А?паратты? технология

А?паратты? технология

Та?ырыпты? ?зектілігі: Саба?та жа?а технологияларды ?олдану ар?ылы о?ушыларды? білім де?гейін арттыру.

Ж?мысты? ма?саты: Шы?армашылы?пен ж?мыс істей отырып, заман талабына сай іскер, жан-жа?ты, тере? білімді, интеллектуалды? де?гейі жо?ары дамы?ан ш?кірт т?рбиелеу.

Ж?мысты? міндеті: Білім беру ?рдісінде о?ытуды? жа?а технологияларын ай?ындайтын ?дістемелік, педагогикалы? басылымдармен танысу. Саба?та о?ытуды? жа?а технологияларын тиімді ?олдана білу. О?ушыны? таным белсенділігін ?алыптастыру барысында шы?армашылы? ізденісті? тиімді жолдарын ?йрету, білім сапасын к?теру.

«Елімізді? ерте?і б?гінгі жас ?рпа?ты? ?олында, ал жас ?рпа? та?дыры ?стазды? ?олында» Н.?.Назарбаев

Ерте?гі келер к?нні? б?гінгіден г?рі н?рлы болуына ы?пал етіп, адамзат ?о?амын ал?а апаратын ??діретті к?ш тек білімге ?ана т?н. Олай болса, білім беруді ізгілендіру, а?параттандыру – б?гінгі заман талабы. А?паратты? білімні?, орта мен адамны? ?зара ?арым-?атынасын ?йлесімді ету ж?не жа?а а?паратты? ?о?амда а?паратты? технологияны пайдалану, а?паратты? м?дениетпен байланысын ке?ейту м?мкіндіктері мол. ?ркениетті? ?суі а?паратты? ?о?амны? ?алыптасуымен тікелей байланысты екенін ескерсек, ?азіргі кездегі білім мен техниканы? даму де?гейі ?рбір адам?а сапалы ж?не тере? білім мен к?сіби іскерліктерді? болуын, жастарды? белсенді шы?армашылы?пен ж?мыс істеуін талап етеді.

«?азіргі заманда жастар?а а?паратты? технологиямен байланысты ?лемдік стандарт?а сай м?дделі жа?а білім беру ?те ?ажет»

Н.?.Назарбаев

І. Кіріспе б?лім.

О?ытуды? жа?а а?паратты?- коммуникациялы? технологияларын ме?геру – ?азіргі заман талабы. ХХІ ?асыр – а?паратты? технология ?асыры. ?азіргі ?о?амда?ы білім ж?йесін дамытуда а?паратты? – коммуникациялы? технологияларды? ма?ызы зор. Білім беруді а?параттандыру ж?не п?ндерді ?ылыми – технологиялы? негізде о?ыту ма?саттары ал?а ?ойылуда. А?параттандыру технологиясыны? дамуы кезе?інде осы заман?а сай білімді, ?рі білікті ж?мысшы мамандарын даярлау о?ытушыны? басты міндеті болып табылады. ?о?амда?ы а?параттандыру процестеріні? ?ар?ынды дамуы жан-жа?ты, жа?а технологияны ме?герген жеке т?л?а ?алыптастыруды талап етеді.

?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ыны? 11 – бабыны? 9 тарма?ында о?ытуды? жа?а технологияларын, оны? ішінде к?сіптік білім беру ба?дарламаларыны? ?о?ам мен е?бек нары?ыны? ?згеріп отыратын ?ажеттеріне тез бейімделуіне ы?пал ететін кредиттік, ?ашы?тан о?ыту, а?паратты?-коммуникациялы? технологияларды енгізу ж?не тиімді пайдалану міндеті ?ойыл?ан

?азіргі та?да елімізде білім беру ж?йесінде жа?ашылды? ?атарына а?паратты? ке?істікті ??ру енгізілді. А?параттандыру жа?дайында о?ушылар ме?геруге тиісті білім, білік, да?дыны? к?лемі к?ннен к?нге артып, мазм?ны ?згеріп отыр. Білім беру саласында а?паратты? – коммуникациялы? технологияларды пайдалану ар?ылы білімні? сапасын арттыру, білім беру ?рдісін модернизациялауды? тиімді т?сілдері пайдаланылуда ж?не одан ?рі жетілдірілуде.

