Внеклассная работа: «Буряад арадай баатарнуудай мүнхэ дурасхаалда…»

МКУ «Комитет по образованию» АМО «Еравнинский район»

МБОУ «Можайская средняя общеобразовательная школа»

Түүхын нангин үдэрнүүд

Священные даты истории

Внеклассная работа:

«Буряад арадай баатарнуудай мүнхэ дурасхаалда…»

Ганжурова Дарима Солбоновна,

учитель бурятского языка и литературы

МБОУ «Можайская СОШ»

ganzhurova.d@yandex.ru

сот.тел.: 89834326722

Можайка

2022 год

Аннотация

В данной методической разработке представлен опыт организации и проведения проекта с учащимися 5-11 классов. Материал будет полезен  учителям бурятского языка и литературы и классным руководителям в организации деятельности учащихся по патриотическому и нравственно-эстетическому воспитанию.

Введение

Методическая разработка направлена на развитие чувства гражданского долга, патриотизма, гордости за земляков принимавших участие в Великой Отечественной войне.

Актуальность. Выбор темы очень актуален, ведь события последних лет привели к тому, что в общественном сознании детей и подростков получили широкое распространение равнодушие, цинизм, неуважительное отношение к государству, к историческому прошлому нашей страны.

В значительной степени ослаблена функция  семьи в воспитании уважения к народным традициям, в формировании общественного сознания. В связи с этим актуальность данного мероприятия определяется необходимостью усиления патриотического, нравствен-эстетического воспитания детей, формирования у них высокого патриотического сознания.

Цели:

1. Формирование и развитие у учащихся высоких морально-психологических качеств, любви к Родине, чувства долга и ответственности за порученное дело; обучение использованию элементов национального бурятского танца «Баатарнуудай еохор», для реализации нравственно - этического воспитания.

2.Воспитание у подростков мужества, отваги, выдержки и самообладания, инициативы и находчивости при выполнении служебного долга. 

3.Развитие живого интереса, чувства гордости, уважения и восхищения героями; развитие устной речи учащихся на бурятском языке.

Задачи мероприятия:

1.Показать учащимся, что жизнь каждого человека оценивается не числом прожитых лет, а мерой, пользой которую он принес окружающим, той ролью, которую он сыграл для утверждения и развития человечности, что подвиг, героический поступок – всегда как бы продолжение его биографии. Человеческая красота его подвига – величие души, героизм, самоотверженность, самоотречение – раскрывается в самом деянии.

2.Способствовать увековечиванию памяти героев – земляков.

3. Приобщение воспитанников к бурятской культуре.

Вид проекта: краткосрочный, творческий.

Формы работы: при реализации проекта предлагается использование беседы, показ презентаций, коллективное взаимодействие - разучивание композиций.

Методы обучения:

словесные – беседа, объяснение;

практические – учебно-тренировочное занятие.

Форма организации учебной деятельности: групповая.

Оборудование и материалы: слайдовая презентация, рассказ педагога и учащихся, спортивный зал.

Музыкальное сопровождение:  ноутбук, колонки.

Технологическая карта мероприятия:

(Дайн тухай хүгжэм зэдэлнэ)

Багша: Дайн! Дайн эхилээ! Дайн болоо гэлсэнэл!... Дайн эхилhэн тухай хажар шэрүүн үгэнүүд сахилгаан түргөөр ниидэн ерэжэ, Байгал шадархи нютагуудта хүрэбэ. «Дайн» гэжэ ямар муухай юумэ гээшэб. Энээхэн  богони үгэ соо хэды ехэ зоболон багтанаб?

Манай гүрэндэ,Советскэ Союзда, 1941 оной июниин  22- то фашис Германи добтолон ороhон байна. Энэ ехэ аймшагтай дайн манай гүрэнэй арад зондо ехэ зоболон, гашуудал асарhан байна. Эсэгэ ороноо хамгаалхаа  бүхы арад зон баатарлиг ябадал  гаргажа, фашистнуудые сохихо  гэжэ бүхы шадалаа гаргаhан юм.

Үхибүүд, мүнөөдэр бидэ буряад арадайнгаа баатарнуудай мүнхэ дурасхаалда зорюулан хөөрэлдөө үнгэргэжэ, «Баатарнуудай еохор» гэhэн хатарта hурахабди, дууень дуулахабди.

