БВ? йылдарында баш?орт поэзия?ы

Б?Й?К ВАТАН ?У?ЫШЫ ЙЫЛДАРЫНДА БАШ?ОТ ПОЭЗИЯ?Ы

?у?ыш ??м ???би?т. ???би?т, ??ип ??м ?у?ыш. Б?й?к Ватан ?у?ышы йылдары к?п милл?тле совет ???би?те ??ешенд?, ??л?мде штыкка ти?л?г?н, ??л?мде?, ??ип ???ене? дошман й?р?ген? т?б?лг?н ?орал?а ти? йылдары булды. Тыу?ан илебе??е? намы?ын, азатлы?ын ??м бойондоро??о?ло?он ?а?лап алып ?алыу, кешелек донъя?ын фашизм ?олло?онан ?от?арыу ?с?н к?р?шк? совет ??ипт?ре л? ????рене? ?ур ?л?шт?рен индер?е.

?йтерг? к?р?к, Баш?орт я?ыусылары Б?й?к Ватан ?у?ышыны? т??ге к?нд?рен?н алып илебе??е? азатлы?ы ?с?н к?р?шк? к?т?релде. Был ?ан ?ойошло ?у?ышты? т??ге ай?арында у? бер т?рк?м я?ыусылар ?алдат сафтарына ба?ты, к?пт?ре фронт ?ы?ы?ында ?? вазифаларын х?рби х?б?рсел?р булара? башланы. «? тылда ?ал?ан я?ыусылар?ы? б?т?н эшм?к?рлеге ??м ижады, ?у?ыш шарттарына б?йле р??ешт?, х?рби шарттар?а ?улайлаштырылды. ???би?тте? ??еше бер??н-бер изге бурысты ?т??г? фашистик Германияны е?еп сы?ыу к?р?шен? й?н?лтелде», − тип билд?л?не ?алим, фольклорсы Р?шит [49,114-се б.].

Я?ыусылар?ы? бик к?пт?ре дошман мен?н ?лемесле алыш?а ????ре тел?п китте, араларында офицер?ар, гвардеецтар ??м политруктар ?а, х?рби журналистар етерлек ине. Улар?ы? баш?ар?ан вазифаларына к?? й?герт???, нинд?й ген? ??н?р эй?л?ре булма?ан улар ара?ында: элемт?сел?р, танкистар, кавалеристар, артиллеристар, пехотасылар.

Ша?ир?ар?ы? к?бе?е тиерлек, штык ?сен ??л?мг? к?сереп, яу яландарында ла ижад ял?ындарын ??ндерм?й ??м Е?е? та?ын я?ынайтыу?а тос ?л?шт?рен индер?.

Эйе, Б?й?к Ватан ?у?ышында фашист илба?ар?арын Баш?ортостандан й??г? я?ын я?ыусы ??м й?ш ??ипт?р айбарланып д?мб??л?не. Улар ?улдарына ?орал алып, ?орал мен?н д?, ял?ынлы ??? мен?н д? фашизм?а ?аршы к?р?шт? ал?ы ?ы?ы?та атланылар.

?йтерг? к?р?к, Х?ниф К?рим, ?кр?м В?ли, ?айнан ?мири, С?лих Кулибай, Мостай К?рим, Назар Н?жми, Тимер Арслан, ?илемдар Рамазанов ??м баш?а бик к?п я?ыусылар д?рт йыл буйы тиерлек фронтта дошман?а ?аршы аяу?ы? к?р?шт? ?атнаштылар. ? Мостай К?рим, Али Карнай, ?н??р Бикч?нт?ев ке?ек ??ипт?р, фронт газеталарында эшл?нел?р, х?рби кореспондент булдылар.

Р?хим?е? ?у?ыш ти?т?л?г?н й?ш ижади к?ст?р?е алып китте. М???л?н, С. Мифтахов, А. Карнай, М.Х?й, Н.??рип, Х.?уна?бай, М.Харис ке?ек я?ыусылар ?у?ыш яланында батыр?арса ??л?к булып ?алдылар. Яу ?ырында ятып ?ал?ан, ?ле таланттары ла ны?лап асылыр?а ?лг?рм?г?н й?шт?р ара?ында Маз?ар Абдуллин, ?айса Йосопов, Б??р?ш Мо?амай, Т?хв?т Морат, Сы??ы? Ханов, Сабир Кинй?к?й ке?ек ?м?тл? ижади ??л?мд?р байта? ине.