Білім – болаша? ба?дары, кез-келген маман даярлайтын о?у орынны? басты міндеттеріні? бірі – жеке т?л?аны? ??зіреттілігін дамыту. ??зірет – о?ушыны? жеке ж?не ?о?ам талаптарын ?ана?аттандыру ма?сатында?ы табысты іс-?рекетіне ?ажетті білім дайынды?ына ?леуметтік тапсырыс. ??зыреттілік – о?ушыны? ?рекет т?сілдерін жан-жа?ты игеруінен к?рінетін білім н?тижесі. А?паратты? ??зыреттілік – б?л жеке т?л?аны? ?рт?рлі а?паратты ?абылдау, табу, са?тау, оны ж?зеге асыру ж?не а?паратты? – коммуникациялы? технологияны? м?мкіндіктерін жан-жа?ты ?олдану ?абілеті. О?ушыларды? т?пкілікті ??зіреттіліктері – білім беруді? жа?а н?тижелер. ??зіреттілікті о?ушыны? п?н бойынша игерген білім, білігіні? жина?ы деп ?абылдау?а келмейді. Ол – о?у н?тижесінде ?згермелі жа?дайда ме?герген білім, білік, да?дыны т?жірибеде ?олдана алу ?абілеті болып табылатын жа?а сапа.

А?паратты? ??зіреттілікті ?алыптастыруды? басты ма?саты – о?ушыларды а?паратты беру, т?рлендіру ж?не оны ?олдану білімдерімен ?аруландыру, оларды? компьютерлік технологияны ?з ?ызметтеріне еркін, тиімді пайдалана алу ?абілеттерін ?алыптастыру.

ІІ. Негізгі б?лім

?азіргі заман талабына сай адамдарды? м?лімет алмасуына, ?арым-?атынасына а?паратты?-коммуникациялы? технологияларды? ке?інен ?олданыс?а еніп, жылдам дамып келе жат?ан кезе?інде а?паратты? ?о?амды ?алыптастыру ?ажетті шарт?а айналып отыр. А?паратты? ?о?амны? негізгі талабы – о?ушылар?а а?паратты? білім негіздерін беру, логикалы? ойлау-??рылымды? ойлау ?абілеттерін дамыту, а?паратты? технологияны пайдалану да?дыларын ?алыптастыру ж?не о?ушы ?леуметіні? а?паратты? сауатты болып ?суі мен ?асыр а?ымына бейімделе білуге т?рбиелеу, я?ни а?паратты? ?о?ам?а бейімдеу. А?паратты? технология – ?азіргі компьютерлік техника негізінде а?паратты жинау, са?тау, ?ндеу ж?не тасымалдау істерін ?амтамасыз ететін математикалы? ж?не кибернетикалы? т?сілдер мен ?азіргі техникалы? ??ралдар жиыны.

Коммуникация – а?паратты тасымалдап жеткізу ?дістері мен механизмдерін ж?не оларды жазып жина?тап жеткізу ??рыл?ыларын ?амтитын жалпы ??ым. А?паратты?-коммуникативтік технология жа?дайында?ы жалпы о?ыту ?рдісіні? функциялары: о?ыту, т?рбиелеу, дамыту, а?паратты? болжамдау ж?не шы?армашылы? ?абілеттерін дамытумен аны?талады.

