Батыс ?аза?стан облысы бойынша к?сіптік білім беру орындары мамандарыны? біліктілік потенциалы

Бастауыш к?сіптік білім беруде (БКБ) педагог ?ызметін ат?аратын ?ндірістік о?ыту шебері болып табылады. К?п жылды? т?жірибеде шеберді? ?асиетіне дайындалатын маманны? к?сіби біліктілігі, оны? т?л?алы?-адамгершілік ?асиеттеріні? ?алыптасуына т?уелді болып келеді. Шеберді? міндеттері тарифті - біліктілік нормативті ??жаттарда аны?тал?ан. Сонымен бірге, оны? ?осымша міндеттері білім беру мекемесімен келісім шартта белгіленіп к?рсетіледі де. Ол міндеттерді? ішінде ерекше м?нге ие болатын белгілері о?у процесіне ?атысты болып келеді.

Педагог тікелей ?ндірістік о?ытуды? ?йымдастыру, мазм?ны ж?не сапасына жауап береді. Ол о?ушыны? к?сіптік білім алуына ?ажетті ?асиеттерді ?алыптастыру?а арнал?ан маманды? бойынша мемлекеттік білім беру стандартында к?зделген.

К?сіптік о?ыту педагогы, сондай-а?, ?дістемелік іс-?рекеттерді ж?ргізуде, ?зіні? о?у п?ндері немесе маманды?ына т?н ?ндіріс саласы бойынша к?сіби білімі мен шеберлігін ?здіксіз арттыру отыру міндетіде орындалады.

Олай болса, педагогты? о?у-т?рбие процесін ж?зеге асыруда?ы к?сіби е?бегіні? ?дістемелік ба?ыты к?сіби педагогикалы? іс-?рекетіні? дербес компоненті болып ??ралады. Ол ?дістемелік іс-?рекет педагогты? к?сіби е?бегінде ?здіксіз ж?ре, ?зіні? т?пкілікті ма?сат ?ой?ан м?ресіне жетуге ?дістемелік білім жиынты?ын байыта жетілдіріп отырады.

Сонымен бірге, о?у орнында теориялы? ж?не ?ндірістік о?ыту шеберлеріні? маманды? т?рлеріне байланысты топтал?ан п?ндік-циклді (?дістемелік) комиссия ??ралады. Ол ??рылымды? б?лімде ж?мысшы маманды?ты? о?у процесін ?амтамасыз етуге жа?а о?у-?дістемелік а?параттарды ж?не ??ралдарды о?ып ?йрену, талдау, жасау, енгізу, ба?ылау, т?зету, педагогтарды? к?сіби педагогикалы? іс-?рекеттерін компонент бойынша жетістіктерін, кемщіліктерін, жетілдіру жолдарын ?арастыратын, маманды?та о?итын о?ушыларды? о?у жетістіктерін ж?не т?рбиелік ?асиеттеріні? ?алыптасу сипатын талдау, оны? ??ралдарын жетілдіру ба?ытында?ы м?селелер ?дістемелік ба?ытында ж?ргізіледі.

Маманды?ты? т?рі немесе туыстас п?ндер бойынша ??рал?ан ?дістемелік комиссия ?ш ба?ытта ?ызмет етеді:

- о?у-?дістемелік ??жаттарды о?ып ?йрену ж?не дайындау;

- о?у-т?рбие ж?мысыны? сапасын арттыру;

- о?ытушылар мен шеберлерді? біліктілігін арттыру болып табылады.

Олай болса, о?у орнында ?дістемелік іс-?рекеттерді ?йымдастыру формалары педагогикалы? ?жымды? ж?не жеке жа?дайда ж?реді. ?жымды? формада?ы ?дістемелік іс-?рекеттерге педагогтарды? п?ндік-циклді (?дістемелік) комиссия ж?мыстарына, н?с?аулы?-?дістемелік м?жілістерге, педагогикалы? о?улар?а, ?ылыми-практикалы? конференциялар?а, семинар-практикумдар?а ?атысуы белсенді орын алады.

