Білім технологияларына ?ыс?аша шолу

?рпа? т?рбиесі – азамат баласыны? асыл м?раты. ?шінші мы?жылды?та жастар ?андай болу керек деген жанды с?ра? ?р бір саналы адамды ойландыратыны с?зсіз. Сонды?тан да Елбасымыз Н?рс?лтан Назарбаев хал?ымызды? алдына «ХХІ – ?асырды ??рушы іскер, ?мірге икемделген, жан-жа?ты м?дениетті жеке т?л?аны т?рбиелеу керек» - деп, жауапты міндет ?ойып отыр.

Білім негізін ?алануы тиіс десек, ?рпа? т?рбиесі алдында м??алім жауапкершілігі орасан зор. К?нде ?згеріс болып жат?ан б?гінгі та?да хал?ымызды? ?ткені мен б?гінгісін, салты мен д?ст?рін тарихи асыл м?раларымызды біліп ?астерлеп, ?азіргіміз бен келешегімізді? н?рлі ?айнарына айналдыру ?мір ?ажеттігінен туындап отыр?ан ?рбір м??алімні? азаматты? парызы.

Б?гінгі мектеп партасында?ы ?рбір о?ушы – ерте?гі ?о?ам иесі. Сонды?тан болаша?ты? иесі – алдымызда отыр?ан о?ушылар?а ал?аш?ы к?ннен бастап-а? сапалы білім, саналы т?рбие беріп, халы?ты? педагогиканы? н?рлі ?айнарымен сусындату ?шін ?стаздар ?ауымы педагогикалы? шеберлікті?, т?жірибені? негіздерін д?рыс ?олдана білуі тиіс.

О?ушыларды шы?армашылы? ба?ытта, жан-жа?ты дамыту – б?гінгі к?нні? басты талабы. Я?ни, ?азіргі негізгі ма?сатты? бірі – білім технологиясын ?олдана білу. Соны? ішінде дамыта о?ыту?а то?талайын. Дамыта о?ыту ж?йесінде м??алім мен о?ушы арасында?ы ?арым-?атынас жа?а ?а?идалар?а негізделеді. Олар – ынтыма?тасты?, ?з ара сыйласты?, т?сіністік сия?ты ?асиеттер. Бала ?з ойын ?оры?пай сеніммен айта алатындай а?уалда болуы керек. Ол ?шін оны? ?рбір жауабы м??ият ты?далып, д?рысы ма?талып, ?атесі т?зетіліп отырады. О?ушы?а рух беріп, демеп, ал?а жетелейтін с?ра?тар ?ойып отыр?ан да арты? болмайды. Ш?кірт сонда ?ана еркін ашылып ?зіні? ойын, ?сыныстарын орта?а салудан іркілмейді. М?нда?ы ма?сат – хал?ымызды? ежелден келе жат?ан батылды??а баулу ?негесі негізінде дербес пікірі бар, жалта?ы жо? ойлы азаматтар т?рбиелеп шы?ару. О?ушыны кішкентай бала деп ?арамай оны? пікірімен санасу, к?з?арасын ??рметтеу оны? дамуына зор ?сер етеді.

?азігі кезде бізді? Республикамызда білім беруді? жа?а ж?йесі жасалып, ?лемдік білім беру ке?істігіне енуге ба?ыт алуда. Б?л педагогика теориясы мен о?у-т?рбие ?рдісіндегі елеулі ?згерістерге байланысты болып отыр.

Сонды?тан ?р т?рлі о?ыту технологияларын о?у мазм?ны мен о?ушыларды? жас ерекшеліктеріне ж?не психологиялы? ерекшеліктеріне орай та?дап, т?жірибеде сынап ?арауды? ма?ызы зор. ?азіргі білім беру саласында?ы о?ытуды? озы? технологияларын ме?гермейінше сауатты, жан-жа?ты маман болу м?мкін емес.

Білім технологиясын ме?геру м??алімні? интелектуалды?, к?сіптік, адамгершілік, рухани, азаматты? ж?не бас?а к?птеген адами ?абілетіні? ?алыптасуына игі ?серін тигізеді, ?зін-?зі дамытып, о?у-т?рбие ?рдісін тиімді ?йымдастыруына к?мектеседі.

Білім технологясы ар?ылы н?тижені ба?дарлай аласыз. Кез-келген п?нді о?ытуды? н?тижелігі мен оны? сапасыны? артуы білім мазм?ныны? негізіне ж?не оны? о?ыту ?дістеріні? ?тымды пайдаланылуына байланысты екені с?зсіз.