Манай Буряад оронhоо Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнда 120 мянган гаран хүн ошоhон байна. Тэдэнэй 39 мянга гаран зон байлдаанай газарта унаhан юм. Манай буряад хүбүүд эрэлхэг зоригтойгоор дайнда хабаадалсаhаниинь Совет гүрэнэй Героин нэрэ зэргэнь гэршэлнэ.

Нэн түрүүн ямар баатарнуудай соло мүнөөдэр дуудаха гээшэбди гэжэ мэдэе. Зарим hурагшаднай элидхэл бэлдэhэн байна. Анхаралтайгаар шагная.

Һурагшад (5 hурагшад хөөрэнэ, презентации харуулна):

Илья Васильевич Балдынов Эрхүү можын Усть-Ордаагай Буряад национальна округай Молоевск нютагта 1903 оной августын 3-да түрэһэн юм. Эрхүү уездын Эхирид-Булагад болон Боохон нютагуудта болоhон Кочкиной ба Донскойн бандануудаар тэмсэлэй эдэбхитэй хабаадагша. Илья Васильевич Дайнай Улаан Тугай орден гэһэн түрүүшын шагналаа 1929 ондо Зүүн Хитадай түмэр харгы дээрэхи байлдаанда ехэ зоригтойгоор хабаадаhандаа абаhан байна. Тэрэ сагhаа Илья Васильевичай сэрэгэйнь намтар эхилhэн - юрын сэрэгшэhээ ехэ шатын сэрэгэй дарга хүрэтэр.

И. В. Балдыновай ударидаhан дивизи Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ Улаан Армиин бүрилдэлдэ гитлерэй булимтарагшадhаа Кубань, Донбасс, Одессэ сүлөөлһэн юм. Саашадаа Румыни, Болгари, Югослави болон Чехословаки сүлөөлхын түлөө байлдаануудта болон милитаристска Япони бута сохилгондо эдэбхитэй хабаадаа. Дайшалхы даабари амжалтатайгаар дүүргэжэ, шэн зоригтой баатаршалга туйлаhанайнь түлөө гвардиин полковник Илья Васильевич Балдынов СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Зарлигаар 1945 оной сентябриин 8-да Совет гүрэнэй Героин нэрэ зэргэдэ хүртөө. СССР-эй СНК-гай тогтоолоор 1945 оной сентябриин 8-да буряад арадай түлөөлэгшэд сооһоо эгээ түрүүшын генерал-майор болоһон байна.

1967 ондо Улаан-Yдын депутадуудай горсоведэй тогтоолоор гвардиин генерал-майор, Советскэ Союзай Герой И. В. Балдыновта «Улаан-Yдэ хотын Хүндэтэй эрхэтэн» / «Почетный гражданин г. Улан-Удэ» гэһэн нэрэ зэргэ олгогдоо. Улаан-Yдэ хотын арадай депутадуудай Соведэй исполнительно комитедэй шиидхэбэреэр 1981 оной августын 19-дэ Железнодорожно аймагай Загорск hууринай 8-дахи үйлсэдэ И. В. Балдыновай нэрэ үгтөө. 2005 оной сентябриин 9-дэ хүүгэдэй ба эдир наhанай зохеолгын Ордоной талмай дээрэ (Бабушкинай үйлсэдэ) манай нютагай домог суута И. В. Балдыновта хүшөөгэй нээлтэ бүридэhэн байна.

Владимир Бузинаевич Борсоев 1906 ондо апрелиин 13-да Эрхүү можын Баяндаевай аймагай Холбот нютагта түрэhэн юм. Дайнай урда Ленинградай 1-дэхи артшкола, hүүлдэнь М. Фрунзиин нэрэмжэтэ Сэрэгэй академи дүүргээ.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхые В. Борсоев Грозный хотын ойро мэдэбэ. Владимир Бузинаевич артиллерийскэ полкын штабай ахалагшаар, тиигээд гвардейскэ амяараа истребительно-противотанково артиллерийскэ бригадын командираар томилогдоо. Курска дугаhаа Одера мүрэн болотор гвардиин полковнигой В. Б. Борсоевай дайшалхы замынь байгаа. Дайшалхы баатаршалгануудай түлөө Владимир Бузинаевич Ленинэй, Улаан Одоной, Улаан Тугай, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай орденуудаар болон «Легион Заслуженных офицерской степени» гэһэн американска орденоор шагнагдаhан байна. 1945 оной мартын 8-да Одера мүрэнэй эрье дээрэ В. Б. Борсоев хосороо.

СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Зарлигаар 1965 оной майн 6-да Агууехэ Илалтын 20 жэлэй ойн баярта В. Б. Борсоевто Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэ олгогдоо.

Улаан-Үдэ хотын депутадуудай Соведэй исполкомой 81-дэхи шиидхэбэреэр 1965 оной майн 12-до Советскэ аймагай Железнодорожно үйлсэ Советскэ Союзай Герой В. Б. Борсоевой нэрээр нэрлэгдээ.

Базар Ринчинович Ринчино 1913 ондо Шэтын можын Агын Буряад автономито округой Шара-Хүндүй тосхондо түрэһэн юм.

1943 оной эхиндэ һайн дураараа Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда ошоһон байна. Курск, Орёл, Белгород хотонуудай хажууда ехэ тулалдаанда хабаадалсаа. Курска Дугада, Днепр мүрэндэ, Киев хотодо алдаршаһан 3-дахи Гвардиин танково армиин, 9-дэхи механизированна корпусой 7-дохи механизированна бригадын мотострелково батальоной рядовой Ринчино Б. Р. эдэ байлдаануудта ехэ зоригтой, эдэбхитэй сэрэгшэн гэжэ бэеэ харуулаа.

1943 оной декабриин 27-һоо 29 болотор Житомир хотын хажууда ехэ тулалдаанда Ринчино противотанково зэбсэгэй подразделенитэй хамта фашистнуудай добтолго гэдэргэн сохихо дайшалхы даабари абаба. Энэ тулалдаанда Базар Ринчино дайсанай гурбан танк бута сохёод, тэнсүүгүй тулалдаанда ами наһаяа таһалуулаа. Тиибэшье дайсан орожо шадаагүй, командованиин даабари дүүрэн гүйсэдхэгдэһэн байна. СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Зарлигаар 1944 оной январиин 10-да дайнай газарта дайсантай эрэлхэг зоригтойгоор тулалдаһанай, командованиин дайшалхы даабаринуудые жэшээтэ һайнаар дүүргэһэнэй түлөө Базар Ринчинович Ринчинодо Советскэ Союзай Герой гэһэн нэрэ зэргэ олгогдоһон юм.

Улаан-Үдэ хотын арадай депутадуудай исполнительно комитедэй шиидхэбэреэр 1985 оной мартын 20-до Агууехэ Илалтын 40 жэлэй ойн баярта Улаан-Үдэ хотын 102-дохи кварталай үйлсэдэ Советскэ Союзай Герой Б. Р. Ринчиногой нэрэ үгтэһэн юм.

Дарма Жанаевич Жанаев Бильчир нютагта түрэhэн юм. 1938 ондо Москвагай электрофикациин институт дуургээд, Дарма Жанаев Улаан-Yдын авиационно заводто хүдэлжэ эхилээ. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэдэ үгтэhэн бронеор hамбаашалангүйгөөр, фронт руу тэрэниие эльгээхын Жанаев Д.Ж. сүхэрилтэгүй оролдоо. Тэрэнэй гуйлтыень хангажа, сапёрно взводой командираар томилоо.

Удангүй 23-дахи гвардейскэ мотострелково Васильсковско Улаан Тугай бригадын инженернэ службын ноён болоо. Берлинэй байлдаанда, Нейсе болон Шпрее голнууд дээрэ Жанаев переправын барилгануудаар ударидажа, өөһэдынгөө сэрэгүүдые плацдарм эзэлхын тула түргэн бушуу ябуулжа байгаа. 1945 оной апрелиин 25-да Д.Ж. Жанаев дайсанай тэһэрдэг һомоной талада ходорхо газар гаргажа байтараа хүндөөр шархатажа, Илалтын үдэр болотор хэдыхэн үдэрэй урда наhа бараа.

