Казахстан, Шымкент
СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ
Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно
Скидки до 50 % на комплекты
только до
Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой
Организационный момент
Проверка знаний
Объяснение материала
Закрепление изученного
Итоги урока
Был в сети 29.11.2017 19:29
Мырзақұл Жомарт Бекұлы
учитель биологии
51 год
514
97 572 
Местоположение
Жұмыртқа салушы ілкіаңдар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі
Категория:
Биология
22.10.2017 18:21
Просмотр содержимого документа
«Жұмыртқа салушы ілкіаңдар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі»
| Сабақ: Жұмыртқа салушы ілкіаңдар. Қалталы және ұрықжолдасты сүтқоректілер. Биологиялық ерекшеліктері. Таралу аймақтары және алуантүрлілігі
| Мектеп: «» жалпы орта мектебі: Пәні:Биология | |||||||||||||||||||
| Күні: 25.04.16 ж. | Биология пәні мұғалімі: Мырзақұл Жомарт | |||||||||||||||||||
| Сыныбы: 7 «А»
| Қатысқандар саны: | Қатыспағандар саны: | ||||||||||||||||||
| Сабақ негізделген оқу мақсаты | Ілкіаңдар мен қалталы сүтқоректілердің басқа сүтқоректілер отрядынан ерекшеліктерін білу;
| |||||||||||||||||||
| Барлық оқушылар: Ілкіаңдар мен қалталы сүтқоректілер отрядтары туралы, олардың биологиялық ерекшеліктеріне сипаттама бере алады. | ||||||||||||||||||||
| Оқушылардың басым бөлігі: Оқушылар бұл сабақ барысында тапсырманы жеке–жеке талдау арқылы топтық жұмыс жасап алған мәліметтерді дәлелдейді. | ||||||||||||||||||||
| Кейбір оқушылар: Сол тапсырманы толық қорғап,немесе топтың білімде алға шығуына мүмкіншілік жасайды. | ||||||||||||||||||||
| Тілдік мақсат | Негізгі түсініктер мен терминдер: ілкіаңдар, төменгі сатыдағы аңдар, жоғары сатыдағы аңдар, қалталы сүтқоректілер, қағанақтылар. | |||||||||||||||||||
| Алдынғы оқу | Оқушылар сүтқоректілер класының ерекшеліктерін сипаттай алады. | |||||||||||||||||||
| Жоспар | ||||||||||||||||||||
| Жоспарланған уақыт | 45-минут | Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған жаттығулармен қатар,ескертпелерді жазыңыз) | ресурстар | |||||||||||||||||
| Басталуы
| 3минут
8минут
2минут | Оқушылармен амандасу. Түгелдеу. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру. Оқушылар орнынан тұрады, мұғалімнің айтқан қимылдарын жасайды: -Егер де сіз мектепке көтеріңкі көңілмен келсеңіз-оң қолыңызды көтеріңіз; -Егер сіз адамның шыншылдығын бағаласаңыз-алға адымдаңыз; -Егре сіз өз біліміңізге сенсеңіз-аяғыңызды қозғаңыз; -Егер де сізге бұл пәндер ұнаса шапалақтаңыздар; -Егер де сіз мемлекет болашағы біздің қолымызда деп сенсеңіз-қол ұстасыңыз. Топқа бөлу. Киіз үй макетіне кеспе қағаздар салынып, сол бойынша оқушыларды 4 топқа бөлу: «Сүтқоректілер»,(сиыр,піл, жираф, кит, қасқыр) «Жорғалаушылар»,(жыландар, тасбақалар, кесірткелер, крокодилдер, құбылғылар) «Құстар», (жапалақ, аққу, қарға, тауық, қарлығаш) «Қосмекенділер», (бақа, құрбақа, тритон, саламандра, құртпошым) Топтарға бағалау парақтары таратылады. Бағалау критерийлерімен таныстырады. Үй тапсырмасын сұрау: «Ыстық орындық» тәсілі бойынша сұралады. Ортаға әр топтан кезек –кезек 1 оқушыдан шығады, қалған оқушылар сұрақтар қояды. Үй тапсырмасын пысықтау «Жалған ақпарат» тәсілі бойынша интерактивті тақтадан қателері бар мәтін көрсетіледі. Оқушылар сол мәтіндегі қате жауаптарды тауып, дұрыс жауабын айтады. Әр бір дұрыс жауапқа жетондар таратылып отырады.