Интерактивтік о?ыту технологиясы – б?л коллективтік, ?зін-?зі толы?тыратын, барлы? ?атысушыларды? ?зара ?рекетіне негізделген, о?у процесіне о?ушыны? ?атыспай ?алуы м?мкін болмайтын о?ыту процесін ?йымдастыру. Интерактивтік о?ыту – б?л, е? алдымен о?ушы мен м??алімні? ?арым-?атынасы тікелей ж?зеге асатын с?хбаттасып о?ыту болып табылады. Саба?та?ы интерактивтік ?рекет ?зара т?сіністікке, ?зара ?рекетке, ?атысушыны? ?р?айсысына ?ажет есепті бірлесіп шешуге алып келетін - ?йымдастыру ж?не с??баттасып ?арым-?атынас жасауды дамытуды ?сынады. О?ытуды? а?паратты?-коммуникациялы? ж?не интерактивтік технологияларын пайдалану – педагогикалы? іс-?рекеттерді? мазм?ны мен формасын толы?тыру негізінде о?ыту ?рдісін жетілдіруді? бірден бір жолы. Компьютерлік желілерді, интернет ж?йесін, электронды? о?улы?тарды, мультимедиалы? технологияларды, ?ашы?тан о?ыту технологиясын пайдалану о?у орындарында а?паратты-коммуникациялы? технологиялар ке?істігін ??ру?а жа?дай жасайды. А?паратты?-коммуникациялы? технологияны дамыту білім беруді? бір б?лігі. Со??ы жылдары заман а?ымына сай к?нделікті саба??а компьютер, электронды? о?улы?, интерактивті та?та ?олдану жа?сы н?тиже беруде. Білім беру ж?йесі электронды? байланыс, а?парат алмасу, интернет, электронды? пошта, телеконференция, On-line саба?тар ар?ылы іске асырылуда. Б?гінгі к?ні инновациялы? ?дістер мен а?паратты? технологиялар ?олдану ар?ылы о?ушыны? ойлау ?абілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, ?ызы?ушылы?ын тудыру, белсенділігін арттыру е? негізгі ма?сат болып ай?ындалады. ?сіресе ?ашы?тан о?ыту ж?йесі жедел ?ар?ынмен дамуда, б??ан бірнеше факторлар, е? бастысы – білім беру мекемелеріні? ?уатты компьютер техникасымен ?амтылуы, о?у п?ндеріні? барлы? ба?ыттыры бойынша электронды? о?улы?тар ??рылуы ж?не Интернетті? дамуы мысал бола алады. Б?гінгі та?да білім беруді а?параттандыру формалары мен ??ралдары ?те к?п. О?у процесінде а?паратты? ж?не телекоммуникациялы? ??ралдар м?мкіндігін комлексті т?рде ?олдануды ж?зеге асыру к?п функционалды электронды? о?у ??ралдарын ??ру ж?не ?олдану кезінде ?ана м?мкін болады. Білім беруді а?параттандыру жа?дайында о?ушыларды? а?паратты? сауаттылы?ын, а?паратты? м?дениетін ж?не а?паратты? ??зырлы?ы сия?ты ?абілеттіліктерді ?алыптастыру м?селесі б?гінгі к?нні? ?зекті м?селесіне айналып отыр. А?паратты?-коммуникациялы? ??зырлы? дегеніміз не? А?паратты? ??зіреттілік: - сын т?р?ысынан ?сыныл?ан а?параттар негізінде саналы шешім ?абылдау?а; - ?з бетінше ма?сат ?ою?а ж?не оны негіздеуге, ма?сат?а жету ?шін танымды? ?ызметті жоспарлау?а ж?не ж?зеге асыру?а; - а?паратты ?з бетімен табу?а, талдау?а, іріктеу жасау?а, ?айта ?арау?а са?тау?а, т?рлендіруге ж?не тасмалдау?а, оны? ішінде ?азіргі заман?ы а?паратты?- коммуникациялы? технологияларды? к?мегімен ж?зеге асыру?а; - логикалы? операцияларды (талдау, жина?тау, ??рылымдау, тікелей ж?не жанама д?лелдеу, аналогия бойынша д?лелдеу, моделдеу, ойша эксперименттеу, материалды ж?йелеу) ?олдана отырып, а?паратты ??деуге; - ?зіні? о?у ?ызметін жоспарлау ж?не ж?зеге асыру ?шін а?паратты ?олдану?а м?мкіндік береді. А?паратты?-коммуникациялы? ??зырлылы? – б?л о?у, т?рмыс ж?не к?сіби ба?ытта?ы міндеттерді шешуде а?паратты?-коммуникациялы? технологияны? м?мкіндіктерін жан-жа?ты ?олдану ?абілеті. Коммуникативтік ??зіреттілік: - на?ты ?мір жа?дайында ?зіні? міндеттерін шешу ?шін ?аза? ж?не бас?а тілдерде ауызша ж?не жазбаша коммуникацияларды? т?рлі ??ралдарын ?олдану?а; - коммуникативтік міндеттерді шешуге с?йкес келетін стилдер мен жанрларды та?дау?а ж?не ?олдану?а; - ?дептілік ережелеріне с?йкес ?зіндік пікірін білдіруге; - н?тижелі ?зара іс-?рекетті, т?рлі к?з?арас ж?не ?рт?рлі ба?ытта?ы адамдармен с?хбат ж?ргізе отырып, шиелініскен ахуалдарды шешуді ж?зеге асыру?а; - жалпы н?тижеге ?ол жеткізу ?шін т?рлі к?з?араста?ы адамдар тобымен ?атынас (коммуникация) жасау?а м?мкіндік береді. Математика саба?ында а?паратты? технологияларды пайдалану ар?ылы о?ушыларды? а?паратты? ??зіреттілігін ?алыптастыру, ?азіргі заман талабына сай а?паратты? технологияларды, электронды? о?улы?тарды ж?не Интернет ресурстарды пайдалану о?ушыны? білім беру ?рдісінде шы?армашылы? ?абілетін дамыту?а м?мкіндік береді. О?ушыларды? а?паратты? ??зырлылы?ы мен а?паратты? м?дениетiн ?алыптастыру ?азiргi та?да ?здiксiз педагогикалы? бiлiм беру ж?йесiндегi е? к?кейтестi м?селелердi? бiрiне айналып отыр. Саба?та а?паратты?-коммуникациялы? технологияларды пайдалануды? тиімділігі: • о?ушыны? ?з бетімен ж?мысы; • аз уа?ытта к?п білім алып, уа?ытты ?немдеу; • білім-білік да?дыларын тест тапсырмалары ар?ылы тексеру; • шы?армашылы? есептер шы?ару; • ?ашы?ты?тан білім алу м?мкіндігіні? туындауы; • ?ажетті а?паратты жедел т?рде алу м?мкіндігі; • экономикалы? тиімділігі; • іс-?рекет, ?имылды ?ажет ететін п?ндер мен тапсырмаларды о?ып ?йрену; • ?арапайым к?збен к?ріп, ?олмен ?стап сезіну немесе ??ла? пен есту м?мкіндіктері болмайтын таби?атты? та??ажайып процестерімен ?р т?рлі т?жірибе н?тижелерін к?ріп, сезіну м?мкіндігі; • о?ушыны? ой-?рісін д?ниетанымын ке?ейтуге де ы?палы зор. А?паратты?-коммуникациялы? технологиялар жеке т?л?аны? ??зыреттілігін дамыту ??ралы: ?азіргі білім беру ісіні? басты шарттарыны? бірі болып о?ушыны? ?зіне керекті м?ліметті ?зі іздеп табуына ?йретіп, оларды? ?з о?у траекторияларын ?зіні? та?дай білуі есептеледі. Мені? ойымызша, а?паратты?-білім беру ортасын жобалауда?ы басты ма?сат о?ушыны? ?здігінен о?у?а талаптандыру, я?ни ізденімпазды??а ?йрету болып саналады. А?паратты? технологияларды пайдалануды? арты?шылы?тары мынадай: 1. Олар о?ытуда?ы та?ырып ше?беріндегі немесе белгілі бір уа?ыт аралы?ында айтылу?а тиіс м?ліметтер к?лемін ?л?айтады. 2. Білімге бір – бірінен ?лкен ара ?ашы?ты?та орналас?ан ?р т?рлі о?у орнында отырып ?ол жеткізуге болады. Жо?ары сынып о?ушыларын емтихандар мен ?БТ даярлау?а арнал?ан жатты?тыру ба?дарламаларын пайдалану;