1945 оной июниин 2-до гвардиин капитан Д. Ж. Жанаевта наhа бараhанайнь хойно Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэ олгогдоо. Түрүүн Дайшалхы Улаан Тугай орденоор, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай 1-дэхи ба 2-дохи зэргын орденуудаар, тиихэдэнь «За отвагу» гэһэн медаляар шагнагдаһан байна.

Манай арад зон Геройн дурасхаал нангинаар сахидаг. Улаан-Yдэ хотын нэгэ үйлсэ болон Загорск hууринай парк Д. Ж. Жанаевай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Тулаев Жамбыл Ешеевич Тунхэнэй аймагай Тагархай нютагта 1905 оной майн 2-до (15-да) түрэhэн юм. Дайнай үедэ олон героическэ баатаршалгануудые Тулаев харуулһан байна. 30 гаранһаа үлүүудаа аюултай тулалдаануудта хабаадажа, фашистнуудые ходо илажа гарадаг байгаа. Алдарша мэргэн буудагша 313 гитлеровценүүдые усадхаhан. Ѳѳрѳѳ 30 мэргэн буудагшануудые бэлдээ, тэдэнь 1442 фашистнуудые усадхаа. Доро зүрхэтэй, тэсэбэритэй, хүлеэжэ шадаха, өөрынгөө буу һайнаар мэдэхэ – энэ хадаа Тулаевай зан абариин шанар шэнжэнүүд амжалтатай байлдаанай нюусанууд болоно. 1943 оной февралиин 14-дэ онсо зоригой, бэеэ гамнангүйгөөр тулалдаһанай, дайшалхы даабаринуудые эрхимээр дүүргэһэнэй түлөө Ж. Е. Тулаевта Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэ олгогдоо. Жамбыл Ешеевич омогорхолтойгоор Кремль соо Михаил Иванович Калининтэй болоһон уулзалга һанадаг һэн. Тэндэ Калинин өөрөө Ж. Е. Тулаевта Геройн Алтан Одониие, үшөө тиихэдэ Ленинэй орден барюулһан юм. Илалтын hүүлдэ Тулаев түрэл Буряад ороноо бусажа, колхозой түрүүлэгшээр, Толтойн сельскэ Соведэй түрүүлэгшээр хүдэлhэн байна.

1961 ондо Жамбыл Ешеевич наhа бараа, тиибэшье буряад арад алдарта хүбүүн тухайгаа мүнөө болотороо дурсажа байдаг. 1985 оной мартын 20-до Улаан-Үдэ хотын арадай депутадуудай исполнительно комитедэй 65-дахи шиидхэбэреэр Агууехэ Илалтын 40 жэлэй ойн баярта Улаан-Үдэ хотын Дорожно үйлсэдэ Советскэ Союзай Герой Ж. Е. Тулаевай нэрэ үгтэһэн юм.

Багша: Бэрхэнүүд, hурагшад!!! Советскэ Союзай Геройн нэрэ зэргэдэ хүртэhэн баатарнуудаа хододоо hанажа ябаха хэрэгтэй.

Буряад арадайнгаа баатарнуудайнгаа мүнхэ дурасхаалда зорюулhан «Баатарнуудай еохор» гэһэн хатар бидэ мүнөөдэрһөө сээжэлдэжэ эхилхэмнай. Нэн түрүүн үгэнүүдтэйнь танилсая.

(Еохорой үгэнүүд дээрэ һурагшадтай словарна хүдэлмэри үнгэргэхэ)

Баатарнуудай еохор

1. Эгээл энэ туяадаа 2 р

Алтан уула одон байн 2 р.

Алтан уула одомнай 2 р

Агууехэ хγсэн байн 2 р

2. Саян ундэр ууладаа 2 р.

Сахир шулуун яларан байн 2 р

Сахир мγнгэн шулуумнай 2 р.

Сарюун байдал асаран байн 2 р.

3. Байгал γргэн далаймнай 2 р.

Буряадаймнай гэршэл байн2 р.

Байгаалиимнай гэршэглээ 2 р.

Бардам байдал асаран байн 2 р.

Халзан халзан бороороо

Хатаруулаа сэрэгшэ

Хамаг олон сэрэгγγдээ

Хамаандалаа Балдынов.