Сүтқоректілер класы 1. Сүтқоректлер-жануарлар дүниесінің жоғары сатыдағы тобын құрайды. 2.Бұған өздері сүтпен қоректенетін, салқынқанды жануарлар жатады. 3.Сүтқоректілерді зерттейтін ғылым герпетология деп аталады. 4.Күйіс қайыратын сүтқоректілердің қарны 4 бөлімнен тұрады. 5.Түк, мүйіз, тырнақ –терінің қосалқы бөлімдеріне жатады. 6.Сүтқоректілердің мойын омыртқасы ұзындығына байланысты 5-15 омыртқадан тұрады. 7.Қантарату жүйесі 3 қуысты жүрек және 1 қанайналым шеңберінен тұрады. 8.Сүтқоректілерде сыртқы құлаққа жататын құлақ қалқаны пайда болған. 9.Сүтқоректілер даражынысты, сырттай ұрықтанады. 10.Сүтқоректілерде кеуде қуысы мен құрсақты бөліп тұратын өкпеқап пайда болған. 11.Екі бүйрек, сыңар несепағар түтігі, 2 қуық және зәр шығару өзегінен зәр шығару жүйесі құралады. 12.Ұшатын сүтқоректілерге жарқанаттар мен жапалақтар жатады.
Қызығушылықты ояту Хаттан үзінді оқу: Саяхатшылардың еуропалықтар үшін материкте кездескен жануарларды сипаттауы. Бұл жерде кәмшатқа ұқсайтын жануарлар бар екен, бірақ жұмыртқа салады, суда балықтай жүзеді, тұмсығы үйрекке ұқсас, ал ұрпағын аңдар сияқты сүтімен қоректендіреді. Енді бір жануарлар бар құдды біздердің хат тасушыларымызға ұқсайды ұқсайды, құрсағында қалталары бар. Бұл қалтаға олар өздерінің әлсіз балаларын салып жүреді. Ал енді бір жануарлар бар құдды құстардай ұша алады.... Бұл хатты оқыған европалықтар саяхатшыларды аптаған ыстықпен ұзақ саяхат әсерінен алжыған деп ойлады. Балалар неге еуропалықтар бұл хаттың шынайылылығына сене алмады? Мұндай жағдай шыныменен болуы мүмкін бе? Әңгімеде қай материк туралы қандай жануарлар жайында болады. Сабақтың тақырыбы анықталып, мақсаттары айқындалады. Проблемалық сұрақ! Неліктен бұл жануарлар тек қана Австралия мен оның айналасындағы аралдарда ғана кездеседі.
| Power Point таныстырылым
Киіз үй макеттері
Бағдаршам белгілері
1.2.3 сандары бар кеспе қағаздар, жетондар.
Бағалау парақтары.
Бағалау критерийлері.
Флипчарт
| |||||||||||||||||
|
Ортасы
| 3минут
15минут
1минут
2минут
| Жаңа сабақтың таныстырылымы Сүтқоректілер класының систематикасына шолу жасап, жұмыртқалаушы сүтқоректілердің жорғалаушылар мен сүтқоректілерге тән белгілерін атап өтеді.