3. О?ытуды? ж?йесіні? к?п денгейлі жетілдіруі оларды? таралымдалуы мен о?у сапасын арттырады. 4. О?ушы ?з бетінше немесе ?зге о?ушылармен топтасып бірге ж?мыс істеуге м?мкіндік алады. 5. О?ушыны? танымды? іс-?рекеттері к?шейіп, ?зіндік ж?мыстарды тез орындау м?мкіндіктері артады. Осылайша о?ыту ??ралдарыны? бірі – электронды? о?улы?. Ол о?ушыларды даралай о?ытуда жа?а информацияларды жеткізуге, сондай-а? игерілген білім мен біліктерді тесттік ба?ылау?а арнал?ан программалы? ??рал. Білім беру ж?йесінде электронды о?улы?тарды пайдаланып, ?лкен табыстар?а жетуге болады. Электронды о?улы?тарды пайдалану барысында о?ушы екі жа?ты білім алады: біріншісі -п?ндік білім, екіншісі - компьютерлік білім. Электронды о?улы?тарды пайдалану о?ушыны? ?з бетінше шы?армашылы? ж?мыс жасауына, теориялы? білімін практикамен ?штастыруына м?мкіндік береді. Электронды о?улы? ар?ылы о?ушы к?птеген ?осымша материал ала алады, осы ал?ан м?ліметтерін компьютерден к?ргендіктен есінде жа?сы са?тайды, ?з бетінше ж?мыс жасау ?абілеті ?алыптасады. Осылайша жас ?рпа?ты о?ытуда инновацияны пайдалануды? – шы?армашылы? жетістікті? негізгі к?зі. А?паратты? технологиялар орталарын пайдалануды? ма?саттары: 1. А?паратты? технологияларды ?олдану негізінде о?у-т?рбие процесіні? барлы? де?гейін жетілдіру: - о?ыту процесіні? ы?палы мен сапасын арттыру, - п?наралы? байланысты тере?дету, - ?ажетті а?паратты іздеуді о?айлату ж?не к?лемін ?л?айту. 2. О?ушы т?л?асын дамыту, а?паратты? ?о?амда ?мір с?руге даярлау. - коммуникативтік ?абілеттерді дамыту, - к?рделі жа?дайда о?тайлы шешім немесе шешу н?с?аларын ?абылдау да?дыларын ?алыптастыру. - компьютерлік графика, мультимедиа технологияссын пайдалану ар?ылы эстетикалы? т?рбие беру, - а?паратты? м?дениетті ?алыптастыру, а?паратты ??дей білу: 3. ?о?амны? ?леуметтік тапсырысын орындау: - А?паратты? сауаты бар т?л?аны даярлау; - компьютерлік орталарды пайдаланушыны даярлау: О?ыту ?рдісінде компьютерлік технологияларды пайдадалану келесі ма?саттар?а ба?ытталады: - компьютерлік технологияларды? м?мкіндіктерін іске асыру ар?ылы о?ыту ?рдісіні? ы?палды?ы мен сапасыны? де?гейін к?теру: - танымды? ?рекеттерді? белсенділігін арттыратын ынталарды ?амтамасыз ету: - ?азіргі заман?ы а?парат ??деу орталарын пайдалану негізінде п?наралы? байланысты тере?дету.