?зіні? к?сіби-педагогикалы?, ?дістемелік ж?не арнайы п?ндер бойынша біліктілігін арттыру формалары:

• ?збетімен білім алу – педагогикалы?, психологиялы?, ?дістемелік ж?не ?ндіріс саласы бойынша п?ні бойынша ?дебиеттерден жа?а мазм?нда?ы білім беру парадигамалары, маманды даярлауды? о?у процесін жа?сарту мен о?ушыларды? т?л?алы? ?асиеттерін дамыту теориялары, к?сіби білім берудегі о?ушыны? ?асиеттерін аны?тау, білім жетістігін ба?алау сия?ты а?параттарды о?ып ?йрену, на?ты ?ылыми-?дістемелік журналдардан инновациялы? о?ыту технологиялары, о?у-?ндірістік ж?не теориялы? о?ыту ?дістемелеріні? жа?а сипатта?ы ?ріптестеріні? т?жірибелерін о?ып ?йрену;
• алдында атал?ан педагогикалы? ж?не ?дістемелік ба?ытта?ы м?селелер бойынша о?у орталы?тарында, жо?ары о?у орындарында біліктілік курстарынан ?ту;
• ?ндіріс саласы бойынша ал?ан біліміне с?йкес жа?а техника мен технологияларды ме?геруге ?ндіріс орындарында ?йымдастырыл?ан о?у курстарына немесе о?у практикаларынан ?ту;
• шет ел мемлекеттеріне ?леуметтік серіктестік ба?дарламаларымен немесе келісім шарт бойынша іс-сапарлы т?жірибелермен алмасу;
• ?дістемелік комиссия, п?н бойынша ?йымдастырыл?ан о?ытушыларды? немесе шеберлерді? семинарларына ?атысу;
• арнайы кабинет немесе о?у-?ндірістік шеберханаларды ?йымдастыру бойынша бай?аулар?а ?атысу;
• ?ндірістік саласы бойынша шы?армашылы? немесе шеберлік бай?ауларына ?атысу;
• о?ушыларды маманды? немесе п?н бойынша, шеберлік немесе ?нертап?ышты? салалары бойынша бай?аулар?а дайындау ж?не ?атыстыру;
• ?зіні? о?у орнында?ы т?жірибелі о?ытушылардан немесе ?ндірістік о?ыту шеберлерінен т?жірибе алу ж?не т?жірибе алмасу ж?не т.б.

Осындай мазм?нда?ы о?ытушыны? ?дістемелік іс-?рекет формалары мен мазм?ны, оны? к?сіби ?ызы?ушылы?ы, білімге зеректігі, интеллектісі мен эрудициясы, табандылы?ы мен ма?сат?а ?мтылысы, к?сіби ??зыреттілігі мен икемділігі, ?ндіріс саласы бойынша іскерлігі мен шеберлігі сия?ты ?асиеттері ?р?ашан ш?кірттеріні? алдында ?лгі ?стаз, м?рат, еліктеуге т?рарлы? к?сіби т?л?а, та?дану?а, ?станым болу?а т?рарлы? о?ытушы немесе шебер екендігіні? кепілі бола алады.

Мемлекетті? ?леуметтік-экономикалы? жа?дайын жа?сарту?а ы?пал ететін ?ндірісті? ?німін арттыру мен оны? сапасын жо?арлату болып келеді. Б?л мемлекетті? басты міндеті ?о?амны? кез-келген кезе?інде т?ра?ты ?зектілігін са?тап отыр. Атал?ан жетекші міндетті шешуде ?ндірістік процестегі кадр потенциалыны? ?німді іс-?рекетіне т?н. Ол міндетті? ж?зеге асуына тікелей ?ндірістік ?атынастарда?ы орындаушылы? пен ?німді ?олмен жасап, к?збен ба?ылап тексеретін кіші буынны? ?лесінде болды. Ж?мысшы мамандарды? біліктілігі мен оларды? жауапкершілігі мен е?бекс?йгіштігі, ?айраттылы?ы мен ?уаттылы?ы ж?не жігерлік ?асиеттері белгіленген ?німді жасау мен сапасын арттырумен шектелмей, сонымен бірге, технологиялы? процестер мен ?діс-т?сілдерін ж?не ??ралдарын шы?армашылы?та, ізденісте жетілдіруге ?лкен ат салысып отырды. О?ан кепіл болатын ?ндірістік техникалары мен технологиялы? процестерді? механикаландырылуы мен автоматтанырылуы жатады.