Ээ э э э ээ эээ

Хамаандалаа Балдынов. 2 р

Тоонтой тоонтой бороороо

Тγбэрγγлээ сэрэгшэ

Тγмэн олон сэрэгγγдээ

Тγрγγ болгоо Борсоев

Ээ э э э ээ эээ

Тγрγγ болгоо Борсоев2 р

Хадын орой остолбо

Хара хγхэ будагтай

Хамта олон ордентой

Хамагай тγрγγ Ринчино

Ээ э э э ээ эээ

Хамагай тγрγγ Ринчино 2 р

Уулын орой остолбо

Улаан ягаан будагтай

Үбсγγ дγγрэн орденто

Уладай тγрγγ Жанаев

Ээ э э э ээ эээ

Уладай тγрγγ Жанаев 2 р

Сэгээн орой остолбо

Сэнхир хγхэ будагтай

Сээжээр дγγрэн орденто

Сэрэгэй мэргэн Тулаев.

Ээ э э э ээ эээ

Сэрэгэй мэргэн Тулаев. 2 р

Боориин орой остолбо

Боро ойрын будагтай

Бγгэдэ ороноор алдартай

Буряад ороной баатарнууд.

Ээ э э э ээ эээ

Буряад ороной баатарнууд. 2 р

Энэ еохорой дуу шагная, хатар харая ( еохор видео дээрэ харана).

Багша: Агуу ороноо хамгаалhан арадай баатар хүбүүд манай дэлхэйдэ эб найрамдал тогтообо. Хэды гоеб даа Эхэ оромнай! Энэ дайдадаа дуратай байха еhотойбди!

Наранай туяадал бадаржа,

Намаа сэсэгтэл hалбаржа,

Сэнхир номин огторгойн

Сэгээн миралзама мүшэдтэл

Агуу ороноо хамгаалhан

Арадай баатар хүбүүдэй

Һайхан урихан шарайнууд

Һанаанда орон ябаг лэ!

Заключение.

Внеклассное мероприятие «Буряад арадаймнай баатарнуудай мүнхэ дурсахаалда» было проведено в рамках концепции гражданско- патриотического воспитания.

Данная форма проведения занятия помогла раскрыть личностные качества детей, способствовало созданию атмосферы взаимопонимания, проявлению эмоциональности и творчества.

Содержание мероприятия, с одной стороны, закрепляло знания  обучающихся, полученные на уроках, классных часах по истории ВОв, превращая их в практические и лично значимые, а с другой стороны, дополняло, расширяло багаж знаний обучающихся.

Таким образом, содержание мероприятия направлено на формирование гражданско-патриотических, нравственных основ личности.

Общий вывод: психологическая атмосфера на занятии была доверительная, доброжелательная. Занятие прошло на высоком эмоциональном настрое. Ребята продемонстрировали свое видение темы патриотизма, оно наполнилось новым содержанием, у каждого укрепилось сознание собственной индивидуальности и в тоже время причастности к общему делу.

К этому мероприятию велась подготовительная работа. Учащиеся готовили материал о Героях Великой Отечественной войны.

Меня порадовало то, что все учащиеся нашей школы с 5-11 классы, в том числе и русской национальности, с удовольствием ходили на занятия по разучиванию ехора. Каждый ответственно отнесся к выступлению: выучил слова и движения ехора, подготовил национальный костюм.

На мой взгляд, цель проведенного мероприятия была достигнута: на сегодняшний день ребята знают и могут рассказать об этой странице истории нашей страны и о тех героях, которых воспевают в ехоре.

Таким образом, сравнивая желаемый результат с реальным, я делаю вывод, что поставленные цели, отбор содержания, выбор форм, методов, приёмов и форм обучения работали на реальный результат.

Выступление учащихся размещено на странице нашей школы в социальносй сети «Вконтакте».

https://vk.com/wall-186187982_118 - ссылка на видео «Баатарнуудай еохор».

Илья Васильевич Балдынов Владимир Бузинаевич Борсоев

(1903-1980) (1906 – 1945)

Дарма Жанаевич Жанаев Базар Ринчинович Ринчино

(1907-1945) (1913 – 1944)

Жамбыл Ешеевич Тулаев

(1905-1961)