Сүтқоректілер класы Қағанақтылар Қалталы сүтқоректілер Жоғары сатыдағы аңдар Төменгі сатыдағы аңдар Ілкіаңдар немесе жұмыртқалаушы сүтқоректілер класс тармағы Қазіргі сүтқоректілер класс тармағы
Топтық жұмыс: Топтарға тапсырмадан бұрын бағалау критерийлері таныстырылады. «Жорғалаушылар» тобы №1 тапсырма: Оқушыларға ресурстар таратылып беріледі (№1 қосымша).Мәтінді пайдалана отырып кестені (№2 қосымша)толтырыңыздар. Қалталы сүтқоректілер отряды
Формативті бағалау: «Қолмен белгі беру» әдісі. Оқытушы өзінің сабақ түсіндіріп жату процесін кез-келген уақытта тоқтатып, оқушылардан айтылып жатқан тақырыпты түсінгенін немесе түсінбегендерін сұрау. Бұл үшін ұстаз алдын-ала оқушыларға қолмен белгі көрсетулерді үйретеді.
Оқытушы белгілерге қарап кейбір оқушыларға орнынан тұрып айтуын сұрайды.
Тыңдалған жауаптардың қорытындыларына қарай ұстаз өткен тақырыпты қайталап, білімдерін бекіту немесе тақырыпты меңгертуді жалғастыра беру жайлы шешім қабылдайды. Егер оқушылар тақырыпты қайта түсінбегендей жағдайда болса, ұстаз тағы бір шағын тексеру жұмысын жүргізуі тиіс. Бұл жұмыс оқушылардың тақырыпты түсіну барысындағы өзгерістерді байқау үшін арналған. -Қалталы сүтқоректілердің ұрығы қалай дамиды? -Қалталы сүтқоректілердің қағанақсыз деп аталуының себебі неде? «Қосмекенділер » тобы: №2 тапсырма: Оқушыларға ресурстар ( №3 қосымша) таратылып беріледі. Мәтінді пайдалана отырып кестені(№4 қосымша) толтырыңыздар. Жұмыртқалаушы сүтқоректілер немесе ілкіаңдар отряды Формативті бағалау Әр бір оқушыда бағдаршам түстеріне сәйкес карточкалар таратылған. Мұғалім олардың сабақты меңгергендеріне байланысты карточкаларды көтеруін сұрайды.
Бұл жүйе арқылы тақырыпты пысықтауға немесе әлі де жетілдіру керектігін білуге болады.
-Жұмыртқалаушы сүтқоректілердің жорғалаушыларға және құстарға тән қандай ұқсастығы және қандай айырмашылығы бар? -Үйректұмсық пен түрпінің баласын жұмыртқадан шығаруында қандай айырмашылық бар?
«Құстар» тобы №3 тапсырма. Қалталы сүтқоректілер мен ілкіаңдарды салыстыру Формативті бағалау: «Қолмен белгі беру» әдісі.
«Сүтқоректілер» тобы №4 тапсырма жұмыртқалаушы сүтқоректілердің жорғалаушылар мен сүтқоректілерге тән белгілері Формативті бағалау «Бағдаршам»
Презентацияларды бағалауға арналған критерийлер:
Балды бағаға айналдыру шкаласы: 5 балл-«5» 4 балл-«4» 3 балл-«3» 1-2 балл-«2» Сергіту сәті: «Салат» ойыны Оқушылар шеңбер құрып тұрады да жемістердің атын кезекпен атап шығады: алма, алмұрт, шабдалы, өрік. Алдымен алмалардың, содан кейін алмұрттардың, тағы басқаларының орын ауыстыруларын сұрап қозғалысқа келтіреді. Формативті бағалауды жүзеге асыру «Элективті» тест. Мұғалім әрбір оқушыға «А,В,С,Д» немесе (1,2,3 сандары) әріптері бар карточкаларды таратып шығады да олардан дұрыс жауаптарын карточкаларын көтерулері арқылы білдірсін дейді. Ұстаз міндетті түрде оқушыларға ойлануға 20 секунд беруі қажет. Ұстаз қатысушылармен жауаптардың әр түрлі нұсқаларын талқылап, оларға өздерінің таңдауларын түсіндіріп берулерін ұсынады. Олардың жауаптары оқушылардың оқытылған тақырыптың түсінгендіктері және деңгейлерін байқатады. Соған орай мұғалім тақырыпты тағы бір түсіндіру керек пе, әлде жалғастыра беру керек па соны анықтайды. 