Саба? АКТ-ны ?олданумен ?ту ?шін не істеу керек?

Біріншіден, ??рал-сайман, кем дегенде бір компьютер, о?ытушыны? идеалды т?рде автоматтандырыл?ан ж?мыс орны, бірнеше о?ушы ж?мыс орны, видеопроектор ж?не интерактивті та?та.

Екішіден, компьютерде ж?мыс істеу да?дысы бар м??алім мультимедиялы? проектор ережелерімен ж?не интерактивті та?тамен таныс болуы ?ажет.

?алымдарды? зерттеуіне с?йене отырып, компьютерлік ба?дарламаларды? ?олданылуыны? ?ш негізгі формасын б?ліп алу?а болады:

1) компьютерлік ?олдаумен ж?ретін саба?тар;

2) о?ушыларды? ба?дарламамен ?здік ж?мысы;

3) ?ашы?тан о?ыту (м??алім мен о?ушыны? компьютерлік торап ар?ылы ?зара іс-?рекеті).

АКТ-ны ?олдану саба?тарында, бас?а саба?тарда?ы сия?ты, м??алімге келесі м?селелерді шешуге тура келеді:

· дидактикалы? (саба?ты? о?у материалын дайындау, компьютерлік ба?дарламаны талдау);

· ?дістемелік (та?ырыпты беруде АКТ-ны ?олдану ?дістерін аны?тау, саба?ты? н?тижесін талдау, келесі о?у ма?сатын ?ою);

· ?йымдастырушылы? (о?ушыны? шамадан тыс ж?ктелуін ж?не уа?ытты тиімсіз ?ткізуді болдырмайтындай етіп ж?мысты ?йымдастыру);

· о?ыту (?арастырыл?ан та?ырып бойынша о?ушыларды? білімдерін ж?не ?сыныл?ан ба?дарлама бойынша біліктері мен да?дыларын ны?айту ж?не бекіту).

