ДИЗАЙН Ж?НЕ ЭТНОДИЗАЙННЫ? ?АЛЫПТАСУЫ

?аза?стан Республикасыны? 2015 жыл?а дейінгі білім беруді дамыту Т?жырымдамасында: «Білім беруді? ма?саты жылдам ?згеріп отыратын д?ние жа?дайларында алын?ан тере? білімні?, к?сіби да?дыларды? негізінде еркін ба?дарлай білуге, ?зін-?зі іске асыру?а, ?абілетін дамыту?а ж?не ?з бетінше д?рыс адамгершілік т?р?ысынан жауапты шешімдер ?абылдау?а ?абілетті жеке т?л?аны ?алыптастыру» деп атап к?рсетілген. [ 1]

Этнодизайн – б?л ?ндіріс б?йымдарын к?ркемдік-техникалы? жобалау ?дерісі мен н?тижесі, оларды? кешені мен ж?йесі, т?тастай ал?анда жасалатын нысандарды?, ортаны? адамны? т?тыну, эстетикалы? ?ажетсінуі мен не??рлым с?раныс?а толы? с?йкес келуіне ба?дарланатын шы?армашылы? ?діс.(1) Дизайн (а?ылшын с?зі) – жобалау, сызу, ойлану деген ма?ынаны береді. Ол ?ндірістік ?діспен т?рмысты? б?йымдарды жасап шы?ару ж?не затты? ортаны лайы?ты ?олдануды ?алыптастырумен айналысады. Дизайн – жобалауды? барысында функционалды? немесе эстетикалы? ??ндылы?ты? ?айсысы біріншілікті алуы м?селесі ?аншама рет ?ойыл?анымен оны на?тылы жауабы ?лі к?нге дейін жо?ты? ?асы. Біра? функционалды? немесе эстетикалы? ?атынасты? біріне басымды? беру туралы ?алыптасып, к?п тарал?ан ?арым-?атынас б?йымыны? ?олданыс м?мкіндігімен аны?талу болып табылады.

Этнодизайнны? б?йымдарын жобалауды? кезе?дерін аны?тауды? орны ерекше. Этнодизайн бейнелеу ?неріні? бір саласы ретінде оны? к?ркемдік ерекшеліктерін тану ба?ыттарын аны?тауда бейнелеу ережелері мен за?дылы?тарын аны?тау ба?ытында ?лы суретшілер, дизайнерлер мен ?нертанушыларды? пікірлеріні? ма?ызы арта т?седі. Зерттеушілер дизайнерлер дизайнны? жа?а моделін (жобасын), моделін жасаушылар мен ?ндірісшілер деп екі ба?ытта ?арастырылады. Дизайн ??ымы 1990 жылдар?а дейін бізді? елімізде к?ркемдік ??растыру ??ымымен байланысты ?арастырылса, м?нан кейінгі жылдары ау?ымы ке?ейіп, жа?а модель жасау, оны жобалау мен ?ндіру іс-?рекеттерімен байланысты таныла бастады. Дизайн т?рлері с?улет, киім, к?лік, жи?аз, транспорт, этнодизайн т?рлері жайлы а?параттармен к?бейе т?сті. Этнодизайннан к?ркем б?йымдарды талдау дизайнмен бейнелеу ?неріне ?атысты ??ымдар мен т?сініктер, за?дылы?тар мен ережелерді? м?ні т?сінумен байланысты аны?талады. [ 1]

?азіргі та?да елімізді? болаша? ?рпа?тарын т?рбиелеу ба?ытында?ы білім беру м?селесі –мемлекетімізді? басты ?станымдарыны? бірі. Осы ?станым?а жетуді? бірден-бір жолы: ?лемдік білім ке?істігінен орын алу, ?ркениетті, куатты елдер ?атарына ?осылу болып табылады. О?ытуды? инновациялы? технологияларын пайдалана отырып білім сапасын арттыру, сондай-а? рухани жан д?ниесі бай, жан-жа?ты дамы?ан ?рпа? т?рбиелеу-осы ?станымдардан туып отыр?ан ?зекті м?селелеріні? бірі.

