Тарбиялык сабактардын иштелмеси

Сабактын темасы :Улуттун улуугу тилинде.

Сабактын максаты :

Окуучуларга кыргыз тилинин улуулугун, корком создорго бай экенин жеткируу.Ар бир улуттун тарыхы ,маданияты ,улуулугу эне тилинен байкала тургандыгын баалай билууго багыттоо.»Онор алды кызыл тил « деген создун айланасында талкуу уюштуруу .Балдарды созду барктай билууго ,таза , маданияттуу суйлоого тарбиялоо.Мамлекеттик тилдин учурдагы кунгой-тескейи жонундо да пикирлешуу .

Сабактын жабдылышы :

Кыргыз тили жонундо жазылган лозунгдар ,кыргыз тилиндеги китептер ,кыргыз тилинин гимнинин тексти.

Сабактын журушу :

Сабак кыргыз тилинин Гимнин ырдоо менен башталат (магнитофодон уктурса да болот).Гимн ырдалып буткондон кийин окуучуларга мугалим тарабынан мамлекеттик тилге байланышкан ар кандай суроолор берилип,

жооп алынат.Класста эркин талкууланат . Окуучулар акындар жазган кыргыз тили жонундогу ырларды корком ,жатка окушат. «Кыргыз тилинин келечеги менин коз карашымда » деген темада кыскача эссе жазышат .Жазган эсселерин каалаган окуучулар класста окуп ,талкууланат , мугалим тарабынан бааланат .Эсселердин мыктылары мектептин дубал гезитине же массалык маалымат каражаттарына жарыяланат .Сабакты отуудо мугалим томондогу материалды пайдаланса жакшы натыйжа берери талашсыз:

Онор алды кызыл тил .

Кеп корку - тил ,ойдун корку -соз болот .

Кишиде –жуз ,жуздун корку –коз юолот .

Кыргыз эли тилге , суйлоо маданиятын артыкча маани берген эл болгондуктан , «онор алды кызыл тил » дешкен .Абалкы учурларда бир создон баш алынып ,таап айтылган жуйолуу бир соз менен адамдын башы азатка чыккан . Ошон учун чечендик онор адамзаттын соз онорунун ,тил маданиятынын торунон орун алган .

Чечендик онор ,ири алды,адамдын тубаса таланттуулугуна туздон туз байланыштуу келип ,эчен , ар кыл чойродо ,ар кандай жагдайда кабылып,озунун логикасын ,кучун,тапкычтыгын ,акыл таразасын ,психологиясын сынаган тынымсыз конугуусунун ,изденуусунун аркасында журо -журо калыптанган .

Демек , кыргыз элинин созду багытталган жакка карата таамай ,учкул суйлой билген , суроого так , далилдуу жооп таба алган созмор адамдарды ,кептин турун тандап турмок турмок ыр ношоруно айланта алган ири ырчылары ,алп манасчылары коп ,акылдуулугу , кыйындыгы тилинен чыккан чон чойросу болгондугу анык.

Кыргыз элинде уникалдуу токмолук онорун диопозону абдан масштабдуу.Алсак имповизациялык онордун кылда чокусу –токмолукко жеткен эл шайырлары омурундо коргон ,билген , уккан,туйган ар нерселерди козунчо эле шыдыр ырга салып ар санат кылып ,же чон дастанга айлантып салган.Ошентип коломдуу эпосту бир жолу угуп , экинчи жолкусунда озунчо вариациялып айтып кету ; Арстанбекче бутундой бир доордун турун (болгондо да ага ошол доордун тарыхын ,экономикасын,идеологиясын ,урп адат ,салт санаасын сыйгыза ) ушунчалык элестуу ,топ,ары таамай кылып ыр менен суротун тартып беру бар билгенин Токтогул ,Барпыча терен философиялык ,социолдук турмуштук маанайдагы терме . санат кылып нускалап ырдоо жени жокчо «Аккан сууну » апталап тогуп тугото албачу касиет-дал ушул токмолуктун натыйжасы.