Осы к?рсетілген м?селелерден компьютерлік ба?дарламаны ?олдану саба?тарын дайындау ?дістемесі мынадай кезе?дерден т?ратынын айту?а болады:

· м??алімні? міндеттерді ?оюы (конкретті сынып бойынша берілгендерді талдау, т?тас сыныппен ж?не жеке о?ушылармен ж?мыс формалары мен ?дістерін ай?ындау);

· компьютерлік ба?дарламаны? ?зірлемесін дайындау бойынша немесе дайын білімдік цифрлы? ресурсты пайдалануы бойынша м??алімні? ?здік ж?мысы;

· дайындал?ан ба?дарламаны саба?ты? ?р т?рлі кезе?дерінде пайдалану;

· тестілеу ?абырша?ы к?мегімен тесттік ба?ылау ж?ргізу (та?ырыпты?, аралы?, саба? ?орытындысы бойынша);

· о?ушыларды? саба?тан тыс уа?ытта?ы ?здік ж?мыстары ?шін ба?дарлама енгізу;

· осы сыныпта?ы келесі саба?ты? мазм?нына т?зету енгізу ма?сатында саба?ты талдау, мысалы, не игерілмегенін, о?ан кейін ?айта оралу ?ажеттігін аны?тау.

АКТ-ны математика саба?тарында ?олдану к?рнекілікті? ж?не ж?мысты? тез орындалуы (жазбаша ж?мысты? болмауы) ар?асында материалды игеруге уа?ыт ?немдеуге м?мкіндік береді. Интерактивті режимде о?ушыларды? білімдерін тексеру о?ытуды? тиімділігін арттырып, т?л?аны? барлы? потенциалын, танымды?, моральды-адамгершілік, шы?армашылы?, коммуникативтілік ж?не эстетикалы? м?мкіндіктерін іске асыру?а к?мектеседі, о?ушыларды? зияткерлігін, а?паратты? м?дениетін дамыту?а ?сер етеді

О?у ?рдісінде электронды? о?ыту ба?дарламаларын д?ст?рлі о?ыту ?дістерді педагогикалы? инновациялармен ?штастыру ар?ылы ж?йелі т?рде ?олдану дайынды? де?гейлері ?рт?рлі балаларды о?ытуды? тиімділігін біршама к?тереді.

Алгебра, геометрия, математика саба?тарын цифрлы білімдік ресурстарын ?олданып ?ткізуді? мынадай ?дістері болуы м?мкін.

ІІІ.?орытынды:

?стаз ?шін н?тижеге жету ш?кіртіні? білімді болуы ?ана емес, білімді ?здігінен алуы ж?не ал?ан білімдерін ?ажетіне ?олдану болып табылады. Б?гінгі бала – ертенгі жа?а ?лем. Б?гінгі к?ні а?параттар а?ымы ?те к?п. А?паратты? ортада ж?мыс жасау ?шін кез келген педагог ?з ойын ж?йелі т?рде жеткізе алатындай, коммуникативті ж?не а?паратты? м?дениеті дамы?ан, интерактивтік та?таны пайдалана алатын, Он-лайн режимінде ж?мыс жасау ?дістерін ме?герген м??алім болуы тиіс. Заман талабына сай жа?а технология ?дістерін ?йрету, ба?ат-ба?дар беруші – м??алімдерміз. О?ушыларды? жа?а т?рмыс?а, жа?а о?у?а, жа?а ?атынастар?а бейімделуі тиіс. Осы ?рдіспен б?секеге сай дамы?ан елдерді? ?атарына ену ?стаздар ?ауымына зор міндеттер ж?ктелетінін ?мытпауымыз керек.

Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:

1. ?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ы

2. “Болаша?ты? іргесін бірге ?алаймыз” Н.?.Назарбаевты? ?аза?стан хал?ына Жолдауы, 2011 жыл

3. ?аза?стан Республикасы білім беруді дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламасы

4. «математика ж?не физика » журналы №4, 2007 жыл

5.. М?хамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т. Педагогтарды? а?паратты? – коммуникациялы? технологияларды ?олдану бойынша ??зырлылы?тарын ?алыптастыру ?дістемесі. Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010 ж.