1.Ілкіаңдар (алғашқы аңдар)- 1.Ұрпағын тірілей туады. 2.Жұмыртқа салады 3.Ұрпақтары өте кіші әрі әлжуаз болады 2.Үйректұмсық сүтқоректілер класына жатады себебі: 1.Жұмыртқа салады 2.Мүйізді тұмсығы бар 3.Ұрпағын сүтімен асырайды 3.Ұрпақтары өте кіші әрі әлжуаз болады: 1.Коала, кенгуру 2.Түрпі, үйректұмсық 3.Кенгуру, тасманиялық қасқыр 4.Жұмыртқалаушы сүтқоректілерге жатады: 1.Түрпі, түрпітек 2.Коала, тасманиялық қасқыр 3.Кенгуру, үйректұмсық 5.Қазіргі кезде тіршілік ететін сүтқоректілер жіктеледі: 1.Шөпқоректі, етқоректі, бунақденеқоректі 2.Жұмыртқалаушы, қалталы, қағанақтылар 3.Құйрықтылар, құйрықсыздар, аяқтылар. 6.Жұмыртқалаушы сүтқоректілерде жорғалаушыларға тән белгі 1.Сүт бездерінің болуы 2.Клоаканың болуы 3.Терілі қалтаның болуы
| https://www.youtube.com/watch?v=v9oYW2ytwBk https://www.youtube.com/watch?v=vZorpKzETIw https://kk.wikipedia.org/wiki/ https://infourok.ru/ Қ.Қайым, Б.Муханов, Р.Сәтімбекұлы, М.Шаймардан-қызы, "Жануартану" (1998), 228б Биология: Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2012 | |||||||||||||||||
| Аяқталуы | 7минут
1минут
3минут 1минут | Шығармашылық жұмыс: «3 минуттық эссе» Сүтқоректілер тобы: «Сүтқоректілердің табиғаттағы маңызы» Жорғалаушылар тобы: «Жорғалаушылардың табиғаттағы маңызы Құстар тобы Құстардың табиғаттағы маңызы Қосмекенділер тобы «Қосмекенділердің табиғаттағы маңызы Шығармашылық тапсырмаларды бағалауға арналған критерийлер
Балды бағаға айналдыру шкаласы: 5 балл-«5» 4 балл-«4» 3 балл-«3» 1-2 балл-«2» Рефлексия:
Бағалау : Бағалау критерийлері бойынша бағалау; Формативті бағалау: «Қолмен белгі беру», «Бағдаршам», «Элективті тест», жетондар арқылы бағалау. Үйге тапсырма:Сүтқоректілер отрядтары туралы хабарлама дайындап келу. Шығармашылық тапсырма: Сүтқоректілер класы тақырыбы бойынша 10-15 сөзден тұратын сөзжұмбақ құрастыру. | | |||||||||||||||||
| Қосымша ақпарат | | |||||||||||||||||||
| Саралау- сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз? | Бағалау –оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз? | Пәнаралық байланыс Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері АКТ-мен байланыс Құндылықтардағы байланыс | ||||||||||||||||||
| Топқа берілген сұрақтарды оқушылар өз мүмкіндігінше таңдап алып жауап береді. Қабілеті жоғары оқушылар «Ыстық орынға» шығады. Егер топ ішінде талқылауға ынтасы жоқ бала болса, ол оқушы суреттер салуға көмектеседі Топ бірі-біріне қолдау көрсетеді. Топтар басқа топтардан жаңа ақпарат алады.
