"Тоогой нэрэ" (нээмэл хэшээл)

Этап урока

Багшын ажаябуулга

Һурагшадай ажаябуулга

Форма организации учебной деятель-ности (Ф-фронталь-ная, И-индиви-дуальная, П-парная, Г-групповая)

Дидактические средства, интерактив-ное оборудование

Формы контроля, взаимо-контроля и само-контроля

Эмхидхэ-лэй үе

1. Мүнөөдэрэй һара, үдэр хэдыб?

2. Мүнөөдэр ангидамнай хэды үхибүүд бэ?

3. Хэдыдэхи ангида һурадагбта?

4. Харюусахадаа ямар үгэнүүдые хэрэглээбта?

Хэшээлэй эхиндэ ямар оньһон үгэ хэлсэдэгбибди?

Тиимэһээ хэшээлэй хугасаа соо эдэбхитэйгээр ажаллахыетнай уряалнаб!

Һурагшадай харюу үгэлгэ.

(мультимедийнэ проектор)

Үндэһэн буряад зоноймнай

Үнинһөө хойшо хэлэдэг

Аман үгын баялиг соо

Тодо һонор удхатай

Тоонууд аржын байдаг лэ.(Г.Чимитов)

Хотон соо шоно хэрэггүй, хэшээл соо залхуу хэрэггүй.

Ф

Мульти-мед.проектор

Һуралса-лай ажаябуул-гада хамжуулга

• Ямар хэлэлгын хубиие тоогой нэрэ гэдэг бэ?

• Тоогой нэрэ удхаараа хэды илгаатайб?

• Тоогой нэрэ бүридэлөөрөө ямар илгаралтайб?

• Мэдүүлэл соо тоогой нэрэ ямар гэшүүн болодог бэ?

Шабинарай харюунууд.

Ф

Һурагша-дай мэдэсэ болон бэрхэшээл элирүүлгэ

Проектнэ ажалнуудтнай тоогой нэрэдэ зорюулагданхай.

Үхибүүд, ямар зорилго урдаа табихамнайб? (1-дэхи һуралсалай зорилго)

Тоогой нэрын дүрим hанаабди, удхаараа, бүридэлөөрөө илгаралыень дабтаа һэмди, тиимэhээ ямар зорилго табихамнайб?

• Энэ хэшээлдээ бидэ юу мэдэхэ, шадаха болохобибди? (хэшээлэй зорилго)

Тγсэл хамгаалга

«Тоогой нэрын юртэмсэ соо»

1.Тоогой нэрэ хадаа шухаг хэлэлгын хуби юм. Бусад бэеэ дааһан хэлэлгын хубинуудые, жэшээлхэдэ, юумэнэй нэрэнүүдые, тэмдэгэй нэрэнүүдые, үйлэ үгэнүүдые бултыень нэрлэжэ барахагүйш, харин бүхы тоогой нэрэнүүдые нэрлэжэ болохо. Юундэб гэхэдэ, толи соо бүхы тоогой нэрэнүүд оруулагданхай гэхэдэ, алдуу болохогүй гэжэ һананаб.

100  - зуун (зуу), сто

1,000 - мянган (мянга), тысяча

10,000 - түмэн (түм), арбан мянга, десять тысяч                                      

100,000 - бүмэн (бүм), зуун мянга, сто тысяч                                          

1000,000 - сая, миллион   

10,000,000 - живаа, арбан миллион, десять миллионов                  

100,000,000 - доншуур, зуун миллион, сто миллионов                   

1,000,000,000 - тэрбүм, миллиард                       

2.Гурбан –гүрэбэ (үһэ гүрэхэ, ташуур гүрэхэ)

Дүрбэн – түрэхэ – родилось.

Табан –«табисуур» - «судьба», өөрынгөө хуби заяа табисууртай

Зургаан (зургаа, яргоо, жоргоо, жаргоо) урданай үндэһэн

«ярг» жарг «жаргал» гэжэ үгэ бии болоно – «счастье».

Табисуур «5» жаргал асарха «6».

3.Түрүүшын хүнүүдэй тоо

Хүнүүд үшөө шулуун сагай - палеолидай үедэ, хэдэн мянгаад жэлэй саана тооложо һураһан байна. Нэн түрүүн нюдөөрөө адли юумэнүүдые тооложо һураба. Һүүлдэнь хүнэй хэлэн дээрэ тоогой нэрэнүүд бии болобо, тиигээд үдэрнүүдэй, юумэнүүдэй тоонуудые хэлэжэ шадагдадаг болобо. Ехэнхидээ тиимэ тоогой нэрэнүүд үсөөн байһан юм. Жэшээнь, Австралида Мурей гэжэ яһатан соо хоёрхон лэ тоогой нэрэнүүд байһан юм.

1- «энза» ба 2- «петчевал». Бэшэ тоонуудаа бүридэмэл тоогой нэрээр тэмдэглэдэг байгаа.

3- «петчевал-энза»,

4- «петчевал-петчевал»

Ехэ тоонуудые һанахада ехэ орёо байһан хадань, гарһаа хүлһөө бэшэ ондоо арганууд «ябуулагдадаг» байһан юм. Жэшээнь, перуанцууд элдэб үнгын зангилаатай ооһорнуудые хэрэглэдэг байгаа.

