Жасушаның мембраналы және мембранасыз органоидтері.

БЕКІТЕМІН:                                                                                                                                                                                              Директордың оқу ісі                                                                                                                                                                                                                                       жөніндегі орынбасары:

_________ /Д.С.Шарипова/

111 - топ, «Аспазшы»

211 - топ, «Ауылшаруашылық өндірісндегі тракторист-машинист»

311 – топ, «Санды ақпараттарды қайта өңдеу маманы»

Сабақтың тақырыбы:  Жасушаның мембраналы және мембранасыз органоидтері.

Сабақтың мақсаты:  1. Мембраналы органоид. Гольджи жиынтыгы және лизосома құрылысымен танысу.

2. Биология ғылымынның даму ерекшеліктерін жүйелі сипатау,ғалымдар еңбегі есте сақтау, бұл еңбектердің маңызын білу.

3, .Оқушыларды ғылымқұштарлыққа, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа с абақ  

 Сабақтың түрі: Дәріс

Сабақтың әдісі: сұбхат, баяндау.                                     

Сабақтың пән аралық байланысы: Тарих, Қазақ әдебиеті..                               

 Сабақтың көрнекілігі: Сызбалар.

Сабақтың барысы:  І. Ұйымдастыру бөлімі.

Үй тапсырмасын тексеру

                                 ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Гольджи жиынтыгы. Біркатар маңызды кызмет аткаратын жасуша органоидінің бірі — Гольджи жиынтыгы. Оны 1898 жылы италиялык галым К.Гольджи жүйке жасушаларьшан тапкан. Ол ауыр металдардың ерітінділерімен (осмий немесе күміс) жүйке жасушаларын бояп қарағанда, онын цитоплазмасынан тор болып келетін жиынтыкты бірінші болып байкаган. Оны «Ішкі тор төрізді аппарат» деп атады. Кейіннен Гольджидің есіміне байланысты «Гольджи жиынтыгы» деп аталып кетті.

Гольджи жиынтыгынын мембранасы осмий ерітіндісін жаксы сіңіретіндігі байкалды. Нөтижесінде, Гольджи жиьштыгынын барлык эукариот жасушаларда болатындыгы толык дөлелденді. 27-суреттен көріп отырғанымыздай, бүл органоид күрделі күрылысты болып келеді.

Кейбір жасушаларда бүл жиынтық тор түрінде кездеседі де, олардың куыстары бір-бірімен байланысып жатады. Кейде жеке түйір денешік немесе орак төрізді болып келеді. Мүндай формалары диктіюсома (лизосома) деп аталады

Гольджи жиынтығының кызметі эндоплазмалык тормен тікелей байланысты. Сондықтан бүл торда синтезделген заттар Гольджи жиынтығының куыстары мен кдпшыктарына барып түседі. Содан кейін тыгыздалып, толық синтезделеді де, секрет түрінде жасушадан бөлініп шығарылады.

Эндоплазмалык тордың куысында көптеген ферменттер мен эр түрлі молекулалар — нөруыздар, майлар және көмірсулар синтезделіп, Гольджи жиынтығына тасымалданатыны белгілі. Сол сиякты Гольджи жиынтығының куыстарының кеңейген жерінде (куыстың кеңейген жері) әр түрлі ферменттер: протеазалар, липазалар, нуклеазалар, т.б. синтезделеді, эндоплазмалык тордан жиынтыктың куыстарына түскен өр түрлі молекулалар мен Гольджи жиынтыгында синтезделген секреттік ферменттер бір-бірімен косылып араласады. 'Ёүлар Гольджи жиынтыгының куысьшда оңделіп түтікшелерде жиналады да, вакуоль түрінде бөлініп шығадьі^23-сурет). Гольджи жиынтығында өңделген заттарды вакуоль түрінде бөліп шығйруда диктиосомалар үлкен кызмет атқарады (28-сурет).

Корыта келгенде, Гольджи жиынтығынан өңделген заттарды вакуоль түрінде бөліп шығатын кепіршіктерден лизосома органоиді пайда болады.

Лизосома. Лизосомаларды 1955 бельгиялык биохимик Де Дюв ашқан. Лизосома (грекше «lysis» — ерігіш және «soma» — дене) «денелерді ерітеді» деген мағынаны білдіреді. Лизосома эукариот жасушалардың барлығында, соның ішінде фагоцитозға кабілетті лейкоцит жасушаларында көп молшерде кездеседі. Өсімдік жасуша-

Бекіту: Берілген кестені толтырыңдар.

Цитоплазмадагы кейбір органоидтердің қцрылысы мен қызметі

3 Енолошя ІОкд(ЕМ)

ҚортындыҚорыта келгенде, митохондрияда синтезделген АТФ молекуласы еркін жылжып, цитоплазмаға, одан ядроға және өр түрлі органоидтерге өтіп, биохимиялык реакцияларға жүмсалады. Онын ДНҚ-сы ішкі мембрананы күрайтын нөруыздарды синтездейді. Митохондрияның күрамында нәруыз, май, нуклеин кышкылдары және ферменттер мен А, С витаминдері болады. Олар екіге бөліну аркылы көбейді

1.Митохондрияны зерттеуде Р.Келликер, Р.Альтман, К.Бенда жөне т.б. ғалымдар зор еңбек сіңірді.

2. Митохондрия — кос мембраналы органоид, ол ішкі және сырткы мембранадан жөне мембранааралық кеңістіктен түрады.

3.Оның күрамында нөруыз, май, нуклеин кышкылдары, рибосома және әр түрлі иондар мен ферменттер болады.

4.Митохондрияның негізгі кызметі — энергия көзі — АТФ молекуласын, сонымен катар нәруыз РНҚ молекулаларын синтездеу.

Сүрақтар мен тапсырмалар

Үйге тапсырма:§14 кесте