| Оқушылардың жұмысын арнайы құрастырылған критерийлер мен дескрипторлар арқылы бағалаймын. (жоспарда көрсетілген) Қалыптастырушы бағалау тапсырмалары оқушылар белсенділігін қол жеткізілген жетістіктерді бақылау жолымен жасалады. Формативті бағалау «Қолмен белгі беру», Элективті тест, «Бағдаршам» |
| ||||||||||||||||||
| Рефлексия сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгінгі оқушылар не білді? Сыныптағы ахуал қандай болды? Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгеріді ме? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен? | Сабақ мақсаты шынайы болды. Оқушылар берілген мәтіндегі ақпаратты талдауды, кесте түрінде беруді, басқа топтардың жұмыстарын шынайы бағалауға, жаңа ортада қысылмай сөйлеуге үйренді. Бүгінгі сабаққа пайдаланылған әдіс-тәсілдер тиімді болды. Уақытты тиімді пайдаландық. Жоспарға өзгерістер енгізілген жоқ. | |||||||||||||||||||
| Қорытынды бағамдау Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 1. Сабақ басындағы ой шақыру сұрағы топтық жұмыстың белсенді жүруіне игі ықпал етті. 2.Оқушылар шығармашылық тапсырманы жоғары деңгейде орындап шықты Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алады (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 1 Топтық жұмыс кезінде бақылаушыларға топ белсенділігі деген критерий қосып, топ мүшелерінің барлығы бірдей белсенді қатысуын қадағалауға тапсырма беру керек еді. 2. Барлық оқушыларға сабақ тақырыбына сәйкес алдын-ала дайын видеоролик немесе т.с.с. қосымша материалдар дайындату; Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім? Осы жұмысты оқушылармен өткізген кезде, салыстыру дағдысын қалыптастыруға байланысты тапсырма беруге болады. | ||||||||||||||||||||
Тексерілді:
Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары
(№1 қосымша)
Қалталы сүтқоректілер отряды
Жалпы сипаттама
Қалталылар класс тармағының жұмыртқа салушыларымен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Қалталы сүтқоректілер отряды-өте кішкене, әлсіз баласын тірідей туып, арнаулы қалтада өсіретін қағанақсыз сүтқоректілер. Олар балаларын құрсағындағы қалтасына салып жүретіндіктен осылай аталған. Ұрпағын аналықтары құрсағындағы қалтасына салып, оның ішкі жағындағы сүт бездерінен бөлінетін сүтімен асырайды. Қалталы сүтқоректілердің асқорыту жүйесі , зәр шығару мүшесі мен жыныс мүшесі өз алдына жеке ашылатындықтан клоакасы болмайды. Қалталылардың көпшілік түрі ағаш басында: қалталы тиіндер, қалталы қарақас, қалталы аюлар. Қалталы көртышқаңдар жер астындағы індерде тіршілік етеді. Бұлардың кейбіреулері ашық далалы жерлерді мекендейді. Олар таулы жерлерде, орманда кездеседі. Дүниежүзі бойынша қалталы жануардың 200-ге жуық түрі бар, олардың 21 түрі өте сирек кездесетіндіктен, Халықаралық Табиғатты Қорғау Одағының Қызыл кітабына тіркелді. Олардың басым көпшілігі Австралия құрлығында мекендейді. Қалталы сүтқоректілер бұдан 140 млн жыл бұрын пайда болған.
Өкілдері
Кенгурулар - қалталы сүтқоректілер тұқымдасына жататын жануар. 15 – 17 туысқа бірігетін 55 түрі бар. Кенгурудың дене тұрқы 25 – 160 см, құйрығының ұзындығы 15 – 105 см (кейбір түрінде өте мықты болады), салмағы 1,4 – 90 кг. Көпшілік түрі секіріп қозғалады, жүгіргенде жылдамдығы 50 км/сағатқа дейін жетеді. Австралияда, Жаңа Гвинеяда, Тасманияда, таралған. Көптеген түрі шөбі қалың, бұта өскен жазық аймақтарда жүреді, кейбір түрі ағашқа жақсы өрмелейді, таулы жерде де кездеседі. Топтанып жүреді, өте сақ жануарлар. Өсімдікпен қоректенеді, бірақ кейбір түрі құрт, жәндікті де жейді. Жылына 1 рет 1 – 2 күшік туады да, оны бауырындағы қалтасына салып, 6 – 8 ай асырайды. Көп тараған жерде мал жайылымына, егінге зиян келтіруі мүмкін. Терісі мен еті және зоопарктер үшін ауланады. Алматы хайуанаттар саябағында алып кенгуру бар. Кенгурудың 9 түрі қорғауға алынып, Халықаралық табиғат қорғау одағының «Қызыл кітабына» енгізілген.