Элдик чечендердин асыл сапаты турмуштук ар кыл туйундуу маселелерди тура чечмелей билген акылмандыгы кандан бектен кайра тартпаган откурлугу, баарына тен караган калыстыгы ондуу уч сапатынан айрыкча корунгон.Бирок бардык тарабынан топ келген чечендер эли чинен сейрек чыккан.Манастын учурундагы Байжигит, Ажыбай,Жаныбек хандын доорунда (14-15кк) Жееренче , Алдаркосоо, Акыл кара чач,кийинки кездердеги Тилекмат,Моют,Сарт,Садыр ,Кыдыр акелер ,Калыгул,Кокотой ,Куйручуктар-ошондой чечендер.Мына алар тарабынан айтылган берметтей накыл создор, учкул ойлор,тура жооптор: Акыл-башта,Кубат –соокто ,Уят-коздо ,Дуйнодо турмуш –кызык ,Кыял ,саана кулук , жан -ширин, Илим –кучтуу, Уйку-таттуу.

Бышыктоо :

Жыйынтыктоо: ошентип чечендер кепти кандай суйлоону жондоп, тилдик каражаттарды так ,тура пайдаланууну уйротуп ,келегей создорду ондоп айтын ,тектеш элдердин создорунон кыргыз тилине кошуп ,оздору да жаны создорду жасап,тилдин мол запасын топтоп биринчи кезекте тилди байытышы.

Уйго тапшырма: Мамлекеттик тил гимнин жаттап келуу.

Сабактын темасы: Соолутпа жанды соо болсун десен Ата-Журт.

Сабактын максаты: Окуучуларга арактын зыяндуулугун ,анын адам жашоосуна тийгизген таасирин тушундуруу.Арактын Ата-Журт темасына кандай байланышы бар экендигин жеткируу.Балдарды арак ичпоого ,адепту патриот инсан болууга тарбиялоо.Арактын кесепетинен турмуштагы пайда болгон корунушторду байкоого ,баамдоого Андан жыйынтык чыгарууга уйротуу.

Сабактын жабдылышы: ичкиликтин зыяндуулугу жонундо жазылган лозунгдар, ар турдуу арактын ботолколору, арактын айынан кочодо тентип жургон кылмышка баргандардын суроттору,Э Балтагуловдун «Ичпечи апа» ырынын диски.

Сабактын журушу:сабак Э. Балтагуловдун «Ичпечи апа » деген ырын уктуруу менен башталат .Ыр уктуруп буткондон кийин окуучулар эки топко болунуп 1-топ «Арактын зыяндуулугу », 2-топ «Арактын пайдасы » деген темада класстер тузушот .Тузгон класстерлерин жалпы талкуулашат . Мугалим окуучуларга «Соолутпа жанды ,соо болсун десен Ата-Журт» деген темада лекция окуйт ,5 муноттук эссе жаздырып ,калоочуларды класста окутса да болот .

Сый тамак .

Кыргыз эли меймандос келет эмеспи.Коптогон аш тойлор ар бир уй-булодо откорулуп келет . Баарынан аянычтуусу - ошолордун баары ,жадагалса ,маркумду акыркы сапарга узатуу зыйнаты да ичимдиксиз отпой ,арактын сыйлуу тамактардын бирине айланып калганы ,илгертен бери атадан балага ,урпактан урпакка мурасталып келген салт санаа ,урп адаттарыбыздын башка нукка бурулуп, башкача мааниге ээ болушу.Той берген адам арак шарапты коп берсе о-уу кыйын экен ,откон тойдо ящиктеп арак берди ,март экен ! деп копко дейре макташат. Дастаркон четинде отурганда , жакшы калоо тилектер араксыз айтылбайт.

Арактын тарыхы.

3-4 кылымдарда Арабстандык бир окмуштуу картошканын калдыктарынан,канттын ширесинен суюктук жасап ,анны ичип коруп тан калган. Анан « Мен карыганда жашарта турган ,чарчаганда эс алдыра турган укмуштуу эликсирди таптым» деп жарыя кылган. Анын аты араб тилинде «Аль- коголь» кыргызчасы «Баш айланткыч »дегенди тушундурот. Мына ошол кундон бери коомго ичимдик кенири тараган .

