Внеклассное мероприятие для начальных классов "Кун уонна сулус"

Темата: «Кун уонна сулустар»

Сыала: Кун систематын планеталарын, кинилэр араастарын, уратыларын арыйалларыгар уорэнэр дьарыгы тэрийии; сананы арыйар, интэриэhиргиир дьо5урдарын сайыннарыы:

Тэрилэ: планеталар, кун ойуулара, слайд, сулустаах халлан картата, космическай хараабыл макета, проектор, фрукталар ойуулара, Звездочет ойуута

Дьарык хаамыыта

1. Тэрээhин чааhа:

• Дьарык сыалын- соругун билиhиннэрии;

- Бугун биhиги космическай хараабылынан космоска котуохпут. Хараабылбыт боростуой буолбатах, аптаах. Биhигини кытта сулустарга котуо5э наhаа учугэй аптаах киhи Звездочет: - Айаммыт са5аланар.(уоту араарабыт)

II. Сурун чааhа:

• Ый – сир аргыhа;

Звечдочет: - Ый диэн тугуй?

Ый сиртэн 384 км ыраах сиргэ сытар. Ый урдэ уксугэр хайалаах, элбэх кратердардаах. Ый буора – реголит. Бэс ыйын 21 кунугэр, 1969 сыллаахха ый урдугэр аан маннайгы киhи хаампыта.

• Кун – сулус;

Звездочет: - Эhиги санаа5ытыгар сиргэ саамай чугас сулус ханнык буолуой? (кун)

- Кун тогурук дуу, шар дуу? Оскотун халлаан эттиктэрэ бэйэ-бэйэлэригэр маарыннаhар буоллахтарына, кун быhыыта эмиэ …(шар)

- Эhиги санаа5ытыгар куннэ диэри ыраах дуо?

Звездочет: - Оскотун эhиги куннэ сатыы бардаххытына, онно тиийиэххит 3500 сылынан. Массыынанан – 200 сылынан, самолетунан – 20 сылынан, ракетанан – хас да ый. Онтон кун сарданата сиргэ диэри 8 мун 19 сокуундэнэн кэлэр. Кини комотунэн биhиги билэбит куннэ хайдах курдук сылааhын: 6000 кыраадыс.

- Кун комотунэн туох буоларый?

- Кун суо5а эбитэ буоллар туох буолуо этэй? Быhарын.

(Слайд: цветущая планета и опустошенная)

• Сулустар уонна сулус болохторо;

Звездочет: - Кун биhиэхэ сырдатар эрэ буолбакка, кини кунуhу баар онорор. Кунуhун атын сулустар уоттара молтохтук сырдаталлар. Онтон туунун кун суох бэрээмэтигэр, биhиэхэ дьиримнээн костоллор.

Звездочет: - Арай туун буоллун. Халлаанна туохтар костуохтэрэй?

• Таабырын: Комус чохтор тохтообокко чыпчылыннаhаллар уhу. (сулустар)

- Сулустар эмиэ кун курдук умайа сылдьар шардар. Кинилэр куннээ5эр ыраах баар буоланнар биhиэхэ кып-кыра буолан костоллор. Пара сулустар бэйэ-бэйэлэригэр чугас сыталлар. Сулус наhаа элбэх. Биhиги кинилэри телескоп диэн прибор нонуо коробут.

(Слайд: созвездия)

- Киhи сулустары аа5арыгар чэпчэки буоллун диэн сулустары болохторго араарбыттар уонна ааттаабыттар.

• Оонньуу: «Кимиэхэ маарынныыр» (созвездиялары таайыы)

• Планеталар;

(Слайд: планеталар коруу)

Звездочет: - Онтон бу халлаанна чыпчылыннаабат да, килэбэчийбэт да туох эттиктэрэ баалларый? (о5олор эппиэттэр)

- Туохтар буолуохтарын собуй? Ким билэрий?

(Слайд планеталар эргиирдэрин ойуута )

- Хас планета баарый?

- Размердарынан тэннэр дуу, атын - атыннар дуу?

Звездочет: - Арай кун арбуз са5а диэххэ (арбуз ойуута) оччо5о Юпитер улахан яблоко са5а буолуо. Сатурн – кыра яблоко. Уран уонна Нептун вишня са5алар. Сир уонна Венера- горох са5алар. Марс, Меркурий уонна Плутон атын планеталарга тэннээтэххэ туорах эрэ са5а буолуохтара. Бу планеталара халлаан куйаарыгар булун эрэ.

• «Планеталар» тустарынан кэпсээн

Биhиги улахан планеталар дьиэ кэргэнигэр, Солнечнай система5а олоробут. Кинилэр быhыыларынан, айыл5аларын эйгэтинэн уонна тутууларынан атын – атыттар. Кун тула бэйэлэрэ тус-туспа суолунан айанныыллар, ону таhынан кун тула элбэх да элбэх бытархай астериодтар кото сылдьаллар.

• Бэсиэдэ «То5о космоска котоллоруй?»

- Билигин космонавтар космическай станцияларга ор кэмнэ олороллор уонна улэлииллэр. Онно кинилэр научнай чинчийиилэри онороллор. Халлаан куйаарын автоматическай прибордар нонуо уорэтэллэр. Ол чинчийиилэрин тумугун радионан уонна телевидениянан сиргэ биллэрэллэр. Холобур, хайдах погода буоларын, ханна туhалаах сиртэн хостонор байдар сыталларын уонна да атын киhи оло5ор туhалаах информацияны биэрэллэр. Оссо ону таhынан киhи космоска искусственнай аргыстары ыыталлар.

- То5о киhи космоска искусственнай аргыстары ыытара буолуой? (О5олор эппиэттэрэ).

• Аппликация «Космоска»

IV. Тумуктээhин

Звездочет: - Манан биhиги халаан куйаарыгар айаммыт тумуктэнэр. Бол5омто5ут иhинмахтанабын. Аныгыс корсуоххэ диэри!