?р ?лтты? танымды? ?леміні?, рухани м?дениетті?, адамзатты? болымысыны? к?рінісі болып табылатын т?л ?дебиетті т?пкі н?тижеге ба?дарлай о?ыту д?ст?лі ?діс-т?сілдерді озы? технологиялармен ?штастыр?анда ?ана ж?зеге асады. Ахмет Байт?рсын?лыны? «Мектеп керектері» ма?аласыгда: «е? ?уелі мектепке керегі тере? білімді, педпгогика мен методикадан хабардар о?ыта алатын м??алім. Екінші – о?ыту ісіне керекті ??ралдар ??м сайлы болуы. ??ралсыз іс істелмейді, ??м ??ралдар ?андай болса, істеген іс те сондай болма?шы» деп к?регендікпен айт?ан пікірі б?гінгі о?ыту ісіні? де алдынан шы?ып отыр.

Шын м?нінде ?діскер-?стаз, ?ажетті к?рнекі ??ралдар, ?тымды шеберлікпен ?йымдастырыл?аны о?ыту ?рдісі ?ашанда н?тижелі болары аны?.

Білім н?тижесін ба?алау мен білім сапасыны? ?лшемдерін аны?тау берілетін білімні? т?пкі н?тижеге ба?ыттауымен ж?не о?ытуда тиімді технологияларды пайдаланумен ай?ындалады. Білім сапасын ба?алау ?лшеуіштерін б?гінгі о?ыту талаптарынасай белгілеу мен аны?тау ?лі толы? зеоттеліп бол?ан жо?, ал оны к?тілетін н?тиже т?р?ысынан жетілдіру ба?ытында ?алымдар тарапынан «нені», «?алай» ба?алау керектігі ж?нінде пікірлер айтылуда. Мысалыресейлік?алымдар В. Михеев пен А. Потаповтарды? жаратылыстану ?ылымдары негізінде зерттеген «Методы измерения в педагогических исследованиях» е?бегінде к?тілетін н?тижеге жету жолдары туралы п?рменді пікірлер айтыл?ан. Осындай ты? м?селелерді шешу т??ірегінде е?бек етіп ж?рген ізденімпаз ?стаз-?алым К. Бітімбаеваны? «?дебиетті о?ыту ?дістемесі мен технологиясы» (Алматы, «Мектеп», 2003) е?бегінде де б?гінгі о?ыту ж?йесін жетілдіру, ?р саба?ты? сапасын арттыру жолдары туралы ж?не о?ушы?а берілетін ?деби білім сапасын ба?алау ?лшеуіштерін ?мірлік да?ды т?р?ысынан ?алай ны?тылау керектігі ж?нінде д?йекті д?лелдер келтірілген.

К.Бітімбаева п?нді ме?геру сапасыны? н?тижелі болуы ізденімпазды?ты талап ететіндігін айта келіп, оны ?азіргі жа?дайда о?ытуды? ?зіндік технологиялы? ?дістерін ?сынады. Сонымен ?атар п?нді ме?геру ?діскер ?стаз о?ушыны? білім алу, жан-жа?ты дамып жетілуіне ба?ыттал?ан іс-?рекеттерді ма?сатты т?рде ?йымдастыру білу мен о?ан м??алім ретінде басшылы? жасай білуді? ?зі технологияларды? басты белгілері екендігін де к?рсете отырып мынадай м?селелерге то?талады.

1. Педпгогика ?ылымыны? жетістіктері сапынан орын алып келе жат?ан тиімді (оптимизация) идеялары негізінде саба? ма?саттарын бірлікте ?арастыру.

2. ?діс-т?сілдер мен о?у ж?йелеріні? тиіді деген т?рлерін с?рыптап алу, ?рі оны ?тымды пайдалана білу.

3. Берілетін білімні? ішінен е? негізгі м?йегін, т?йінін на?ты бір жа?дай, на?ты білім кезе?деріне орай с?рыптап, б?ліп алу, негізгі ??ымдарды аны?тау, оларды о?ушы?а жеткізуді? н?тижелі жолдарын іздестіру.

4. О?ушыларды даралап, ?рі саралап о?ыту ?дістемелері (дифференциалдап о?ытуды басшылы??а ала отырып).

5. П?нді о?ытуда, т?рбие беруде саба? т?рлері мен ?лгілерін іздестіру.

6. Кіріктіре о?ыту, оны п?нді о?ыту м?селелерінде тиімді пайдалану.

7. П?нді м?мкіндігінше тере?дете о?ыту.

8. М?селелік о?ыту ж?не п?н саба?тары.

9. О?улы?пен, кітаппен ж?мыс істеуді?, пайдалануды? тиімді жолдары.

10. О?ушы біліміне та?ырыпты? есеп ж?ргізуді? тиімді ?діс-т?сілдері.

