Тырнаҡтар һәм йәйәләрҙең ҡуйылыу осраҡтары

9-сы класс Туған башҡорт теле

Тема: « Йәйәләр һәм тырнаҡтарҙың ҡуйылыу осраҡтары»

Ғәббәсов Рим Муллағәли улы,

башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы.

Егерме беренсе апрель. Класс эше. Йәйәләр һәм тырнаҡтарҙың ҡуйылыу осраҡтары .

Йәйәләр.

1) Инеш һөйләмдәр йәйәләр эсенә алына. - В водные предложения берутся в скобки Был һорауға ул да (Кәбир синыфта иң алдынғы уҡыусы ине) ҡапыл ғына яуап бирә алмай торҙо. – На этот ворос и он (Кабир считался самым передовым учеником класса) сразу не смог ответить.

Йәйәләр.

2 ) Һөйләмдең йөкмәткеһенә асыҡлыҡ индереүсе йәки һөйләмдәге берәй һүҙҙең мәғәнәһен асыҡлаусы һүҙ йәки һүҙбәйләнеш йәйәләр эсенә алына. - Берутся в скобки слово или словосочетание, которые вносят уточнения в содержание предложения или раскрывающие значение какого-либо слова в предложении.

Башҡорттар үҙҙәренең илен, уның ғәжәйеп матурлығын сикһеҙ яратып, рухланып, маҡтап йырлағандар («Урал», «Ирәндек», «Азамат» һ. б.). – Башкиры пели с гордостью о безграничной любви к своей родине, восхищаясь ее красотой («Урал», «Ирэндек», «Азамат» и.д.).

Йәйәләр.

3) Өҙөктөң (цитатаның) ҡайҙан, ниндәй әҫәрҙән алынғанлығын күрһәтеүсе һүҙҙәр — атамалар йәйә эсенә алыныусан. – Слова - названия, которые указывают откуда взят отрывок (цитата), из какого произведения. Мәктәп артындағы түбәлә тәлгәш ҡайын моңайып ҡына ҡояшты оҙата. (X. Ғиләжев.) – береза, стоящая за школой, уныло провожает солнце. (Х.гиляжев). Әгәр йәйәләр эсенә алынған һүҙҙәр һылтанма рәүешендә биттең аҫтында бирелһә, йәйәләр бөтөнләй ҡуйылмай. – если слова , взятые в скобки, даются как ссылка внизу страницы, то скобки вообще не ставятся.

Йәйәләр.

4 ) Драма әҫәрҙәрендә авторҙың аңлатмалары (ремаркалар) йәйәләр эсенә алына. – В произведениях драмы объяснения (ремарки) автора берутся в скобки.

Сәлих (күңелһеҙләнеп ). Шунан, тағы нимәләр ҡыйраттың инде? – Салих (с горестью). Ну, еще что натворил?

Уҡыған саҡта йәйәләр эсенә алынған һүҙҙәр менән һөйләмдәр шәберәк темп, түбәнерәк тауыш менән әйтелә. – При чтении, слова в скобках произносятся с быстром темпом, низким голосом.

Тырнаҡтар 1) Тура телмәрҙәр тырнаҡ эсенә алына. – Прямая речь берется в ковычки.

«Аҡ юл һеҙгә!» — тип оҙаттылар. – «Счастливого пути, вам!» - проводили их со словами.

Тырнаҡтар

2) Текст, һөйләм эсендә килгән гәзит, журнал, әҫәр, китап, колхоз, совхоз, завод, фабрика атамалары булған шартлы исемдәр, мәҡәлдәр, әйтемдәр тырнаҡтар эсенә алынып яҙыла. Әгәр шартлы исемдәргә ялғауҙар ҡушылһа, улар тырнаҡ эсендә бирелә. - В тексте, предложении названия газет, журналов, произведений, книг, совхозов, заводов, фабрик, пословицы, поговорки, берутся в ковычки. Если к этим условным названиям добавляются окончания, то они вуместо с ними берутся в ковычки.

Мин «Йәншишмә», «Аманат» кеүек баҫмалар алдырам. - Я выписываю такие печатные издания как «Йәншишмә», «Аманат». Иҫкәрмә: исемендәге һүҙе менән килгән шартлы исемдәр тырнаҡтар эсенә алынмай. Мин Ленин исемендәге колхозда булдым. – Исключение: названия, употребляющиеся со слово имени, в ковычки не берутся.

Тырнаҡтар

Тәнҡитләүҙе, мыҫҡыллауҙы, көлөүҙе, кире мөнәсәбәтте аңлатыусы һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, кешеләргә бирелгән төрлө ҡушаматтар, күсерелгән мәғәнәлә ҡулланылған һүҙҙәр тырнаҡтар эсенә алына. – Слова, словосочетания, которые обозначают критику, высмеивание, унижение, отрицательное отношение, прозвище людей, слова в переносном значении, берутся в ковычки.

Бына был — иҫке хөкүмәттең һалдатты «тәрбиәләүе», «тәртип» һаҡлатыуы, кешеләрҙе «иркен йәшәтеүе» ине. (А. Таһиров.) – Вот это было «воспитание» солдата, «охрана» порядка, «вольная жизнь» людей старым правительством . (А.Тагиров.)

Өй эше. - Домашнее задание.

Написать 7 предложений на каждый пункт темы «Скобки и ковычки».