Урок -презентация на тему "Тюлкюню кюйю"

Нальчик шахрны “2-чи Лицейни”

Малкъар тилден бла адабиятдан устазы

Терекъулланы Зухра Исхакъны

къызы хазырлагъанды.

Малкъар литература, 5-чи класс Дерсни темасы: Толгъурланы Зейтун «Тюлкюню кюйю».

Дерсге керекли затла:

• Толгъурланы Зейтунну сураты, компьютер, интерактив къанга, дерсни презентациясы, дерс китап.

Дерсни мураты:

• Толгъурланы Зейтунну жашау эм чыгъармачылыкъ жолуну юсю бла окъуучуланы билимлерин теренлеу;
• окъуучуланы Толгъурланы Зейтунну «Тюлкюню кюйю» деген хапары бла шагьырейлендириу, билимлерин теренлеу, халаллыкъгъа, жуму- шакьлыкъгъа, ариу къылыкълы болургьа юйретиу, табийгъатха сюймекликлерин ёсдюрюу.

Дерсни барыуу:

• I. Дерсге низам салыу.
• II. Юй ишни тинтиу.

• 1.Жазыучу хапарына «Кёз тутхан жер» деп нек атагъанды?
• 2.Аппа кесин сизге не бла сюйдюрдю?
• 3.Аппа бла жашчыкъ табийгъатны кесеги болгъанлары, аны бла бирлешгенлери неде кёрюнеди?
• 4.Аппа атасын, анасын, аскерде жашын къалай эсгереди? Ол кесини эрттегили тыпыр ташын нек тансыкълайды?
• 5.Хапарда халкъына, кеси элине, табийгъатха, саулай Ата журтуна сюймеклик сезим берген айтымланы табыгъыз.
• 6.Аппа юйюрюн, элин келген душманладан сакълау борчун къалай толтурду?
• 7.Аппа туудугъун тау адетге, намысха къалай юйретеди?
• 8.Таулу тиширыугъа намыс этген адетни сиз къалай ангылайсыз?
• 9.Сиз къайсы тау адетлени багъалайсыз?
• 10.Огъурлу къартлагъа кимле саналадыла?

III . Жангы теманы ангылатыу

• Устаз.  Бюгюн биз Толгъурланы Зейтунну «Тюлкюню кюйю» деген хапарын окъурукъбуз. Аллында уа авторну юсюнден бир-эки сёз айтайым.
• Толгъурланы Хамитни жашы Зейтун  1939 жылда 23-чю февральда Быллым элде туугъанды. Къазахстанда ёсгенди, орта школну да анда орус тилде тауусханды.
• 1958 жылда Къабарты-Малкъар къырал университетге кирип, аны махтаулу бошагьанды, орус адабиятдан аспирантурагъа тохтагъанды. 1968 жылда орус жазыучу Галина Николаеваны юсюнден диссертациясын жазып, аны Бакуда жетишимли къоруулагьанды.
• Толгъур улу «Жетегейле» (1987), «Кёк гелеу» (1993) деген романланы, кёп повесть да жазгъанды.
• 103
• Зейтуннга «Кёк гелеу» деген романы ючюн 1994 жылда Къабарты-Малкъарны Къырал саугъасы берилгенди. Ол Къабарты-Малкъар республиканы илмуларыны сыйлы къуллукъчусуду,' СССР-ни (РФ-ни) Жазыучуларыны союзуну члениди.
• Толгъурланы Зейтунну «Тюлкюню кюйю» деген хапарын устаз кеси окъуйду. Аны ызындан окъуучула да кезиу-кезиу окъуйдула. (187-191 -чи бетле.)

Соруула бла иш. 1. Зариф, уллу ташны артына бугъуп, не затлагъа къарай эди? 2. Тюлкю балачыкъла ненча эдиле? 3. Алагъа къаллай атла атагъан эди Зариф? 4. Эрке къаллайчыкъ эди? 5. Эрке кимни марай эди? 6. Эркени адам баласына ийнанырыгъы келеми эди? 7. Ол заманда Зариф къалай тура эди? 8. Зариф тюлкючюклени кёргенин анасындан, тенг жашларындан жашыргъанын игими этди? 9. Зарифни алгьа тюлкючюклеге аманлыкъ этер акъылы бармы эди? 10. Тюлкючюкле Зарифге ышанамы эдиле? 11. Балачыкъларына азыкъ алып келе тургъан тюлкюню Зариф не затха ушатхан эди? 12. Жыртыкъулакъ, Ёребут, Эрке бир бирчиклери бла къалай жашай эдиле? 13. Эрке не затха сакъ эди? 14. Зариф жууукълашханда, тюлкючюк не этди? 15. Тюлкючюк къоркъгъан а этеми эди? 16. Зарифни этген ишине багъа беригиз.

• Дерсни бегитиу.

• Соруула бла иш.
• 1. Сабийле, Толгъурланы Зейтунну «Тюлкюню кюйю» деген хапарын жаратдыгьызмы?
• 2. Тюлкючюклени сыфатларын айтыгьыз.
• 3. Тюлкючюклеге атла ким атагъанды?
• 4. Къайсы тюлкючюкню бек жаратдыгъыз?
• 5. Тюлкючюкле Зарифден къоркъамы эдиле?
• 6. Зариф аланы къатларына барамы эди?
• 7. Тюлкючюклени аналары кимден къоркъду?

Устаз.

Сабийле, сиз аллай зат этмезге сакъ болурсуз деп мен умут этеме. Жашауугъузда, бу хапарны унутмагъанлай, этген ишигизни, иги сагъыш этип, андан сора этерсиз деп ийнанама. Зариф, махтау алама деп, айыплы да болуп, бек гюнях иш этгенди.

• Аны ючюн сизге Мёчюланы Кячимни тёрт тизгинин айтыргъа сюеме:

• Махтау, байлыкъ да кетер,
• Кертилей къал тюзлюкге.
• Дунияда бир зат жетмейд
• Халаллыкъгъа, игиликге.

• Алайды да, бу тёрт тизгинни кёлден билигиз, эсигизде тутугьуз.

• Дерсни аякълау.
• Юй иш:

1. Окъуу китапда 187-198-чи бетлени окъургьа, соруулагъа жууап этерге.

• Сау къалыгъыз!

Къууанч бла кёрюшейик!