Осындай жо?ары білікті ж?мысшыларды ?ндіріс орындарына даярлау елімізде жо?ары ж?не арнайы орта к?сіптік білім беру о?у орындарында арнайы даярланатын инженерлік-техникалы? к?сіби білімі бар педагог-о?ытушылар ж?не ?ндірістік о?ыту шеберіні? біліктілік ?асиеттеріне т?уелді болып келді.

2000 жылдары жо?ары педагогикалы? институттар мен университеттердегі «Е?бек» маманды?ы ?Р Бж? министрлігіні? маманды? классификаторынан алып тастап оны «К?сіптік о?ыту» маманды?ы атаумен алмастырды.

2007 жылдары колледждерде 29,2 мы? педагогтар о?ушылар?а к?сіптік білім берумен ж?мыстанса, 11,8 мы? педагогтар мен ?ндірістік о?ыту шеберлері к?сіптік лицейлерде ж?мысшы мамандарды даярлап келді.

2008-2009 жылдары к?сіптік лицейлерді 10,5 мы? педагог ж?мыстанса 28,5 мы? педагог колледждерде педагогикалы?-к?сіби білім іс-?рекетіне араласты, ал, жо?ары о?у орындарында профессорлы?-о?ытушылы? ??рамны? саны 37,8 мы? о?ытушы болды.

?ткен ?асырды? сексенінші ж?не то?саныншы жылдары к?сіптік-техникалы? училищелерде ?ндіріс саласы бойынша к?сіптік о?ыту педагогтары жетіспеушілік жиі бай?алып отырды. О?ан себептер жо?арыда аталып кеткен болатын. Педагог кадрлармен училищелерді ?амтамасыз етуге ?ндіріс саласында т?жірибесі мол инженерлер о?ытушылы? ж?не ?ндірістік о?ыту шеберлері лауазымдарымен ?ызмет ат?арды. Біра?, б?л категорияда?ы о?ытушыларды? о?у-т?рбие процесінде ?лкен кемшіліктер жиі бай?алды. О?у процесі мен т?рбие ж?мыстарында кездесетін ?иынды?тарды педагогикалы? ?діс-т?сілдермен шешу, о?ушыларды? психикалы? ерекшеліктерін білмеу, о?ыту ?дістемесіні? ?а?идаларын басшылы??а алмау ж?не ?дістемелік ??ралдарды сауатсыз ?олдану сия?ты арнайы педагогикалы? ж?не ?дістемелік т?жірибелері мен біліміні? д?рменсіздігінен ?за? уа?ыт о?у орындарында ?ызмет жасау?а т?ра?сызды?тар к?рсетті.

Ал, оларды? орнына педагогикалы? о?у орындарында «Е?бек», «Бейнелеу ?нері, сызу ж?не е?бек» маманды?тарын бітірген жас мамандарда керісінше, педагогикалы?, психологиялы? ж?не ?дістемелік салалар бойынша к?сіби білімі тере? ж?не ал?аш?ы т?жірибелерінен с?тті іс-?рекеттер бай?алса, ?ндірістік о?ыту мен арнайы теориялы? п?ндер бойынша к?сіби біліміні? таяз, жетік т?сіне бермейтіні басым болды. Оларды? еш?андай ?ндіріс саласына т?н к?сіби ?рекеттерді орындау?а ???ы?ы бар ??жаттарды? болмауыда ?серін тигізбей ?оймады. Соны? аясында к?сіптік мектептерде білікті, я?ни, инженерлік-техникалы? ж?не педагогикалы? к?сіби білімі бар жас мамандар ?р?ашан жеткіліксіз болып отырды.

Б?гінгі та?да ?аза?станда «К?сіптік о?ыту» маманды?ы бойынша 31 о?у орны білім беру ба?дарламасымен студенттерге к?сіби білім беруде. Оны? 30 пайызы ?ндіріс саласына с?йкес жабды?тал?ан материалды?-техникалы? базасымен ?амтамасыз етіліп салалы? ба?ыттары бойынша к?сіптік мектептерге инженерлік-техникалы? ж?не педагогикалы? к?сіби білімі бар педагог мамандарды даярлауда. ?ал?ан жо?ары о?у орындары жас педагог мамандарын жалпы білім беретін мектепті? «Технология» п?ніні? м??алімдік ?ызметін орындау?а даярлауда.

