Улуу Кыргыз дөөлөтү (7-класс), Кыргызстан тарыхы

Улуу Кыргыз дөөлөтү доору.

Негизги т ү ш ү н ү кт ө р : д өө л ө т , аскердик реформа , административдик башкаруу .

Негиги даталар: 758-жыл, 820-жыл, 840-жыл

1. Борбордук Азияны ээлөө үчүн даярдык

• Борбордук Азиядагы жаңы талаа ээси Уйгур кагандыгы Кыргыз мамлекетин 758-жылы каратып алууга жетишти.

• Кыргыздардын аларга каршы көтөрүлүшү 795-жылы башталып ал оңунан чыкпай калды.

• Эркиндик жана көз карандысыздыкты калыбына келтирүү үчүн кыргыздар жыйырма беш жыл тынымсыз даярдыкта болушту.

• IX кылымдын биринчи жарымында Кыргыз мамлекетинин аскеринин саны жүз миңге жеткен.

• Кыргыздар күч алып жаткан чакта, Борбодук Азияны ээлеп жаткан уйгурлардын абалы начарлап кеткен.

• Мындан пайдаланган Ажо өзүн-хан, аялын-канайым деп, Борбордук Азияны ээлөөгө талапкер экендигин жарыялады.

2. Улуу Кыргыз дөөлөтүнүн түзүлүшү

• Экономикалык жана аскердик күч кубатка ээ кыргыздар 820-жылы уйгурларга каршы согуш ачышкан. Эки тарап азыркы Тува жеринде айкашып, чабышып турду...

• Акырындык менен оомат кыргыздарга оой баштады.

• Кыргыздардын Ажосу уйгурларга кабар айттырды: «Сенин күнүң бүттү. Жакында мен алтын ордоңду аламын, алдыңа атымды байлап, туумду саям. Эгер мени менен кармашканга карууң болсо токтоосуз келгин: эгер кармаша албасаң, тезинен кеткин».

• Кыргыздар жүз миң атчан армиясы уйгурлардын борборун басып кирди, ханы өлтүрүлдү, ордосу өрттөлдү. Уйгурлар тополоң түшүп, катуу жеңилишке учурады. Кыргындан аман калгандары Байкалга, Түштүк Маньчжурияга жана Тан империясынын чек арасы жакка качты.

• Ордо-Балыкты ээлеген кыргыз каганы өз ордосун Эне-Сайдан Монголияга көчүрүп барды. Кагандын Ак өргөсү Убсу-Нор жана Кыргыз-Нор көлдөрү жайгашкан (азыркы Монголияда) аймакка тигилген.

• Ошентип, 840-жылы Борбордук Азияны ээлеген Улуу Кыргыз дөөлөтү түзүлдү.

3. Улуу кыргыз дөөлөтүнүн аймактык, админстративдик башкаруу системасы

• IX кылымдын орто ченинде Улуу Кыргыз дөөлөтүнүн курамына Түштүк Сибирь, Монголия, Иртыш , Чыгыш Казакстан, Жети-Суу аймагы, Ысык-Көл , Тянь-Шань жана Тарим өрөөнү кошулган.

4. Кыргыздардын аскердик кубаттулугу

• Жоокерлер бир т ү м ө н жана жарым т ү м ө н ко шуундарга б ө л ү н ү п , аларга башчылар дайындалган.

• Оор куралдуу 30 ми ң жоокерлер жалаң кыргыз дардан турган ал эми же ң ил куралдуу 70 ми ң атчан аскер лер к ө з каранды уруулардан түзүлгөн.

• Ири күчкө ээ кыргыздар 840-842-жылдары Чыгыш Түркстан аймактарына жортуул уюштурушкан.

• Ал эми ошол эле мезгилдерде кыргыздын аскер башчысы А-бо ар түрлүү уруулардан куралган 70 000 кол баштап түндүк жактагы шивэй элин (Сибирдин түндүгүн жердегендер) каратууга үлгүрдү.

• Жыйынтык чыгарабыз. Орто кылым доорундагы IX-X кылымдар кыргыздардын тарыхында ө зг ө ч ө орунда турат . Бул мезгилди В . В . Бартольд адилетт үү т ү рд ө “Улуу К ыргыз д өө л ө т ү н ү н” доору деп атаган .

Суроолор жана тапшырмалар:

1. Кыргыздардын уйгурлардын үстүнөн болгон жеңишинин себептерин аныктагыла.

2. Кыргыз каганаттыгынын мамлекеттик жана административдик башкаруу системасы менен бүгүнкү башкаруунун окшоштугун далилдегиле.

3. Оор куралданган кыргыз аскерлеринин Европадагы орто кылымдык рыцарларга, япон самурайларына салыштыргыла жана мүнөздүү белгилерин анализдегиле. (кошумча адабияттарды пайдалануу менен).

Үй тапшырмасы

• Параграф 1-2 --- 7-12 беттер («Кыргызстан тарыхы», 7 класс) – окуп, суроолорго жооп берүү