Адатка айланган корунуш.

Окмот берген пенсия ,жолок пулдардын айрым учурларда чыныгы ээлерине жетпей калып жатканы эч кимге деле жанылык эмес.Азыр окмот акенин ченеп бычып бергендерин орто жолдон «тоноп » жолбун иттерге окшоп кочо таптап бир бурчка чогула калышып « Сен мени сыйлайсынбы ?»- дешип бири бирин жинди сууга тойгузмайлар кобойуп кетти.Мунун баарын олкобуздун саясий экономикалык абалына ,жумушсуздукка ,жашоо денгелибиздин томондугуно байланыштуу десек да болчудай. Анан да жашоонун татаал шартына нараазы адамдар ызага уугуп мункуроп турушканда теледеги жарнамадан аракты аябай угуттоп жатышканын кандайча жоорусак болоор экен.Арак ондуруучулордун уялбай туруп ,паланча пайызы бюджетке , паланчаси балдар жана каарылар уйуно жардамга кетет дешкени эмнеси ?

Бышыктоо:

Жыйынтыктоо: Балдар силер эч качан жаман жолдорго барбагыла .

Уйго тапшырма : Жогорудагы айтылган создорду окуп ,эсинерге салгыла.

Сабактын темасы: Улуттар биримдиги - улуу байлык.

Сабактын максаты: Окуучуларды башка улуттарды сыйлоого,урматтого тарбиялоо.Кыргыз элинин улуттар аралык ынтымагын чындоого салым кошу.

Сабактын жабдылышы: Ар турдуу улуттардын улуттук кийимде тушкон суроттору,ырлары.

Сабактын журушу : Мугалим сабакты улут деген созго тушундурмо беруу менен баштайт.

Жер шаарындагы миндеген элдерге,улуттарга таандык беш миллиардан ашуун киши адамзатты тузуп турат. Адамзаттын каттарында саны миллиардан ашуун кытайлардын да, минге жетпеген тофалар сыяктуу элдердин да оз орду бар.

Эч кимге кошулбай озунчо болунуп жашоого мумкун эместигин,башка элдер менен алакалаш жашоо ззарылдыгы н бабаларыбыз да тура баамдап ,, Жалгыз аттын чаны чыкпайт , жалгыз эрдин данкы чыкпайт» «Ынтымак бар жерде ырыс бар », «Айылы аралаштын кою короолош» , « Акылдашкан сагызган айгыр алат », « Жел желге кошулса жут, Эл элге кошулса кут » деген акылман ойлорду жаратышкан. «Манас » эпосунда мындай ойлор коп айтылган . Эпосто он -он беш улуттун аты аталат, бирок бирда улутка тескери пикир айтылбайт . Манас оздору келип катылган калмактын балдарын сабаганда бай Жакып :

Азып келип мал куттум ,

Алтайым жакшы жер эле .

Эли сонун ,ич кен ,

Менин калмагым сонун эл эле-деп жан тартып ,уулу Манасты куноолойт.Ал эми кыргыздардын колу Бээжинге аттанып жаткандагы акылман энебиз Каныкейдин :

Уругу кытай улуу журт,

Коптугун корсон кара курт .

Кылым кытай эл деген ,

Кыяматка жеткенче

Кылайып душман женбеген .- деген созунон кытай элинин кучуно ,касиетине ,мумкунчулугуно тан беруу байкалат . Ошондон улам эпосту жараткан ата-бабаларыбыз байланышы болгон бардык элдерге озунун тура баасын берип ,оздорун алардан артык да ,км да корбогонун туябыз .Мына ушул жерден авар элинин белгилуу акыны Расул Гамзатовдун : «Дагестанда : ким кошунасын тилдесе ал келесоо , ким башка улутту соксо -ал оз улутунун акмагы ,ким чоочун олкону урушса анда ал оз олкосунун нааданы дешет » деген созун эске салгыбыз келет .

Нуска ойлор .

Кен дуйно – баасын анын билбейсинер,

Кээ бирин «кем дуйно » деп тилдейсинер .