Осы м?селелерде к?сіптік мектептерді? бас?ару ж?мыстарында атал?ан кемшіліктерді жою?а мемлекет тарапынан к?сіптік ж?не техникалы? білім беруді дамыту ба?дарламалары ?рбір бес жылда бір рет ?абылданып жа?сарту?а ?олдау к?рсетуін жандандырып жатыр. Со?ан байланысты, 2008 жылдан бері ?аза?станны? он жо?ары техникалы? о?у орындарына арнайы квота т?рінде, сол институттар мен университеттерге гранттар б?ліп келеді. Олар: ?аза? аграрлы? техникалы? университеті, Алматы технологиялы? университеті, Шы?ыс ?аза?стан мемлекеттік техникалы? университеті, Батыс ?аза?стан аграрлы?-техникалы? университеті, ?ызылорда мемлекеттік университеті, ?ара?анды мемлекеттік техникалы? университеті, О?т?стік ?аза?стан мемлекеттік университеті, ?аза? ?лтты? аграрлы? техникалы? университеті, ?аза? ?лтты? техникалы? университеті, Рудный индустриалды? институты. Осындай ?олдау ар?ылы к?сіптік мектептерді? инженерлік педагогикалы? маманды?ы бар жас мамандармен кадр потенциалын жа?сарту?а жеткілікті к?мек к?рсетуде.

2010 жыл?а дейін бастауыш ж?не орта к?сіби білім беру о?у орындарында 28,1 мы? педагог кадрлар ж?мыс істеп келеді, оны? 2231 жо?ары к?сіби білімі бар, 5647 орта арнайы, ?ал?андары орта техникалы? к?сіби білімі болды. Сол педагогтарды? ішінде 7850 жо?ары категорияда болса, 6989 бірінші категорияда ?ызмет етуде. ?азіргі кезде атал?ан к?сіптік мектептерде 5 ?ылым докторы, 96 ?ылым кандидаттары ж?мыс істеп келеді.

Ал Батыс ?аза?стан облысына келетін болса?, 2012-2013 жылы облыста техникалы? ж?не к?сіптік білім беретін о?у орындарында?ы кадрларды? сапалы? ??рамы бойынша педагогикалы? ?ызметкерлерді? жалпы саны 1979, соны? ішінде ?йел адам 1354, педагогикалы? білімсіз 338, маман емес 2. ?ызметкерлерді? жалпы саны білімі, педагогикалы? ж?мыс ?тілі, санаты, жасы бойынша т?мендегі кестеде к?рсетілген.

Ал, 2014 жыл?ы техникалы? ж?не к?сіптік, орта білімнен кейінгі білім беретін о?у орындары педагог ?ызметкерлеріні? сапалы? ж?не санды? ??рамы бойынша м?лімет берер болса?, педагог ?ызметкерлерді? жалпы саны 1977. Оны? ішінде штат бойынша ж?не ?осымша ж?мыс істейтіндер жо?, толы? ж?мыс к?нінде ж?мыс істейтіндер 1655, толы? емес ж?мыс к?нінде ж?мыс істейтіндер 265, 1 м?лшерлемеден жо?ары (1,5) 580, соларды? ішінде ?йелдер 1345.

Олай болса, к?сіптік мектептердегі, я?ни, колледждерде екі сатыда к?сіби білім беретін о?у орнын, ж?мысшы мамандарды к?сіби-педагогикалы? біліктілігі жо?ары, ?ндіріс салалары бойынша жа?а техникалар мен технологияларды тере? игерген, техника саласы бойынша теориялы? білімі ке?, ізденіс, шы?армашылы?, ?нертап?ышты? ?асиеттері жеткілікті дамып ?алыптас?ан, инженерлік-техникалы? ж?не педагогикалы?-психологиялы? ?ылым салаларын интеграциялы? т?р?ыда ?йлесімді ?штастыра к?сіби білім ал?ан педагогтарды? саны артпа?. Олар к?сіптік мектепті? кадр потенциалын біршама жа?алап, о?у орындарыны? ?ылыми потенциалыны? артуына да ?сері тиеді.