Тарз-арекет табили табили муреккеп джумлелер. 9-сыныф.

Мевзу: Тарз-арекет табили табили муреккеп джумлелер.

Дерснинъ макъсады: талебелерге табили муреккеп джумле акъкъыында малюмат берюв, тарз-арекет табили муреккеп джумлелерни бир-биринен айырув, языда догъру къулланмагъа огретмек; тилимизнинъ инджеликлерини терендже анълатув; талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек.

• Огретюв макъсады: инсан омюринде бильги алувнынъ эмиетини анълатув; талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ.

• Тербиевий макъсады: окъувгъа, бильги алмагъа севги, урьмет беслев; талебелерге тувгъан тилининъ къыйметини анълатмакъ, ватанперверлик дуйгъуларыны уяттырмакъ; ана тилине севги ашламакъ.

• Инкишаф макъсады: талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв.

• Планлаштырылгъан нетиджелер:Тарз-арекет табили муреккеп джумлелерни бир-биринен айырув, языда догъру къулланмагъа огретмек;грамматик аляметини.

• (Бекленильген нетидже) догъру талиль этювини ве озь фикирлерини тасдыкъламакъ.

• Шахсий: ана тилининъ ерини биринджи ерге котерюв; озь тувгъан тилимининъ эмиетини анъламакъ ве бильмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, лаф этмек кереклигини дуймакъ.

• Фенлер ара: лугъат китаплары иле чалышув ве къулланув, чешит окъув джерьяларнен файдаланып бильгини арттырмакъ; окъулгъаныны анълап, суаллерге догъру джевап бермек; озь фикирлерини толу ве тавфсилятлы джевап бермек.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув

Дерснинъ донатылувы: дерслик, дефтер, презентация, карточкалар.

Дерс кетишаты

1. Тешкилиш къысым (селямлашув, дерс мевзусынен танышув)

2. Кечкен мевзуны пекитюв.

Суаль –джевап шеклинде иш.

1. Микъдар-дередже табили муреккеп джумлелер деп насыл джумлелерге айталар?

(Микъдар-дередже табили муреккеп джумлелерде таби джумле баш джумледеки иш-арекетнинъ микъдарыны, дереджесини бильдирир.)

1. Тизим хусусиетлерине коре насыл чешитлерге болюне?

(Эки чешитке болюне: 1.Таби джумле, баш джумледен сонъ ерлеше. 2 Таби джумле, баш джумледен эвель келе.)

1. Оларнынъ теркибинде насыл сёзлер ишлетиле?

• (Эгер баш джумле джумле башында олса шу дереджеде ,о къадар сёзю ишлетиле, даа баш ве таби джумле арасында ки багълайыджы къоюла.

• Эгер таби джумле джумле башында олса не къадар сёзю ишлетиле, баш джумледе исе о къадар нисбетлешкен сёз ишлетилир.

Микъдар-дередже табили муреккеп джумлелерни талиль этинъиз ве токътав ишаретлерни къоюнъыз? :

• Омюр не къадар татлы олса олюм шу къадар аджджы олур.

• Не къадар къоркъасынъ о къадар огърарсынъ.

• Берабер олгъанда вакъыт шу дереджеде тез кече ки оларнынъ экиси де акъшам олгъаныны дуймайлар.

1. Янъы мевзуны анълатув.

Оджанынъ сёзю: -Берильген джумлелерни окъунъыз:

• Мында кузьде алмалар ойле къокъуйлар ки санки эфсанеге кирген киби оласынъ.

• Алиме ойле йырлады ки, эр кесни шашыртты.

Бу джумлелернинъ насыл къысымы иш арекетинден келип чыкъкъан насыл тарзда? суалине джевап берир.

(Таби джумле баш джумленинъ иш арекетинден келип чыкъкъан насыл тарзда? суалине джевап берир.)

Демек, биз таби джумле баш джумледеки иш-арекетнинъ эда этюв тарзыны, алыны бильдирирген тарз-арекет табили муруккеп джумлелер чешитлеринен таныш оладжакъмыз.

Тарз-арекет табили муреккеп джумлелерде таби джумле баш джумледен сонъ келе. Таби джумле баш джумледен чыкъкъан насыл тарзда? суаллерине джевап берир.

Тизим ве мана хусусиетлерине коре чешити ола:

• Баш ве таби джумле ки багълайыджысы вастасынен багъланып келирлер. Баш джумленинъ теркибинде ойле бир, ойле, шойле, бойле киби ишарет замирлер ишлетилир.

Меселя: Къасевет кимерде юрегинъни ойле сыкъа ки, нефес алмасы агъырлаша.

• Базы бир тарз-арекет табили муруккеп джумлелерде гуя, санки багълайджылар, дерсинъ сёзю къулланыла.

Меселя: Кеманеджи кеманесини ойле бир чалды ки, дерсинъ дагълар агълады.

1. ПЕКИТЮВ

ВАЗИФЕ:

Ашагъыда берильген схемелергъа эсасланып, тамамлайыджы табили мурр.дж-ни уйдурып язынъыз.

ВАЗИФЕ Берильген джумлелернинъ табили муреккеп джумлелер чешитини бельгиленъиз (тамамлайыджы, микъдар-дередже, айырыджы, тарз-арекет табили мур. дж.)

Кечкен сене Амет ойле бир ресим япты ки, козюнъ корьсин. Арзы чокъкъа бармай дуйды, оны беклейлер. Арзы ойле дюльберлешкен, санки дженнет мелегидир.

Не къадар чокъ окъусанъ, о къадар бильгили олурсынъ. Эвимизде мусафирлер чокълашкъанына биз анъладыкъ, бугунь тантана оладжакъ.

Аталар сёзлернинъ манасыны анълатынъыз

- Окъумакъ язмакъ, иненен къую къазмакъ.

- Дембель акъшам ятамаз, саба турамаз.

6. НЕТИДЖЕЛЕВ

-Табили муреккеп джумленинъ насыл чешитинен якъынджа таныш олдыкъ?

-Оларны нутукъта ишлетемизми?

Баалав

Эвге вазифе: къаидени огренмек(с.48) 125-иш с.49