнда, йæ бон ногдзинæдтæ фæлдисын, аразын, ахуыр кæнын, фæлварын куы уа, уæд уый.

Хостыхъоты Иринæ.