Түрүүшынхиеэ тоонуудые бэшэлгэ

Түрүүшынхиеэ тоонуудые урданай шумернууд бэшэжэ һураһан байна. Тэдэнэр ганса хоёр тоо хэрэглэдэг байгаа. Иимэ нойтон шабар хабтагай дээрэ хурса модоор бэшээд, хатаажа галдадаг байһан юм.

Майя индейцүүдэй тоо

Хитад арадай тоо
(4000 жэлэй саана)

Урданай энэдхэг арадууд (индийцы) иигэжэ тоонуудаа тэмдэглэдэг байгаа.

1-дэхи һуралсалай зорилго - тоогой нэрэнүүд тухай хэлсэхэбди;

2-дохи һуралсалай зорилго - тоогой нэрэнүүдые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ һурахабди.

Шабинарай харюунууд.

Хэшээлэй зорилго:

• Тоогой нэрэнүүдэй бүридэлөөрөө, удхаараа ба хэрэглэлгээрээ илгаралыень дабтахабди;

• Мэдүүлэл соо синтаксическа үүргыень гаргахабди;

И

Ф

Мульти-мед.проектор

Бэрхэшээл-hээ гараха арга бэдэрэлгэ

Ямар аргануудые хэрэглэжэ сэдэбээ үзэхэмнайб?

Тоогой нэрэнүүдые текст соо олохобди хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэхэбди,

Табиhан проект бэелүүлгэ

Тус мэдүүлэлэй синтаксическа шүүлбэри дүүргэгты.

Тоогой нэрэнүүд ямар дүримдэ хабаатайб?

1.(самбарта 2 һурагша даабари дүүргэжэ шалгаха)

I вариант

Затагархан, Тобшой, Сэсэгхэн гурбаниие хүршэнэрынь ехээр хайрлана.

II вариант

Хатарһан моридой долоодохинь түрүүлбэ.

2.(мультимедийнэ проектор)

7 дахин хэмжэ,

1 дахин хайшала.

10 хүрэжэ,

Арюун нара хаража,

20 хүрэжэ,

Гургалдайн дууе шагнажа,

40 хүрэжэ,

Дүүрэн жаргал

Эдлэжэ ябахатнай болтогой!

(тоолоһон тоогой нэрын һүүлэй -Н хашалганиие зүб бэшэлгэ)

3.(мультимедиа) «Эрхим лингвист»

Манай нютагта 1912 ондо анха түрүүн эхин һургуули арай гэжэ нээгдээ һэн. 1 жэлдэнь хамтадаа 30 хүүгэд эхилжэ һураһан аад, жэлэй һүүл болотор 20 хүрэтэр хороо бэлэй. 2 жэлдэнь 15 шабинар һураад, һүүлшын жэлнүүдтэ оройдоол 7 һурагша 3 класста һуража, 7 үхибүүд эхин һургуулияа дүүргээ һэн. 1915 ондо тэдэ 7 үхибүүдэй 5 дээдэ эхин һургуулида орожо, 1 жэл соо һураад, 4 саашаа һурахаяа болёо бэлэй.

Ц. Номтоев

И

Ф

Мульти-мед.проектор

Бэеэ даанги хүдэлмэри

Забһар (физминутка)

Һэрюу татаа бороо,

Һэбшээн сонхоор ороо.

Агаар мүнөө арюун,

Амилхада һэрюун.

Һэргээ минии толгой,

Һэргэг намай болгоо.

Нэгэн, хоёр – бодоёл даа,

Нэнгэн, найган тогтоёл даа.

Альгаа ташан наадаял даа,

Арбагашан ниидэел даа.

Бүлэгөөр хүдэлмэри;

1 карточка

Yгтэһэн тоогой нэрэ падеждэ зохилдуулагты: наяадтнай

Морфологическа шүүлбэри дүүргэгты: дүрбэдэхитэеэ

2 карточка

Yгтэһэн тоогой нэрэ падеждэ зохилдуулагты: дүрбэн мянга зургааниинь

Морфологическа шүүлбэри дүүргэгты: табууланаараа

3 карточка

Yгтэһэн тоогой нэрэ падеждэ зохилдуулагты: арбан

Морфологическа шүүлбэри дүүргэгты: хорёодтошни.

Номоор хүдэлмэри: Д-314 н.136

Хүсэнэгөөр даабари дүүргэлгэ:

Г

И

Карточка-нууд

Бэе бэеэ шалгалга, өөрыгөө шалгалга

Хэшээлэй hуралсалай ажаябуул-гаар дүн гаргалга

• Бидэ урдаа табиhан зорилгонуудаа шиидхээ гүбди?

• Бэелүүлхын тула ямар аргануудые хэрэглээбибди?

Мүнөөдэрэй хэшээлдэ булта эдэбхитэйгээр ажаллаһандатнай баярые хүргэнэб!

Һурагшадай харюунууд.

Сэгнэлтэ табилга.

Гэрэй даабари шэлэн дүүргэхэт:

• Тоогой нэрэнүүдые хэрэглэжэ, онтохо зохёохо;

• Тоогой нэрэнүүдые хэрэглэжэ, нютагайнгаа суутай хүнүүд тухай бэшэхэ;

• Тоогой нэрэнүүдые хэрэглэжэ, нүхэр тухай зохёолго бэшэхэ.