Коала , қалталы аю– қалталыларға жататын сүтқоректі. Дене ұзындығы 60-82 см, салмағы 16 кг дейін жетеді. Бетінен ерекшеленген мұрны қара, үстіңгі жағы тақыр. Сырт жағынан құйрығы байқалмайды. Алдыңғы аяқтарының бірінші және екінші саусақтары басқаларына қарамақарсы қойылған. Эвкалипт ормандарында (Австралия), ағаштарда мекендейді. Түнгі баяу қимылды жануар. Эвкалипт ағашының жапырағымен қоректенеді. Ересек еркек коала үйір құрайды. Бір тұқым береді, ол анасының дорбасынан 9 айда шығады. Коалалар 12 жыл өмір сүреді.
Қалталы қасқыр- баласын қалтасына өсіретін жыртқыш сүтқоректі жануар. Соңғы кезде тек Тасманияда ғана кездесетіндіктен оны кейде тасманиялық қасқыр деп те атайды. Қалталы қасқырдың сыртқы көрінісі итке ұқсас, дене тұрқы 1метрден 1м 30сантиметрге дейін, құйрығының ұзындығы 50-65 сантиметрге дейін жетеді. Етпен қоректенетіндіктен, қалталы қасқырдың иттісі мен азу тістері жақсы жетілген. Оның аузы артына қараған қалтасында 4 емшек болады. Аналық қасқыр 2-4 бөлтірік туып, қалтасында 3 ай сақтайды, бөлтіріктер қалтадан шыққанмен, 9ай бойы аналық қасқырдың маңынан алысқа ұзамайды.
Тасманиялық қасқыр – итке ұқсас жануар. Ол соңғы рет 1936 жылы адам көзіне көрінген. Тасманиялық қасқыр ауыл қойларына шабуыл жасап күн көретін болған. Кейде жергілікті тұрғындар бұл қасқырды көргендерін айтып жатады, бірақ олардың барлығы расталмаған.
(№ 2 қосымша)
№1 тапсырма: Мәтінді пайдалана отырып кестені толтырыңыздар.
Қалталы сүтқоректілер отряды
| Өкілі | Суреті | Қоректенуі | Тіршілік ортасы |
| Кенгуру |
|
|
|
| Коала |
|
|
|
| Қалталы қасқыр |
|
|
|
(№3 қосымша)
№2 тапсырма: Мәтінді пайдалана отырып кестені толтырыңыздар.
Жұмыртқалаушы сүтқоректілер немесе ілкіаңдар отряды
Жалпы сипаттама
Жұмыртқа салушы сүтқоректілердің дене құрылысы өте қарапайым Бұлар баласын тірі тумайды, жорғалаушылар мен құстар тәрізді жұмыртқа салады. Құстарға ұқсас клоакасы болады. Оған Австралия және сол аймақтағы аралдарда кездесетін үйректұмсық, түрпі (ехидна), түрпітек (проехидна) жатады
Үлкен, қоректi сарыуыздарға бай жұмыртқа салу арқылы көбейедi.
Iшегi және несепағары сыртқа өз бетiнше тесiктермен ашылмайды, олар клоакаға ашылады;
Сүт бездерi, ерекше бездi көптеген тесiктер ретiнде ашылады, ал балалары сүттi сол жерден жалайды;
Иық белдеуінде жорғалаушылардыкіндей қарға сүйектері болады
Бұлардың дене температурасы тұрақты емес 250С-300С шамасында ауытқып тұрады.