11. Дидактикалы? материалдарды н?тижелі пайдалануды? жолдары (?лестірмел-к?мек, ?лестірме-н?с?аулар, т.с.с.)

12. Топты?, ж?пты? ж?не жеке ж?мыстар о?ушыларды танымды?-іздендіруші зерттеу ба?ытында?ы ж?мыстар?а, ?ылыми сипатта?ы ж?мыстар?а баулу ?дістемесі мен технологиясы.

13. О?ушыны? білім мен іскерлік да?дыларын жетілдіруді? жолдары.

М??алімдер ?ауымы К.Бітімбаеваны? б?л ?сыныстарын ?з т?жірибелерінде шебер ?олдана білсе, біз с?з етіп отыр?ан білім н?тижесі мен оны? сапасыны? ма?сатты т?рде ж?зеге асары с?зсіз. С?йтіп, технология дегеніміз – о?ушы?а ба?ыттал?ан іс-?рекет болса, онда о?ыту да ?зіндік ж?йемен о? жетістіктерге жетер еді.

?р м??алімні? ?зіндік т?жірибесінен ??рал?ан іс-?рекеттер тиімді ?штастырыл?ан саба? та ма?сатына жетеді.

Б?гінгі та?да танымал болып отыр?ан П.Эрдниевті? дидактикалы? біліктерді шо?ырландыру, Д.Эльконин мен В.Давыдовты? дамыта о?ыту, Ш.Амоношвилиді? ізгілікті-т?л?алы?, В.Шаталовты? о?у материалдарыны? белгі ж?не сызба ?лгілері негізінде ?ар?ынды о?ыту, М.Чошановты? модульдік о?ыту, В.Монаховты?, В.Беспальконы? ?здік технологияларымен ?оса ?аза?станды? ?алымдар Ж.?араев, ?.Ж?сіпбек, ?.Бітімбаева, М.Жанпейісова, Н.Ораза?ынова, Н.Н?рахметов, т.б. о?ыту технологияларын белсенді т?рде ?олдана білсек, п?нді н?тижеге ба?дарлау мен оны? сапалы? к?рсеткіштерін арттыру ?иын?а со?пас еді. П?нді о?ытуды? ?ыры мен сырын о?ушы зердесіне жеткізуде олар?а берілетін білімні? біркелкілігі мен бірт?тасты?ыны? са?талуында, білім ме?геру де?гейіні? ке?еюінде б?л технологияларды? ма?ызы арта т?спек.

Т?уелсіз жас ?аза? мемлекетін жа?аша дамыту ?шін жас ?рпа??а бірілетін білім мазм?нын жа?арту, ?ткен жа?а заман аясына ?ндестіру м?селесі ерекше орын?а ?ойылады.

О?ыту ?дістемесімен ж?йесі негізінен 3 с?ра??а жауап іздейді. Олар: «Нені о?ытамыз?», «Нені о?имыз?», «?алай о?имыз?».

О?ытуды? ма?саты мен мазм?ны ай?ындал?ан со? о?ыту технологиясы ?шінші с?ра?ты ?рі ?арай ке?ейту ?шін ж?мыс жасауы керек.

?рбір педтехнология жеке т?л?аны ?зін-?зі дамыту?а, оны? ?зіндік шы?армашылы? ?абілетін арттыру?а ?олайлы жа?дай жасау?а ?ажетті объективті ?дістемелік м?мкіндіктерді ?амтыйды.

Білім технологиясын толы? м?нінде ж?мыс істеу ?шін мынадай ал?ышарттар ?ажет:

• о?у ?рдісін интенсивтендіруді жаппай ?ол?а алу;
• о?у ?рдістерін ізгілендіру мен демократияландыруды ?немі басшылы??а алып отыру;
• о?ушыларды? білім технология бойынша білім алуын кешенді т?рде ж?ргізіп, оны? ?ылыми ?дістемелік негіздеріне талдау жасап отыру;
• жа?а буын о?улы?ы ж?не ба?дарлы о?ыту ба?ыты бойынша білім стандаоты де?гейінде ?ол жеткізу.

О?ыту ?дісі мен о?ыту технологиясында?ы айырмашылы?ты т?мендегі кестеден к?ре аламыз.

Осыдан барып о?ыту технологиясы ?олданбалы дидактикалы? сипат алады. Оны? міндеті дидактиканы? за?дарын ?станымдарына ?згерту ендіре отырып, реформалап, о?ытуды? ?діс-т?сілдері техникалы? ??ралдары ар?ылы іске асыру болып табылады.

Олай болса ??рметті ?ріптетер ?р технология мазм?нын т?сініп ?з саба?ы?ыз?а тиімді ?олдана білі?із.