Ауыр ?у?ыш шарттарында тылда эшл?г?н С.?удаш, С.Агиш, Р.Ни?м?ти, Б.Бикбай, ?.??м?р ке?ек ?лк?н я?ыусылар и?? тын?ы?ы? ижад мен?н берг? бик к?п т?рл? й?м???т эшт?ре алып бар?ылар, дошманды е?е? ?с?н б?т? к?ст?рен бир?ел?р.

?р?? ?йтелг?нд?р??н сы?ып, гитлерсы фашистар?а ?аршы утлы н?фр?т е?е?г? ны?лы ышаныс т?рби?л????, ?алдаттар?ы? ?ыйыулы?ын, батырлы? ??м т???к?ллеген, ?у?ышсанлы? сифаттарын ??тере??? ???би?тебе??е? ??р жанры ифрат ???ми?тле роль уйнаны тип ?йтерг? м?мкин. М???л?н, «баш?орт атлылар дивизия?ыны? яу?а ятып ?ал?ан 18 яу батырыны? ке???енд? ?. С?л?мде? ?у?ыш алды к?нд?ренд? ?азанда сы??ан «??йк?л» тиг?н китабы табылыу ?ына ла к?п н?м? тура?ында ??йл?й. Тим?к, ша?ир ??е булма?а ла, уны? й?р?ге аша ?тк?н ши?ыр?ары яугир?ар?ы я?ынан-я?ы е?е???рг? д?ртл?ндер?е, ?анат ?уй?ы ??м са?ырыу ораны булды, тип ?йт? алабы?», − тип я??ы к?ренекле ?алим М. ??йнуллин [33,111-се б.]. Эйе, баш?орт ???би?тене? халы?та ю?ары патриотик рух т?рби?л?? к?с? айырыуса фронт йылдарыны? т??ге к?нд?рен?н ?к асы? к?ренде. Айырыуса, баш?орт я?ыусыларыны? дошман?а сик?е? н?фр?т белдере?се ши?ыр?ар я?ып халы?ты яу?а к?т?релерг?, илебе? ?с?н Тыу?ан бойондоро??о?ло?о ?у?ышта батырлы? к?р??терг? са?ырыу?ары бик ???ми?тле булды.

К?ре?ебе?с?, был осор ???би?тенд? ил азатлы?ы ?с?н к?р?ш, совет хал?ыны? патриотизмы, Тыу?ан илг? бирелг?нлек, батырлы? темалары, б?т? совет ???би?тенд?ге ке?ек, баш?орт ??? с?н??тене? д? ???к тема?ына ??ерелде тип ?йтерг? була. ??ипт?р нинд?й ген? жанр?а эшл?м??енд?р, нинд?й ген? образ?а м?р?ж???т итм??енд?р, бары?ы ла ошо темалар?ы х?л ите?г? й?н?лтелде, барлы? ???р??ре л? халы?ты изге к?р?шк? туплау, дошман?а н?фр?т т?рби?л??, уны ти?ер?к тар-мар итерг? са?ырыу ма?саты ?уйылды.

Баштара?, ша?ир?ар ижадында фашистар?а ?арата н?фр?т белдере?, к?р?шк? туранан-тура с а?ырыу мотивтары ал?ы планда тор?а, ?у?ыра? и?? лирик ши?ыр?ар?а ??м поэмалар?а совет ?алдатыны?, тылда?ы тырыш эшсел?р?е? патриотик той?олары, Тыу?ан илг? арнал?ан хе?м?тт?ре, яу батырлы?тары тулыра? са?ылдырыла башланы. К?ре?ебе?с?, ?ы??а ?ына осор эсенд? л? был патриотизм ??м к?р?ш тема?ы ??енс?лекле ??еш ??м ??г?решт?р кисер?е.

Шуны ла ?йтеп ?терг? к?р?к, ??ипт?ребе??е? яу ?ырында я??ан ???р??рен, ???ерле ижади мира?тарын у?ыусылар к??елен? еткере? ма?сатында, Баш?ортостан китап н?шри?те 1985 йылда «Утлы йылдар ауазы» ??м «Батыр?ар юлы» исемле ике йыйынты? сы?ар?ы. Йыйынты?та ??ипт?рг? биографик белешм? бирелг?н ??м фронт ши?ыр?ары урын ал?ан.