Австралияда, Тасманияда және Жаңа Гвинеяда тараған.
Өкілдері:
Үйректұмсық тұқымдас сүтқоректілердің бір ғана түрі тіршілік етеді, ол-үйректұмсық. Тасмания аралын мекендейді. Аңның тұмсығының ұшынан құйрығының ұшына дейінгі ұзындығы 60 см шамасында. Суда жүзіп тіршілік ететіндіктен, үйректұмсықтың қоңыр түсті үлбіріне су жұқпайды. Ол өзі қазған іннің ішінде, құрлықта тіршілік етеді. Бұл жануардың тұмсығы үйрекке ұқсас. Үйректұмсық су түбін тұмсығымен тіміскілеп, тұнба арасындағы бунақденелермен , шаянтәрізділермен, құрттармен және былқылдақденелілермен қоректенеді. Ол жалпақ тұмсығымен сипап сезіп, қорегін аулайды, құрлықта ебдейсіз қозғалғанмен, суда жақсы жүзіп, сүңгиді. Үйректұмсықтың құлақ қалқаны жоқ , суда жүзген кезде үлбірдің түктері дыбыс тесігі мен көзді жауып қалады.
Түрпі-тек құрлықта ғана бұталы тоғайларда тіршілік ететін аң, ол ін қазбайды, жауынан денесіндегі ұзын сояутікенектер арқылы қорғанады. Секем алған түрпі кірпі тәрізді денесін тікенектерге орап, домаланып қалады. Түрпілердің дене тұрқы 40 сантиметрден аспайды. Негізінен құмырсқа илеуіне ұзын жабысқақ тілін сұғып жіберіп, құмырсқалармен қоректенеді. Олар қорегін түнде аулайды. Күндіз ағаш қуысында, бұталардың арасында жасырынады. Күн қатты суығында түрпі үңгірлерді уақытша қысқы ұйқыға кетеді. Түрпі бір ғана жұмыртқа салады, оны құрсағындағы терілі қалтасында сақтайды. Бұл терілі қалта түрпі көбейер кезде пайда болады. Сүт безінен шыққан сүт қалтадағы түктерге жайылады, сол түктерден сорып қоректенеді. Ұрпағы түкті тікенектері шыққанша ұзақ уақыт қалтада болады.Түрпі дене температурасы тұрақсыз, шамамен 30 градус.
Түрпітек әдетте түрпіден ірі болады: денесінің ұзындығы 77 см-ге жетіп салмағы 5-10 кг болады, кейде 16 кг дейін болады. Түсі қара-қоңырдаң қараға дейін. Денесі тікенекті, тікенектері 3-5 см. Құйрығы қысқа 5-7 см.
Аяқ-қолы түрпіге қарағанда ұзынырақ және етті болады, сондай-ақ тұмсығы да түрпіге қарағанда ұзын әрі имек тәрізді болып келеді. Түрпітектердің дене температурасы қоршаған ортаның температурасына байланысты дене қызуы 36-дан 25° С-ге дейін өзгереді. Көбіне жауынқұрттармен көректенетін түрпітек тұмсығымен жерді ақтарып азығын табады. Жауынқұрттан басқа термиттермен, құрт-құмырсқа және олардың дернәсілдерімен көректенеді. Көбейу маусымдығы шілде айында басталады. Жалғыз тұкым туып оны дорбашасына салып жүреді. 10 күнде төл жұмыртқаны жарып шығарады. Оны 6 айға дейін анасы сүтпен емізеді.
(№4 қосымша)
Жұмыртқалаушы сүтқоректілер немесе ілкіаңдар отряды
| Өкілі | Суреті | Қоректенуі | Тіршілік ортасы |
| Үйректұмсық |
|
|
|
| Түрпі |
|
|
|
| Түрпітек
|
|
|
|
Вебинар для учителей
Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!