Жарыктын басы кымбат булл ааламда ,

Андыктан тартуу кылат биртке гана .

Чырагым ,уктун беле уламышты :

Эки дос бир пендени тузот деген .

Кеткенде туболуктуу оз жайына ,

Эки дос достук жибин узот деген .

Угуп тур эки достун булл баянын ,

Кунумдук бул жашоонун сырдуу аягын.

Жан-досту,дене –достон болуп алып ,

Жараткан ишке ашырат оз аянын .

Мына ошо эки досун боюндагы

Бышыктоо:

Жыйынтыктоо:

Уйго тапшырма : макал лакап жазып келуу.

Сабактын темасы :Абийиринди жашындан сактагын ,

Адашып жаман жолго баспагын .

Сабактын максаты :

Абийирдин тазалыгы,адамдык сапаттын аруулугу ачылып ,окуучуларга коомдогу терс корунушторго кайдыгер карабоону ,алар учун курошууну уйротуу .

Сабактын журушу :

Музжаргыч.

Окуучулар барака томондогу суроолорго жооп жазышат .Ар бир жооптон кийин кагазды буктоп бири - бири менен алмаштырып турушат .Аягында кулкулуу тест келип чыгат .

1.Ким?

2.Ким менен ?

3.Качан? каерде ?

4.Эмне болушту ?

Б) корком тасма корсотулот .

Анда коомдогу терс корунуштор – уурулук , тилемчилик , жаш кыздардын оз абийирлерин акчага алмаштыруусу , алдамчылык, дегеле адамдын журогун оруткан ,ойго салган жагымсыз корунуштор жонундо тартылган .

В)мугалимдин кириш созу .

Урматтуу окуучулар ,коомдун ,замандын озгорушу адамдын пеийилине ,журуш турушуна , адеп ахлагына ,аруу ыйманына жараша болот эмеспи.Мына ушул бир нукта отуп жаткан тагдырдан закымындагы корушторду азыркы корком тасмадан кордунор .

Г) Концептуалдык суроо .

1. Жаман жол менен акча таап , жан багууга турмуштук жетишпестик себеп десек болобу ?

2.Уурулук , алдамчылык ,тилемчилик , абийирин акчага алмаштыруунун себеби эмне ?

Д) «Уч бурчтук » методу .

1. Проблемалуу тема .

Жаман жол менен акча таап ,жан багууга турмуштагы жетишпестик десек болобу ?

а) Окуучулар жеке пикирин кагазга тушурот .

б) Окуучулар жуп –жубу менен пикирлешип ойлорун толукташат .

2 ) Жоопторго жараша уч топко болунушот.(болот ,болбойт.экооно тен кошулам).

3) Пикирлештер топко болунушуп талкуу жургузушот.

4)Уч топтогу окуучулар оз ойлорун уч турдуу сыя менен кагазга тушурушуп, уч бурчтук столго жабыштырышат.

5) Окуучулар оз тобу менен башка топтордун жазгандарын аралап ,окуп чыгышат .Оз сунуштарын берип,толукташып , суроо коюшуп оздорунун тустуу сыясы менен жазып чыгышат,

6)Кайрадан оздорунун жазууларын карап чыгышып , толуктоолорду окушуп , тушунуксуз деп коюлган белги болсо жооп беришет.

7)Магнитофондон «Нуска соз » уктурулат.

8)Отулгон тема боюнча оздорунун ойлорун , сезимин козгогон туйгууларын кагаз бетине тушурушот .

9)Окуучулар бааланып ,мугалимдин жыйынтык созу айтылат .

Бышыктоо:

Жыйынтыктоо :

Уй тапшырма :

Сабактын темасы : Ачуу- душман , Акыл -дос.

Сабактын максаттары:Ыксыз ачуулануу адамга жакшылык алып келбейт. Ачууну сабырдуулук менен кетируу керек.Жаалдуу адамдын душманы кобойуп суйлошуудон качып турушат. Окуучуларга ачууга алдырбай ,акылдуулук мене ниш жургузуу керек экендигин тушундуруу.Элдик жомоктордун негизинде акылдуулукка тарбиялоо.