Бейнелеу ?неріні? ?ндіріспен, ?нім ?ндірумен байланысты саласы дизайн болып табылады. Дизайн ?нермен, ?ндіріспен байланысты. Дизайн сонымен ?атар шы?армашылы? ?ызмет н?тижесі. Дизайнны? ?німдері жеке дара немесе к?п тиражды болып б?лінеді. Дизайнні? к?п тиражды ?німі ?ндіріс ?дерісіні? н?тижесінде алынады. Дизайн ?дерісін шартты т?рде екіге б?лсек, оны? біріншісі – б?йымды жобалау, шы?армашылы? ізденіс ?ызыметімен ай?ындалса, екіншісі – жобаны жасау, жа?а ?нім шы?арумен байланысты сипатталады.

Этнодизайнны? дизайннан айырмашылы?ы бірнеше ба?ытта ай?ындалады. Этнодизайн б?йымдары д?ст?рлі с?ндік ?олданбалы ?нер б?йымдарын ?азіргі дизайнерлік жоба жасау талаптарына сай жа?а ?лгіде дайындал?ан б?йымдар болып табылады.

С?ндік ?ол?нер б?йымдарын дайындау?а ?ол?нер шеберлері ?атынасатын болса, этнодизайн б?йымдарыны? дизайнерлік жобасын жасау?а орындалуына этнодизайнерді? ?ызыметімен ?атар орындаушы шеберлер ?атынасады. Егер этнодизайн б?йымы к?п данамен шы?ару жоспарланатын болса ол ж?мыс ?дерісіне орындаушы шеберлерді? ?ызметі ?атысады. М?ндай этнодизайн б?йымдарыны? ?атарына ?азіргі киіз ?йді жасау ?дерісі мен оны? н?тижесін айту?а болады.

Этнодизайн б?йымдарыны? ?атарына ?азіргі к?рмелерде т?р?ан ?азіргі ?ыш ??мыралар, теріден жасал?ан торсы?тар, ер – т?мандар, киім кешектер, кілем, алаша т.б б?йымдарды айту?а болады.Этнодизайнны? бір ерекше к?рінісі б?рын?ы халы? шеберлеріні? ?лгісімен жасал?ан, жа?а ?обызды? ?лгісі болып табылады. Б?л жа?а ?обызды? ерекшелігі оны? жасалу техникасымен байланысты, формасыны? негізгі элементтері са?тал?ан. Форма ??рауда кейбір жа?а технологияларды?, ??рап ?олдануымен ерекшеленеді.

Этнодизайнны? та?ы бір к?ркемдік ерекшелігі ою - ?рнектер мен бояу т?рлеріні? б?йымдарды безендіруде ке?інен ?олданылуы болып табылады. М?ны? мысалы ретінде бесік, к?бі, асадал, ?лтты? киім кешекті? формаларын, а? бояу т?стерін алу?а болады. Этнодизайнны? ерекшеліктеріні? бірретінде жа?а материалдарды? ?олданылуы болып табылады. ?азіргі кезде этнодизайн ?ндірісінде синтетикалы? пластикалы?, ?атырма ?а?аз ?ндірісіні? материалы к?птен ?олданылуда. Б?л ба?ытта ?лтты? б?йымдарды? ша?ын формасын са?тап жасал?ан сый к?де б?йымдарын ?азіргі саудада к?птеп кездестіруге болады.

Зергерлік б?йымдарды?, к?лемді м?сіндер мен ?алаларда?ы г?лзарлар мен аландарды? безендірілуі. ¥лтты? ?оленерді? басым саласыны? бірі болып табылатын зергерлік ?нер б?йымдары - сыр?а, са?ина, білезік, шашбауды? к?лемді м?сін т?ріндегі формаларымен безендіру ж?мыстары Астана, Алматы, Шымкент, ?ара?анды ?алаларында ?ар?ынды дамып келеді. Олар ?ала к?ркіне ерекше с?н беріп, оны? ?лтты? сипатын ай?ындау?а ?ызмет етуде. М?ндай ?ол?нер б?йымдарыны? орта? ерекшелігі б?йым бойынан барлы? т?с пен бояу табылатынды?ы. К?к, ?ызыл, сары, а? т?стерді? б?рі де, сол ортада?ы с?улет ?нерімен ?зара ?йлесіп т?ратынды?ы, дизайнды? шешімі табыл?ан ?ымыз торсы?, ожау, тегене сия?ты ?лтты? ыдыс-ая?тарды?, т?рлі ?ыш б?йымдарды? к?лемді м?сіндік шешімдері ?ала к?ркіне с?н беруі, ?тты? бейнелеу ?неріндегі жа?а бір ба?ыт ретінде аны?талады.

Киіз басу, кесте тігу, батик жазу мен гобелен то?уда жа?а технологияларды? ке? к?лемде ?олданылуы ар?ылы кескіндеме мен графика?а ??сас жазы?ты? бетіндегі орындалатын к?ркем шы?армашылы? е?бек жасау д?ст?ріні? пайда болуы. ?олданбалы ?нерді? халы? шеберлері мен к?сіби шеберлері кесте тігу, гобелен то?у, батик жазумен ?атар, киіз басу технологияларын ?олдана отырып, кескіндеме мен графика?а жа?ын к?ркем шы?армашылы? е?бек жасау ?рдісі ?алыптаса бастады. Жас суретшілер С.Рустемова, Е.?бішовалар жартаста?ы та?балар, балбал тастарды? бейнесінен ??рыл?ан композициясын киіз бетіне ою ар?ылы т?сіруі ?нердегі бір жа?ашылды? технология ретінде назар аударады. ?ол?нер саласынан ?лтты? салт-д?ст?рге, халы?ты? к?ркем мэдениетіне бірігетін та?ырыптарды ?оз?а?ан, саналуан к?ркемдік сыйлы? б?йымдарды? дамуы мен ?алыптасуы. Б?л ба?ытта к?сіби ?ол?нер шебері ?.Иляевті?, ?.Тыныбековты?, Ф.Зауырбекованы? к?ркемдік ?нер дэст?рін жал?астыр?ан М.Бекеновті?, Б.Ратаевты?, М.?асымбековты?, Т.М?хатты?, С.Сма??ловты? шы?армалары назар аударады.

Ертеде рухани ж?не материалды? ?ажеттіліктен туында?ан ?нер т?рлерін тек ?ана к?нені? к?зін жо?алтпау ма?сатында ?ана жинап, зерттеп ?оймай, оларды б?гінгі к?н талабына сай дамыта т?су т?р?ысынан да ?арастыруды? ?ажеттігі арта т?суде (3) (Асанов С. ?аза?ты? ?лтты? киімдері: Каталог –о?улы?. –Астана: фолиант, 2008. -152 бет.). Этнодизайнер С.Асанованы? «?аза?сты? ?лтты? киімдері» атты е?бегінде ?лтты? киімдерді? ?азіргі заман талабы мен с?ранысына сай жа?ашалан?ан моделдері берілген.?лтты? киімді к?ркемдік талдау барысында киімдер дайындалатын материалдар, киімдер формасы, к?лемі, пропорциясы, костюм мен оны? с?н ?шекейлеріні? композициясы, колорлы? шешім мен т?р-т?с символикасы, ою-?рнектерді? ??рылымды? ж?йесі, кестеленуі, киімдерді? мерекелік-с?нділік ?ызметі мен ?олданылуы ?ызметі негізгі к?ркемдік сапа к?рсеткіштері ретінде алынады. ?азіргі кезде белсенді шы?армашылы?пен айналысып ж?рген этнодизайнерді? бірі Сейфулла Рыстан. Этнодизайнер Алматы ?аласында т?рады. Теріні к?ркем ??деумен айналысады. Теріден таспа тіліп, оны то?у ар?ылы картина жасайды. Картина та?ырыптары жартаста?ы та?балар, жан жануарлар, ?аза? хал?ыны? салт д?ст?рлері болып келеді. Б?лармен ?атар ол теріні к?ркем ??деу ар?ылы торсы?, т?марлар, ат ?бзелдерін жа?а технологияны ?олдану ар?ылы жасаумен айналысады. Этнодизайнер ?з шы?армашылы?ында ?аза? хал?ыны? к?ркемдік д?ст?рін жал?астырып,?лтты? б?йымдар жасау барысында теріні к?ркем ??деумен байланысты жа?а техника мен технологияны ке?інен пайдаланады. Этнодизайнер С.Рыстан еліміздегі к?ркем ?нер к?рмелеріне, шет елдердегі к?рмелерге ?атысып, ж?лделі орындар ал?ан. Оны? шы?армалары туралы газеттер мен журналдар?а ма?алалар жарияланып, теледидардан к?рсетіліп турады.

?аза? дизайн ?неріні? бір саласын с?ндік ?олта?балы ?нерді? профессионал суретшілеріні? ж?мыстары ??райды. Б?л салада Г.Ильяевті?, Б.Зауырбекованы?, ?.Тынышбаевты?, Д.Шо?паровты?, Г.Жарыл?аповты?, С.Б?лтіріковты?, М.?лімбаевты? С.Ильяевті?, С.Т?ленбаевты?, ?.?арабдаловты?, О.Н?лібаевты? шы?армашылы? е?бектерін атау?а болады.

Г.Ильяев ?аза?ты? с?ндік ?олта?балы ?нері шеберлеріні? ішінде ?зіндік ?олта?басымен таныл?ан ерекше т?л?а. Оны? шы?армалары ою-?рнектерді безендіру функциясыны? жо?ары д?режеге к?теріліп, сюжеттік картина д?режесіне дейін жеткен. Г.Ильяевьті? «Бау», «С?лем», «Бай?о?ыр», «Айтыс», «?ыз ?уу», «Космос», «Т?йеші», «Ал?аш?ы ?ар», «К?ктем», «К?з» деп аталатын шы?армаларында ?мірдегі ??былыстарды ою-?рнек формасына айналдыра отырып, к?ркем образ жасауды? ?лгісін к?рсетті.

?аза?станда?ы халы? шебері Д.Шо?паровты? ?мірі мен шы?армашылы?ы.

?аза?сты? профессионал с?ндік ?олданбалы ?нері саласында?ы танымал шебері –Д. Шо?паров шы?армашылы?ы ерекше ??былыс. Д.Шо?паров ?аза?ты? ?лтты? к?ркем б?йымдарын жасайды. Ол ал?аш, темір, тері сия?ты материалдарды ??деу ар?ылы, тегене, ожау, ер, ?ымыз ??ятын ыдыстар, торсы?, ат ?бзелдері сия?ты заттарды жасаумен ?атар, ?ол-?нерді? практикалы? жа?ы мен теориялы? м?селелерін жетік ме?герген маман. Суретші ?ол?нерді? ескі н?с?аларын тауып, оны жа?а мазм?нда жаса?ан, жо?алып бара жат?андарын жазып жары??а шы?арып, ?ол?нерді зерттеуші, этнограф д?режесіне дейін к?терілген суретші. Халы? шебері Д.Шо?паровты? ?аза?станда т???ыш рет жекеменшік этнографиялы? музейі ?нер мектебі ашылды.С?ндік ?олта?балы ?нер саласында?ы гобелен (то?ыма сурет) то?уды ме?герген суретші ?.Тыныбеков. Суретші «Дала балладасы», «Тау мекн дала а?ызы», «Жан?я» атты гобелендері ар?ылы ?аза? бейнелеу ?неріне ?зіндік ?рнектерімен келді. Гобелен саласында?ы белгілі суретші – Б.Зауырбековты? «К?ктем», И.Яреманы? «Натюрморт» атты туындылары к?пшілікке танымал шы?армалар. Сонымен ?атар, суретші шеберлер С.Б?лтірікованы? «?ымыз ыдыстары», С.Ильевті? «Ба?ыт» атты батигі, Г.Жалм?хановты? керамикалы? ыдыстар сериясы зергер, М.?лімбаевты? «?йелдерді? безендіру заттары», С.Т?ленбаевты? ою-?рнектері, ?.?арабдаловты? керамикалы? ?лтты? б?йымдары ?аза?ты? профессионал с?ндік ?олта?балы ?неріні? дамуына ?осыл?ан ?ома?ты ?лес.

?аза? бейнелеу ?неріні? мазм?нын байыта т?сетін м?мкіндік маман суретшілермен ?атар, с?ндік ?олданбалы ?нермен айналысатын халы? шеберлеріні? шы?армашылы? е?бектеріні? ж?йесі. Халы? шеберлері мата мен ж?н, а?аш пен с?йек, ?ыш пен таби?ат материалдарын ??деу ар?ылы ?лтты? к?ркем б?йымдар жасаумен айналысады. То?у ?нері саласында О?т?стік ?аза?стан облысынан Н.Тайманова, А.Ж?сіпова, К.?бдірайымова, С.Зулпухарова, ?ызылорда облысынан Б.Шанзарова, И.Алдамомынова, К.Н?ржанова, Д.??рманбааева, К.Еділбаева, Жамбыл облысынан Ш.Н?ртазаева, Б.На?бергенова, С.Батаева, К.Таптыбаева, Р.Омарова, Алматы облысынан С.?зірбаева, К.??рбанова, Д.Рузбаевалар текемет, сырма?, т?скиіз, ??ра? к?рпе, та?ыр кілем, масаты кілем, та?ыр алаша, терме алаша, орам алаша, а? кілем, ішік, шекпен, шапан, орамал, бау, бас??р б?йымдарын жасайды.

?аза?ты? халы? зергерлеріні? ішінен Алматы ?аласында?ы М.?лімбаевты, А.?арасаевты, В.Савченконы, Е.Христовты ерекше атау?а болады. А?аш пен с?йек ??деу саласынан Алматылы? К.М?лиев, О.Н?лібаев, Жамбылды? Т.Бегімбетов, И.Иргилбеков, Р.Сау?ымбаев, Ж.Масанов, О?т?стіктегі Т.Сырбенов, Ш.Шайменов, Ш.Матеев, ?ызылордалы? Т.С?рменов, У.,Мырзабеков, Семейлік Ж.Н?р?алиевтар тоста?ан, тегене, ожау, таба?, келі, келсап, ер, бесік, ша?ыра?, уы?, к?бі, есік, кереге, кебеже, санды?, домбыра, ?обыз сия?ты ?лтты? к?ркем б?йымдар жасайды.

?лтты? керамика ?нері саласында А.О?ызбаев, Ф.Резнюк, М.?беков, (Алматы) ?.?арабдалов, Д.Кемешов (Шымкент) ??мыра, кесе, таба?, сазсырнай, уілдек ж?не майда сыйлы? заттарын шы?арады.

Ою-?рнек шеберлері Г.Ильяев (Шымкент) С.Т?ленбаев (Жамбыл), Ж.Барымбетов (Талды?ор?ан) с?аза?ты? ?лтты? ою-?рнектерін жа?а мазм?н мен к?ркемдік сипатта дамыту?а к?п е?бек сі?ірген.

?аза? бейнелеу ?неріні? озы? туындылары ?.?астеев атында?ы Мемлекеттік ?нер музейінде ?аза?станны? к?ркемсурет дирекциясыны? ?орында, ?рбір облыста?ы к?ркемсурет ?орында, ?аза?ты? Мемлекеттік орталы? тарихи музейінде О.Та?сы?баев атында?ы Алматы к?ркемсурет училищесіні? ?аза?ты? к?ркемсурет академиясыны? ?орларында са?таулы.

Та?даулы ?нер шеберлеріні? шы?армаларын М?скеудегі В.Третьяков галереясында ж?не Шы?ыс ?аза?тары ?неріні? музейінде сонымен ?атар, Ташкенттегі ?нер музейінен табу?а болады.

С?ндік ?олданбалы ?нерді? к?не ?лгілері Республика облыстарында?ы тарихи ?лкетану музейлерінде, Т?ркістан ?аласында?ы А.Ясауи комплексіндегі музейде, Алматыда?ы ?аза? музыка аспаптарыны? музейінде, Панфилов ?аласында?ы к?ркемдік-архитектуралы? музейде, к?ркем к?сіпорындар жанында?ы музейлерде, Алматыда?ы суретші Д.Шо?паровты? жеке этнографиялы? музейінде, суретшілерді? жеке ?орларында О?т?стік ?аласында?ы Т?ле би ауданы, Блинковка селосында?ы к?ркемсурет галереясы сия?ты орындарда са?талуда.?орыта айт?анда ?аза? бейнелеу ?неріні? о?ушылар?а к?ркемдік білім берумен ?атар эстетиалы? т?рбие берудегі шексіз м?мкіндіктер екендігі к?рсетеді.

Этнодизайн б?йымдары. Этнодизайнерлер б?гінгі к?нні? с?ранысына жауап беретін, ?лтты? д?ст?рмен, ?ол?нермен ?лтты? мерекелермен б?йымдарды моделдеумен айналысады. Этнодизайн ?ызыметімен ?ол?нер шеберлерімен ?атар к?сіби суретшілер, с?улетшілер, киім дизайнерлері, жи?аз дизайнерлері, жарнама дизайнерлері ке? к?лемде ш??ылданады. Б?лар жаса?ан б?йымдар мерекелік т?рмысты?, шаруашылы? заттар болып аны?талады. К?птеген б?йымдар к?рмелер мен аукциондар?а ?ою ?шін жасалады.

Этнодизайн шы?армаларыны? басты безендіру элементі ?лтты? ою - ?рнектер. Б?лар жан – жануарлар, аспан ?лемі, ?сімдіктер ж?не геометриялы? ою - ?рнектер болып жіктеледі. Ою - ?рнектер б?йымны? ?олданылу ма?сатына ж?не формасымен ?лшемдер ?атынасына байланысты ай?ындалады. Сонымен ?атар б?ларды киімге, ?имараттар?а, жарнама?а, к?ліктерге, т?рмысты? б?йымдарды безендіру элементтері ретінде ?олданылады. Этнодизайнерлік б?йымдар ерекшеліктерін к?рсететін негізгі белгі – ою - ?рнектер болып аны?талады. Б?л ?лтты? б?йым екендігін к?рсетумен ?атар б?йым?а ?семдіккелбет беретін м?мкіндік ретінде танылады.

Этноб?йымды жобалау – дизайн талаптарына сай жа?а б?йымда ?лтты? к?ркемдік д?ст?рде жасауды жоспарлау болып табылады. Этноб?йымды жобалау бірнеше сала бойынша ж?зеге асырылады. Соларды? е? бастысы – форманы жобалау. Форма геометриялы? денелерді? жиынты? образына, оларды ойша ?ию, ?осу, біріктіру н?тижелері ретінде ?абылданады. Б?л жа?дайда торсы?ты?, к?біні?, ша?ыра?,керегеформаларын айту?а болады. Форманы? жа?а ба?ытын іздеу барысында оны? ?олданылуы немесе к?рмелік сипатын оны шай?ау,пісу,жылжыту т.б ?оз?алысыны? ?ажеттілігі ескеріледі. Б?л жа?дайда б?йымны? тасымалдануы,адаммен немесеосы?ан ?атысты жа?дайлар ?оз?алысы есепке алынады. [ 2]

Этнодизайн б?йымын жобалауда форманы? симметриялы? болу ма?ызды. Форманы? ??рылысыны? симметриялы болуы оны? ?семдігіне ж?не пайдалану ?ажеттігі ?шін ?ажет жа?дайда форма ?немі симметриялы болуы шарт емес. Ол б?йы?а деген с?раныс жа?дайына байланысты кейбір б?йым бір ?ырынан ?ара?анда симметриялы болып к?рінсе, екінші жа?ынан алып ?ара?анда симметриялы емес болуы м?мкін. Б??ан домбыраны?, ?обызды? формаларын мысал ретінде алу?а болады. Негізінен форманы ойластыру барысында б?йымны? ?лтты? д?ст?рлі формасыны? са?талуы мен оны? алша? кетпеуіне к??іл б?лінеді. Сонды?тан ?лтты? б?йымды жобалауда жа?а форманы?, ?лтты? д?ст?рлі формадан ?те к?п ауыт?уына жол берілмейді. Себебі этнодизайнды жобалауды? басты ?станымы да форманы? д?ст?рлі форманы негізге ала отырып жа?а б?йымды жасау болып табылады.

М?дениеттанушы – ?алым Б.Оспанов ?ол?нер б?йымдарыны? к?ркемдік ??рылымында?ы композиция за?дылы?ыны? ?олдануына к??іл б?лінген. «Ол этнодизайн б?йымдарыны? композициясында», «композициялы? орталы?», ?осал?ы комозициялы? элемент», «форма композициясы», «форма т?стеріні? композициясы», «?лтты? ою - ?рнектер композициясы», «сызы?тар, да?тар, н?ктелер композициясы» ??ымдарыны? м?нін ашу?а ерекше к??іл б?лінген. Этнодизайн б?йымдарын жобалау барысында композиция за?дылы?тарына сай жобалау талаптары ?ойылады. Жоба композициясында композиция за?дылы?ын ??райтын элементтерді? болуы ескеріледі.Сонымен ?атар композицияны? ?айталанбасты?, т?тасты?, даралы?, бірізділік сия?ты ?станымдар?а сай болуы ?арастырылады.

Пайдалан?ан ?дебиеттер

1. Ералин ?.Е «Этнодизайн» Т?ркістан

2. Акишев К.А., Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б.«Древний Отрар» Алматы 1972ж.

3. Акышев П. Древнее золото Казахстана. Алматы 1983ж.

4. Т??ірбергенов М. Графика, Шымкент,2004.

5.Жолдасбекова С. ?аза? с?ндік ?олданбалы ?нері ар?ылы о?ушыларды? эстетикалы? ?ызы?ушылы?ын ?алыптастыру. Алматы,1993.