Сабактын жабдылышы: Адеп китеби.ватман .тустуу кагаздар.

Сабактын журушу:Мугалим окуучуларды торт топко болуп ватман берилет .Тустуу кагаз менен ачуулу адамдын бетин тузулушун жасашат.

Мугалимдин созу: Ачуулануу,урушуу -адамдын тескери сапаттарын бири. Терс сезимге кутуузуздон жендирип жиберуучулук .Тилекке каршы , жашоо-тиричиликте адам турмушу сыдыргыга салгандай тегиз ,ойдогудай он тараптуу , бир жакту боло бербейт .

Кайгы капа ,кээ бир иштерге туталануу,кейип кепчуунун акыры ачууга жендирууго озун токтото албай кетуучулукко алып келет . Арийне «Бир колундун ачуусун бир колун менен бас» дегендей копчулук адамдар кайрадан озун колго алып сезимин башкара билууго жондомдуу келет. Ал эми айрым адамдар «Мен торолгондон эле ушундаймын », « Мени ушундай жаратып койсо эмне кылайын » дегендей пикирлерде.

Урматтуу окуучум Сулайман пайгамбар минтип айткан экен : «Ачуусу чукулдук -акылсыздыктын белгиси» же « сабырдуу болу -Ачууну басат, кечиримдуу болу - адамдын кадырына кадыр кошот». Демек адамды озун озу кармай билуусу айланадагыларга астейдил алпейим мамиле жасоо булл башкы талаптардан экендигин тушунуу абзел.

Ачууга алдыруу ,чорт кыял,беттке чапма муноз булл адамдын кулк мунозундогу терс сапат эле эмес. Дегеле мындай адамдын акыл эси тайкы болоорун тастыктап турат .Бул жагдайга байланыштуу кыргыз элинде «Аччуу душман акыл дос ,Акылына акыл кош »-деген таамай соз айтылыт. Себеби эч бир ишти ач кыйкырык куу суроон менен майнаптуу узурлуу буттуруу мумкун эмес.Тескеринче токтоолук менен ,акылга салып иш кылуу , озун озу кармана билуу гана ар бир иштин ийгилигине дайым оболго экендиги калетсиз .

Адамдагы терс мамиле ,осол сезимдер дээрлик орой одонолук кыял жагымсыз журум- турум менен кошо тургандыгы белгилуу.Ал эми ачууга алдырып ,адам озун башкара албай калганда ал ыплас создорду ,орунсуз салыштырууларды ото коп колдонуп ,ошонун жардамы менен коксоосун суутууга аракеттенет .Арийне мындай осол мамиле адам конулундо очпос из кетпес так калтырат.

Ачуулуу ,урушчаак адамдарды копчулук суйо бербейт ,тескерисинче жек корот . Силер да мындай сапаттан алыс болгула.

Адам канчалык ачуусу келбесин озун токтото билу керек .Ошондо сен мыкты адам экениндин айгинелейт.

Бышыктоо:

Жыйынтыктоо:

Уйго тапшырма беруу:

Сабактын темасы:Кекчил болбой кечиримдуу бол.

Сабактын максаты: Балдар ар ар дайым кечиримдуу болууга,кандай нерсе болбосун кечире билууго тарбиялоо.Кекчилдик жаман сапат экенин ,акыры аягы жамандык менен аяктарын тушундуруу.

Сабактын жабдылышы: Керектуу адабияттар ,таркатмалар.

Сабактын журушу: Мугалим: бир акылман : « Бироо бир жаагына урса ,анда экинчи жагынды тосуп бер». Деген экен.

Муну менен эмне демекчибиз ? Элибизде жакшы создор бар эмеспи « Алдына келсе жети атандын кунун кеч » , « Жакшылыка жакшылык ар кишинин ишидир ,жамандыкка жакшылык эр кишинин ишидир» деген сыяктуу. Жакшылыкка жакшылык ар бир адамдын аткара ала турган жумушу .Ал эми жамандыкка жакшылык копчулуктун колунан эле келе бербейт.Ал учун эрк ,сабырдуулук керек. Кечиримдуу ,айкол болууга умтулуу керек . Кекчилдик сапатты озундон оолак тутууга аракет кыл. Пейилинди ондо . Пейил- булл адамгерчиликтин чен олчому .Эгкр сенде адамга тиешелуу бардык асыл сапаттар болсо бардык адамдар озуно жараша мамиле кылат .

Бардык жаман сапаттар адамга кандай зыян алып келсе булл- кекчилдик ,ошолордун баарынан каттуу зыян келтирет .Кекчил адам дайыма оч алуу жолун издоо менен озунун акыл эссин жакшы саппаттарын баарын бузуп алат .Адамдын психологиясы бузулат.Кекчил адамдар таш боор ,кара муртоз ,мыкаачы адамга айланат .Кек- оч деп аталат .Адамын деп жашаган ар бир адам созу да тили да кулагы да ,кийими да ,деми да таза болуусу милдет .Адамга каршы алты дарт.1 уурулук,2.ушакчы.3.кошомат.4.жалганчы .5. эки жуздуу.6.кекчилдик.

Бышыктоо: 1. Кек деген эмне ?

2. Кекчил адам кандай болот?

3. Жаман саппаттар адамга кандай зыян алып келет?

4.Жакшы адам болу учун кандай сапаттарга ээ болу керек?

Жыйынтыктоо:

Уйго тапшырма беру: Силерде кекчил муноз барбы? Жооп жазып келуу.

Сабактын темасы:Тамеки омур душманы .

Сабактын максаты: Тамекинин зыяндуулугу адам омурунун душманы экендигин тушундуруу.Окуучуларды тамеки тартпоого тарбиялоо.Тамекинин терс жактарын окуучуларга жеткируу.

Сабактын жабдылышы : ар турдуу тамекинин кутулары ,тамеки жонундо жазылган окуучулардын тексттери.

Сабактын журушк: Мугалим окуучуларга « Тамеки чегуу модабы? » деген суроо менен кайрылат. Окучулар ушул суроонун тегерегинде талкуу уюштурат .

Чылым чегуу койгойбу?

Чылым чегуу бугунку кундун олуттуу койгойлорун бири болуп саналат . Учурда булл жорук болуп корбогондой куч алды .Мурун чылым чегуу улуу кишилерде гана сейрек кездешчу эле .Бугун кун откон сайын аял эркек , жаш кары муну адатка айландыргандардын саны кобойуп баратат .Ошондуктан булл койгойду жалпыы коом биргеликте аракет кылып чогуу чечуу зарыл .

Тамекинин кунумдук турмуштагы зыяндары :

1. Чылым уй булолук казынага зыян келтирет. Бир кундо он сомдук тамекиде бир куту чеккен адам айына 300 сом ,1-жылда 3650 сом зыянга учурайт .

2. Балага терс тарбия беру ,терс улгу болу ,атасы чылым чеккен сон баласынын муну адатка айлантпашына эч ким кепилдик бере албайт .

3. Убакытты тура колдоно албоо .Бир дана тартуу учун 3-мунот кетсе ,1 кундо бир саат ,1 айда 30 саат 1 жылда 365 саат текке кетет .

4. Тамеки коз карандылыкты пайда кылат .Белгилуу убакыттан кийин анын курмандыгына айланат.

5. Чылым чекен адам ар качан жагымсыз жыттанат.

Тамекинин ден соолукка тийгизген терс таасири .

1.Тиштин бузулушуна жол ачат .

2.Чач тырмактарга зыян алып келет

3.Беттин терисин былбыратып,сулууллугун жоготот .

4. Журок ,опко ,бойрок орууларына чалдыктырат .

5.Ашказанды начарлатат

6.Рак оорусуна жол ачат.

Статистика боюнча тамекинин айыбынан набытт болгондордун саны :

Дуйно жузундо жыл сайын тамекинин айынан коз жумгандардын саны 5 млн го жетет .Арбир мунот сайын он киши тамекинин айынан коз жумууда дегенди тушундурот .

Бышыктоо:

Жыйтыктоо :

Уйго тапшырма беру: