Физика саба?ында о?ушыларды? функцтоналды? сауаттылы?ын ?алыптастыру.

Білім беруді жа?арту о?ушы білімін ?ана емес, оларды ?олдану да?дыларын, атап айт?анда функционалды? сауаттылы?ын ?алыптастырады. О?ушыларды? бойында ?зіндік білім алу, талдау, ??растыру, ?о?амды? ?мірде ?зін-?зі жан-жа?ты таныту ?шін білімін пайдалана білу да?дыларын ?алыптастырады ж?не ?о?ам?а пайда келтіреді. «Функционалды? сауаттылы?» — ??ымы ?ткен ?асырды? 60-жылдары ЮНЕСКО ??жаттырында пайда болды ж?не кейіннен ?олданыс?а енді. Функционалды? сауаттылы? –білім беруді? жеке т?л?аны ?алыптастыруда?ы ?леуметтік ба?дарлануы. ?азіргі тез ?згермелі ?лемде функционалды? сауаттылы? – о?ушыны? ?леуметтік м?дени, саяси ж?не экономикалы? ?ызметтерге белсенді ?атысуына, сондай-а? ?мір бойы білім алуына ы?пал ететін базалы? фактор. Функционалды? сауаттылы?ты дамытуды? жалпы ба?дары ?аза?стан Республикасында білім беруді дамытуды? 2011-2020 жылдар?а арнал?ан мемлекеттік ба?дарламада аны? к?рсетілген. Осы ба?дарламаны басшылы??а ала отырып, ?Рсы ?кіметіні? 2012ж. 25 маусымда?ы №832 ?аулысымен «Мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ж?ніндегі 2012-2016 жылдар?а арнал?ан ?лтты? іс-?имыл жоспары» бекітілді. Б?л?лтты? жоспар – білім сапасын жетілдіруді? негізгі ба?дары. Жоспарда ма?сат, міндеттер на?ты ?ойыл?ан, а?ымда?ы жа?дайды талдау, мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту тетіктері, білім стандарттарын, о?у ба?дарламалары мен жоспарларын жа?арту, о?ыту нысандарын, ?дістері мен технологияларын жа?арту, мектеп о?ушыларын о?ыту н?тижелерін ба?алау ж?йесін дамыту, ата-аналарды? ?атысуын ?амтамасыз ету, ?осымша білім беруді дамыту, к?тілетін н?тиже ?ажетті ресурс на?ты к?рсетілген. Осы ?лтты? жоспарды іске асыру ар?ылы о?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын дамыту бойынша жалпы ?йлестіруді ?амтамасыз етуге м?мкіндік береді. ХХІ ?асырды? жан-жа?ты, зерделі, дарынды, талантты адамдарды ?алыптастыруда білім беру м?селесі, оны? о?ыту ж?йесін заман талабына сай ?йлестіре алу міндеті туындап, жа?а талаптар ?ойылуда.Со?ан орай ?стаздарды? алдында т?р?ан міндет: табысты ж?не ?рекетке дайын ?абілетті, ?леуметтік р?лін сезінетін ??зырлы т?л?аны ?алыптастыру. Жалпы ??зіреттілікті? сипатына беделді пікір айту?а м?мкіндік беретін білімді игеру деген т?сіндірме берілген.Т?л?а ??зіреттілігін дамыту – ?стазды? ??зіретті т?сілдерді ме?гертуі, білім беру мазм?нын жетілдіру. Ол ?шін баланы субъект ретінде ?арап, о?у ісіне ?зінше ?ызы?тыратын, о?ан ?абілетін арттыратын жа?дай ту?ызу керек. Оны? бастысы – о?у ?рдісін жа?аша ?йымдастыру, о?ушыны? о?уда?ы іс-?рекеті ар?ылы ойлау да?дыларын жетілдіру, ?з бетінше білім алу, ?рекет ету. Ма?сат?а жету о?ушыны? ?зі ар?ылы іске асады. М??алім – ба?ыт беруші, ?йымдастырушы. Америка ?алымдары Джинни Стилл, Куртис Мередит, Чарлз Темпл жаса?ан «О?у мен жазу ар?ылы сыни т?р?ыдан ойлауды дамыту» жобасыны? о?ушы ??зіреттілігін дамытуда ма?ызы зор. Сын т?р?ысынан ойлау дегеніміз – ой ?оз?ай отырып, о?ушыны? ?з ойымен ?згелерді? ойына сыни ?арап, естіген, білгенін талдап, салыстырып, ж?йелеп, білмегенін ?зі зерттеп, д?лелдеп, т?жырым жасау?а ба?ыттау, ?з бетімен ж?не бірлесіп шы?армашылы? ж?мыс жасау. Б?л жобаны? тиімді ?діс-т?сілдерін ?олдану ар?ылы о?ушы ?з ойын еркін жеткізуге, п?нге ?ызы?ушылы?ы оянып, талдау ж?мыстарын ж?ргізе білуге уйренеді. О?ушыларды? саба??а ?ызы?ушылы?ын оят?ан ?дістер ар?ылы ?з ойларын топта, ?жымда талдай бастады. ?лтты? жоспарда мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ?шін т?мендегідей кешенді жоспар жасалды. Олар: мазм?нды?, о?у-?дістемелік, материалды?-техникалы? іс-шаралар кешені. Б?л кешен ?аза?стан Республикасында?ы білім сапасын жетілдіруді? негізгі ба?дары ретінде мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту барысында жасалатын іс-шараларды? ма?саттылы?ын, бірт?тасты?ын ж?не ж?йелілігін негізге ала отырып дайындал?ан. Жалпы функциональды? сауаттылы? деген ??ымды таратып айтар болса?, адамдарды? (жеке т?л?аны?) ?леуметтік, м?дени, саяси ж?не экономикалы? ?ызметтерге белсене араласуы ж?не ?мір бойы білім алуына ы?пал ететін базалы? факторы. Я?ни б?гінгі жа?андану д?уіріндегі заман а?ымына ?арай ілесіп отыруы. Сонымен, функциональды? сауаттылы? адамны? маманды?ына, жасына ?арамастан ?немі білімін жетілдіріп отыруы. М?нда?ы басшылы??а алынатын функциональды? сапалар: белсенділік, шы?армашылы? т?р?ыда ойлау, шешім ?абылдай алу, ?з к?сібін д?рыс та?дай алу?а ?абілеттілік, т.б. Я?ни, жалпы білім беретін мектептерде ?аза?стан республикасыны? зияткерлік, дене ж?не рухани т?р?ысынан дамы?ан азаматын ?алыптастыру, оны? физикалы? ??былмалы ?лемде ?леуметтік бейімделуін ?амтамасыз ететін білім алуда?ы ?ажеттіліктерін ?ана?аттандыру болып табылады. Осы?ан орай ?лтты? жоспарда функционалды? сауаттылы?ты? т?мендегідей негізгі механизімдерін б?ліп к?рсетеді. ?лтты? жоспарды? жо?арыда атал?ан ма?сат, міндеттерін ж?зеге асыруда т?мендегідей тетіктері (механизмдері) на?тыланып, мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ?шін білім беру ж?йесінде басшылы??а алынады. Олар: • білім беру мазм?ны (?лтты? стандарттар, о?у ба?дарламалары); • о?ыту нысандары мен ?дістері; • білім алушыларды? о?уда?ы жетістіктерін диагностикалау мен ба?алау ж?йесі; •мектептен тыс, ?осымша білім беру ба?дарламалары; • мектепті бас?ару моделі (?о?амды?-мемлекеттік нысан, мектептерді? о?у жоспарын реттеудегі дербестігіні? жо?ары де?гейі); • барлы? м?дделі тараптармен ?ріптестікке негізделген досты? ?алыпта?ы білім беру ортасыны? болуы; • ата-аналарды? балаларды о?ыту мен т?рбиелеу процесіндегі белсенді р?лі. Оны? ал?аш?ысы – о?ыту методологиясы мен мазм?нын т?бегейлі жа?арту. Я?ни мектеп о?ушыларыны? функциональды? сауаттылы?ын дамыту жалпы білім беретін орта мектепті? Мемлекеттік жалпы?а міндетті білім беру стандартын (МЖБС) жа?артудан бастау алу?а тиіс. Ол ?шін м??алім білім алушыны? бойына ал?ан білімін практикалы? жа?дайда тиімді ж?не ?леуметтік бейімделу ?дерісінде пайдалана алатындай негізгі ??зыреттіліктерді сі?іруі керек. Олар: бас?арушылы? (проблеманы шешу ?абілеті); а?паратты? (?з бетінше а?параттар к?здері ар?ылы ?немі білімін к?теріп отыруы, сол ар?ылы танымды? ?абілетін ?штау); коммуникативтік (?ш тілде: ?аза?, орыс, а?ылшын (шет) ауызша, жазбаша ?арым-?атынас жасау); ?леуметтік (?о?амда, ?зі ?мір с?рген ортада іс-?рекет жасай алу ?абілеті); т?л?алы? ( ?зін жеке т?л?а ретінде ?алыптастыру?а ?ажетті білім, білік, да?дыларды игеру, болаша? ?зі та?да?ан к?сібін ?зі аны?тау, оны? ?иыншылы?ы мен к?рделілігіне т?зімді болу); азаматты? (?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рі, тарихы, м?дениеті, ділі, тілін тере? ме?геріп, ?аза?станны? ?сіп-?ркендеуі жолында?ы азаматты? парызын т?сінуі); технологиялы? (?р азамат ?з мамнды?ына ?арай а?паратты? технологияларды, санды? технологияны, білім беру технологияларын сауатты пайдалануы). Білім алушы осы атал?ан негізгі ??зыреттіліктермен ?атар п?ндік ??зыреттіліктерді (?р п?нні? мазм?ны ар?ылы) ме?геруі тиіс. Б?л т?р?ыда да біз, алаш арыстарыны? бірі Ж.Аймауытовты? мына бір ?а?идасын басшылы??а алса?, функциональды? сауаттылы?ты? т?ртінші механизмі ж?зеге ас?ан болар еді. А?артушы: « Бала?а е? ?ымбат, е? жылы, жа?ын н?рсе – ту?ан жері, ту?ан жеріні? ??былыстарын білу бала?а ?те ?ызы?. М?ндай о?ыту ж?йесі жергілікті ?мірге, таби?ат?а тере? мазм?н беріп, оларды баланы? санасында жандандырып, олар?а баланы? махаббатын арттырады, бала ?леумет т?рмысына, т??іректегі ?лемге тере? к?збен ?арап ?йреніп, жолы?атын ?иын м?селелерді о?ай шешетін болады, б?рын?ыдай мектептен шы??ан со?, бала ?йренген білімін ?мытып ?алмайды, ?айта білгенімен ?мір ж?зінде пайдаланатын болады. О?ушыны? сыни ойлауын дамыту?а ба?ыттал?ан жа?а инновациялы? «О?у мен жазу ар?ылы сыни ойлауды дамыту» жобасыны? да басты міндеттеріні? бірі — ?стаздарды? жа?аша ойлай алатын, ?з м?селесiн ?зi шеше алатын адам т?рбиелеуге ж?рдемдесуі, ?стаздарды? д?ст?рлi саба? беруден ?згеруiне, бала?а ба?ыттал?ан саба? процесiн ?йымдастыра алуы, саба?ын белсендi, о?ушымен те? ???ылы д?режеде ж?ргiзуі, жобаны? философиясын тере? ме?герген ?стаздарды? ш?кiрттерiн ?з пiкiрiн ашы? айтып, ?зара шынайы с?хбат ж?ргiзетiн, рухани жа?ынан дамы?ан жеке т?л?а ретiнде дамуына ы?пал жасауы болып табылады. Егеменді елімізді? халы? шаруашылы?ын дамытуды? ма?ызы, оны? материалды?-техникалы? базасын ны?айтуды? ?зекті проблемаларын шешудегі, ?о?амды? ?ндірісті? тиімділігін арттыруда?ы, е?бекшілерді? материалды? ж?не м?дени де?гейін к?терудегі физика ?ылымыны? ма?ызы мен ролі ?те зор. Себебі ?ылымдар ж?йесінде физика айры?ша орын алады. Физиканы? ерекшелігі –ол ?азіргі кездегі ауадай ?ажетті техникалы? ?ылымдарды? негізі. Физика саба?ында о?ушылар?а на?ты мысал келтіре отырып, оларды? ал?ан білімдері ма?ызды практикалы? м?селелерді шешуге ?ажет екендігін т?сіндіру ?ажет. О?ушыларды? білімні? ?мірлік ма?ызын т?сінуі, теория мен практиканы ты?ыз байланыстырады, п?нге ынтасын арттырады, о?ушылар біліміндегі формализми элементтерін жояды. О?ушыларды? білімге ынтасыны? болуы, оларды? саба?та?ы белсенділігіні? артуына білім сапасыны? жо?арлауына, білім алуды? пайдасын т?сінуді? ?алыптасуына м?мкіндік береді. Білім беруді? ??рылысын, о?ушылар м??алім берген ма?саттарды т?сінетіндей, ?абылдайтындай етіп ??ру керек ж?не о?ушы м??алім ?ой?ан ма?сатты белсенді ж?зеге асырушысы болуы тиіс.О?ушыларды? білімге ы?ыласын, ?ызы?ушылы?ын арттыруды? е? жа?сы жолыны? бірі – саба?та ойындарды ?олдану. Ойын – ?р?ашан кішкене білім, кішкене білім бола отырып, баланы білім алу?а, е?бекке дайындайды. Ойынды алданыш ж?не же?іл к??іл к?теру деп ойлайтындар Физика саба?ында мынадай ?діс т?сілдерді ?олдану ар?ылы о?ушыларды? саба??а ынтасын арттыра отырып, білім сапасын жетілдіріп, сауатты болу?а да?дыландырады. «БББ» кестесіні? ал?аш?ы екі кестесін, я?ни «не білемін», «не білгім келедіні» о?ушылар жа?а та?ырып басталмас б?рын толтырады. Жа?а білімні? ма?ан берер пайдасы ?андай болма? деген с?ра?тар?а жауап беруге ?мтылады. Ж?пта?ы ой ?оз?ау. О?ушылар ?андай да болмасын а?парат туралы бар білгендерін жазбаша келтіреді. Б?л тапсырманы орындау?а берілген уа?ыт 2-4 минут ?ана, о?ушылар ?з ж?птарымен жаз?андарымен б?ліседі, с?ра?тар?а жауап береді, тізімдерін толы?тырады. Кластерлер (ж?зімні? шо?тары деген ма?ынада). Идеялар мен а?параттарды? арасында?ы байланыстарды ай?ындау?а арнал?ан жазба кестелер. Негізгі та?ырып немесе тірек та?таны? ортасында?ы ше?берге жазылады да, одан туында?ан та?ырыпшалар оны? жан-жа?ына жазылып, ше?берленеді, о?ушылар оларды бір-біріне ?осады да, ?зара байланыстыру туралы ??гімелейді. Мысалы: Ойлан, ж?птас, пікірлес – о?ушылар?а ?андай да болмасын с?ра?, тапсырма берілгеннен кейін оларды ты??ылы?ты орындау?а ба?ыттал?ан т?сіл. Та?тада с?ра?, тапсырма жазыл?аннан кейін ?рбір о?ушы жекеше ?з ойлары мен пікірін берілген уа?ыт ішінде (2-3 минут) ?а?аз?а т?сіреді. Содан кейін о?ушы ж?бымен жаз?анын 3 – 4 минут тал?ылайды, пікірлеседі. М??алім 2-3 ж?п?а ?з пікірлерін б?кіл сынып?а жариялауын с?рануына болады. Алдын – ала берілген атаулар – м??алім саба? барысында жа?а та?ырып бойынша та?та?а бірнеше атау )терминдер) жазып ?ойып (3-4атау) о?ушылар?а оларды? ма?ынасы, мазм?ны ж?не ?зара ?атынасы мен байланысы туралы ойлауын с?райды. Б?л ж?мысты о?ушыларды? жеке ж?ппен немесе ша?ын топ ішінде ауызша яки жазбаша орындалуы ы?тимал. Содан кейін м??алімні? бірнеше о?ушыны? ойы мен пікірін ты?дауына болады Еркін жазу – о?ушыларды? та?ырып бойынша ?з ойларын ?а?аз?а т?сіруді талап ететін т?сіл. О?ушылар берілген уа?ыт аума?ында (5-7 минут) то?тамай жазуы керек. Саба?ты? негізгі б?лімінде м??алім о?ушылар?а білім алуды? белсенді т?сілдерін ?сынып, оларды? ?здігінен жа?а м?ліметті жан – жа?та ?арастырып, зерттеп, игеруіне м?дделі. О?ушылар жекелей, ж?ппен, топпен жа?а а?паратпен танысып, ол туралы ?зіндік пікір ?алыптастырады. С?ра? ?ою ?айтадан с?ра? ?ою – м?тінні? ?р б?лігінен кейін о?ушылар?а бір – біріне немесе ?згеде о?ушылар?а белгілі бір ж?йемен с?ра? ?ою т?сілі.М?тінні? бірінші б?лігі о?ылып жат?анда А о?ушы В-?а бірнеше с?ра? жазбаша дайындайды. М?тін о?ылып біткеннен кейін В о?ушы жауап береді. Екінші б?лімнен кейін керісінше В о?ушы А о?ушы?а с?ра? ?ояды. ?шінші б?лімнен кейін екеуі С ж?не Д о?ушылар?а с?ра? ?ояды. Жеке т?л?аны аны?тау атты ойынны? да тиімді жа?ы к?п. Ж?ргізуші (м??алім) физик ?алымдарды? портреті жапсырыл?ан беттерді таратады.О?ушылар ?алымны? фамилясын, физика саласында?ы ?мірін, жа?алы?тарын есімімен байланысты о?и?алар т.б еске т?сіру керек.Талдау ?за?ты?ы 5 минут. «Джигсо» ?дісіні? арты?шылы?ы – топта ж?мыс істеуге арнал?ан ??рылым ?сынып, с?йлеу ж?не ты?дау да?дыларын дамытуды ?амтамасыз ететіндігі. • М??алім сыныпты ша?ын топтар?а б?леді (?детте, т?рт адамнан). М??алім оларды сыныпты? тепе-те?дігін са?тай отырып, жынысына, ?абілетіне, ?арым-?атынастарына ?арап б?леді. • ??рыл?ан ?р топ?а д?ст?рлі тапсырма беріледі. Тапсырма ?лестірме материалдар т?рінде таратылады. К?рделілігі бойынша о?у?а арнал?ан материалді? тиісті к?рделілік де?гейі са?талуы керек. Егер топ т?рт адамнан т?ратын болса, басты тапсырманы? ішінде топты? ?р м?шесіне бір с?ра?тан т?рт с?ра? немесе тапсырма болады. С?ра?тар немесе тапсырмалар топ ішінде о?ушыларды? ?зара келісуі ар?ылы б?лінеді. Саба?ты бекітуге ж?не ?й тапсырмасына ?олдану?а болатын ?дістер: Ысты? орынды? - Бір о?ушы ал?а шы?ып ?з пікірін айтып ж?не та?ырып бойынша с?ра?тар?а жауап береді. С?ра?ты ана??рлым мазм?нды ?ылу ?шін, о?ушылар белгілі бір пікір бойынша бірлесіп ал?а шы?ып с?йлей алады. Мысалы, о?ушылар белгілі бір р?лді немесе адамды сомдай алады (мысалы, Гордон Браун немесе жал?ыз басты жас ана). О?ай ж?не ?иын с?ра?тар кестесі. Б?л кестені о?ушылар ?андай да болмасын м?селе бойынша ?з пікірін келтіру ?шін немесее жа?а а?паратпен таныс?анда толтыра алады. Кестені? сол жа?ына олар т?сініктері боцынша о?ай, ал о? жа?ына ?иын с?ра?тарды келтіреді. Мысалы, о?ай с?ра?тар дегеніміз м?тінде жауабы бар саулдар, ал ?иын с?ра?тарды? жауабы м?тінде жо?, олар?а тек ?зіндік т?р?ыдан ?ана жауап беруге болады. Алтын балы? - барлы? сынып алдында ?з пікірін білдіргені болмаса, ?ал?ан жа?дайда «ысты? орынды?» сия?ты. Олар алтын балы??а арнал?ан аквариумда отырады, бас?алары олар?а с?ра? ?ойып, т?сініктеме беруді талап ете алады ж?не т.б. Б?лардан ?зге саба?ты? б?л кезе?інде семантикалы? карта, Венн диаграммасы, с?з ж?мба?, т?жірибе жасау, физикалы? диктант т.б т?сілдерді пайдалану?а болады. Физика саба?ында ойынды ?йымдастыр?анда о?ушылар бір-біріне к?мектесетіндей, бір-бірімен бірігетіндей жа?дай жасау керек. Сонда саба? тек білім беру ?ызметін ?ана емес, т?рбиелеу ?ызметін де ат?арады. М?ндай саба?тарды? ?тілуі н?тижесінде о?ушыларда бір-бірімен с?йлесе білу м?дениеті, т?ртіптілік, топ?а ж?не бір-біріне жауапкершілік сезімні? болуы, менмендік ж?не жал?аулы?тан безу ?асиеттері ?алыптасады.Физика курсыны? ?рбір та?ырыбын о?ыту барысында о?ушыларды айнала ?орша?ан ортаны тануда?ы физиканы? р?лін д?рыс т?сінуге ж?не ал?ан білімдерін практикалы? есептерді шешуде ?олдана білуге ?сері тиетіндей п?наралы? байланыстарды іске асырып отыруы ?ажет. Мектеп физика курсын о?ытуды? е? ма?ызды ма?саттарыны? бірі – физиканы? ?олданбалы м?мкіндіктерін ашу. Математикалы?, химиялы? немесе географиялы?,т.б. мазм?нды есептерді шешу барысында о?ушылар физикалы? ??ымдар мен за?дылы?тарды тере?ірек т?сініп,??ынып,сонымен ?атар к?сіби даярлы?ты? негіздерін ме?гереді. П?наралы? есептер деп – сыбайлас п?ндерді? білімдерін немесе есептерін келтіруді немесе пайдалануды ?ажет ететін есептерді немесе бір о?у п?ніні? материалы негізінде ??растырылып, бас?а п?ндерде арнайы дидактикалы? ма?сатпен ?олданылатын есептерді айтамыз. О?ушыларды? ойлау ?абілеттерін дамытуда,оларды т?рбиелеуде,біліктері мен да?дыларыны? ?алыптасуында, физиканы? практикамен байланысын к?рсетуде есепті? алатын орны ?те зор. О?ушыларды? д?ниетанымына ?р о?у п?ні ?з ?лесін ?осып отырады. Соны? ішінде физиканы о?ыту барысында саба?тас п?ндерден ж?не на?тылы ?мірден о?ушылар?а т?сінікті т?рде келтірген деректер ?ылыми білімдерді? пайда болу негізін, ?орша?ан ортаны? таби?ат ??былыстарыны? танымалы жеке п?ндерді? физиканы? ??ымдары мен абстрактілі жа?дайларын о?ай сезіне біледі. Сонымен функционалды? сауаттылы? – адамны? сырт?ы ортамен ?арым-?атынас?а т?се алу ?абілеті ж?не сол орта?а барынша тез бейімделе алуы мен ?арым-?атынас жасай алу де?гейіні? к?рсеткіші. Олай болса, функционалды? сауаттылы? т?л?аны? белгілі бір м?дени ортада ?мір с?руі ?шін ?ажетті деп саналатын ж?не оны? ?леуметтік ?арым-?атынас жасауын ?амтамасыз ететін білім, білік, да?дыларды? жиынты?ынан ??ралады. Ал ке? ма?ынасында ол тек білік пен білімділік ?леміне баруды? жолы ?ана емес, ол – ?лтты?, елді? немесе жеке адамдар тобыны? м?дени ж?не ?леуметтік дамуыны? ?лшемі. Осындай сапалы? сипаты т?р?ысынан ?ара?анда функционалды? сауаттылы? жеке адамды дамытуды? тетігі ретінде ?олданылады. Сонды?тан теория мен практиканы? байланыста болуын ?амтамасыз ету ?шін ?рбір п?н бойынша берілетін білімні? мазм?ны мен к?лемін аны?та?анда теориялы? ?а?идаларды?, за?дылы?тар мен ережелерді?, я?ни ??ымды?-а?паратты? материалдарды? бала ?мірінде кездесетін т?рлі проблемалы? м?селелерді шешуге к?мегі тиетіндей, бала оны ?олдана алатындай практикалы? ма?ызы ескерілуі тиіс. Сондай-а? о?ушыларды? о?у материалын тек жаттап ?ана алмай, оны? м?н-ма?ынасын тере? т?сінуін ?амтамасыз ету міндетті болып саналады. ?олданыл?ан ?дебиеттер:

Білім – бір ??рал.

Білімі к?п адам ??ралы сай ?ста сы?ылды,

не істесе де келістіріп істейді.

Ахмет Байт?рсын?лы

Елбасы Н.?.Назарбаев 2012 жыл?ы 27 ?а?тарда?ы «?леуметтік-экономикалы? жа??ырту - ?аза?стан дамуыны? басты ба?ыты» атты ?аза?стан хал?ына Жолдауында мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту бойынша ?лтты? жоспарды ?абылдау ж?нінде на?ты міндет ?ойды. Атал?ан міндет ?аза?станны? ?лемдегі б?секеге ?абілетті 50 елді? ?атарына кіруі барысында ма?ызды ?адам болып табылады. М?ндай стратегиялы? міндетті шешу жа?дайында белсенділігі жо?ары, шы?армашыл т?р?ыда ойлау?а ж?не шешім ?абылдай алу?а, к?сіби жолын та?дай алу ?абілеттілігін, ?мір бойы білім алу?а дайын т?ратын т?л?аны? е? басты функциялы? сапаларын ?алыптастыру орта білім беру ж?йесіне ж?ктеліп отыр.

?аза?стан Республикасыны? Президенті Н.?.Назарбаевты? бастамасымен ?мірге келген функционалды? сауаттылы?ты? ма?саты – о?ушыларды? білімдерін ?мір¬де тиімді ?олдану?а ?йрету. Со¬нымен ?атар, ол орта білім ж?йесіні? парадигмасын т?бе¬гейлі ?згертуді? негізі болып табылады.

«Функционалды? сауаттылы?» ??ымы ал?аш рет ?ткен ?асырды? 60 жылдары ЮНЕСКО ??жаттарында пайда болды ж?не кейіннен зерттеушілерді? ?олдануына енді. Функционалды? сауаттылы?, ке?інен ал?анда, білім беруді? (бірінші кезекте жалпы білім беруді) к?п жоспарлы адамзат ?ызметімен байланысын біріктіретін т?л?аны? ?леуметтік ба?дарлану т?сілі ретінде т?сіндіріледі. ?азіргі тез ??былмалы ?лемде функционалды? сауаттылы? адамдарды? ?леуметтік, м?дени, саяси ж?не экономикалы? ?ызметтерге белсенді ?атысуына, сондай-а? ?мір бойы білім алуына ы?пал ететін базалы? факторларды? біріне айналуда.

Сауаттылы? т?л?аны? т?ра?ты ?асиеті болып табылатынды?тан, функционалды? сауаттылы? сол т?л?а ме?герген белгілі бір білім-біліктерден к?рініс табады. ?йткені функционалды? сауаттылы??а адам на?ты білім алу кезе?дерінен ?ткеннен кейін ?ол жеткізеді. Сонды?тан білім белгілі бір сауаттылы? де?гейін ?амтамасыз ететін ??рал ж?не на?ты іс-?рекеттерді? н?тижесі ретінде ?арастырылады. Ендеше, елімізді? болаша?ы – жас ?рпа?ты о?ытуда білімні? т?пкі н?тижесі деп саналатын ??зіреттіліктерді? бірт?тас бірлігі ретіндегі функционалды? сауаттылы?ты? м?нін, р?лін ай?ындау, оны мектеп т?жірибесіне ендіру уа?ыт талабына сай келеді.

Функционалды? сауаттылы? – адамны? сырт?ы ортамен ?арым-?атынас?а т?се алу ?абілеті ж?не сол орта?а барынша тез бейімделе алуы мен ?арым-?атынас жасай алу де?гейіні? к?рсеткіші. Олай болса, функционалды? сауаттылы? т?л?аны? белгілі бір м?дени ортада ?мір с?руі ?шін ?ажетті деп саналатын ж?не оны? ?леуметтік ?арым-?атынас жасауын ?амтамасыз ететін білім, білік, да?дыларды? жиынты?ынан ??ралады. Ал ке? ма?ынасында ол тек білік пен білімділік ?леміне баруды? жолы ?ана емес, ол – ?лтты?, елді? немесе жеке адамдар тобыны? м?дени ж?не ?леуметтік дамуыны? ?лшемі. Осындай сапалы? сипаты т?р?ысынан ?ара?анда функционалды? сауаттылы? жеке адамды дамытуды? тетігі ретінде ?олданылады.

Функционалды? сауаттылы? т?жырымдамасына негізделген ана??рлым танымал халы?аралы? ба?алау зерттемелеріні? бірі Экономикалы? ынтыма?тасты? ж?не даму ?йымыны? (ЭЫД?) ?олдауымен ?ткізілетін

15 жаста?ы о?ушыларды? о?у жетістіктерін ба?алауды? халы?аралы? ба?дарламасы (Programmer for International Student Assessment – РІSА) болып табылады. РІSА 15 жаста?ы жас?спірімдерді? мектепте ал?ан білімдерін, іскерлігі мен да?дыларын адами іс-?рекеттерді? ?рт?рлі салаларында, сондай-а? т?л?ааралы? ?арым-?атынас пен ?леуметтік ?атынастарда ?мірлік міндеттерді шешу ?шін пайдалана алу ?абілеттерін ба?алайды.

РІSА зерттеулері ?азіргі уа?ытта ?лемде мектептік білім беруді? тиімділігін салыстырмалы ба?алауды? ?мбебап ??ралы ретінде ?арастырылады. Зерттеу барысында алын?ан деректер т?тастай о?ытуды? мазм?ны мен ?дістері ретінде, сондай-а? контексті факторларды? (бас?ару моделі, о?ыту тілі, отбасыны? ж?не т.б ?леуметтік м?ртебесі) мектеп о?ушыларыны? функционалды? сауаттылы?ын дамыту де?гейіне ?сері ретінде білім беру ж?йесін дамыту стратегиясын аны?тау?а негіз болады.

?лтты? жоспарда к?рсетілген функционалды? сауаттылы?ты? негізгі бір тетігі-о?у н?тижелерін ба?алау ж?йесін ?згерту. Я?ни ба?алау ж?йесі функционалды? сауаттылы?та сырттай ба?алау ж?не іштей ба?алау болып б?лінеді. Іштей ба?алау- о?у п?ні бойынша о?ыту сапасын диагностикалау ж?не мемлекеттік жалпы?а міндетті білім беру стандарты ?лшеміне с?йкес ж?зеге асырылуы тиіс. Ал сырттай ба?алау дегеніміз - ?рбір де?гейді ая?тау бойынша білім алушыны? о?у жетістіктеріні? н?тижелеріне с?йкес (?БТ, ОЖСБ ж?не т.б.), сондай-а? халы?аралы? зерттеулерге (TIMSS, PISA ж?не PIBLS) ?атысуы ар?ылы ж?зеге асырылады. Сырт?ы ба?алау белгілі бір маманды? иелеріне ?атысты болса, іштей ба?алау к?біне білім алушылар?а ?атысты.

Функционалды? сауаттылы?ты? та?ы бір тетігі ретінде ?осымша білім мен мектептен тыс саба?тармен ?амтуды жат?ызу?а болады. Жалпы білім беретін мектептегі ж?не мектептен тыс ?йымдарда?ы ?рт?рлі ба?ытта?ы ?йірмелер, секциялар желісін ке?ейту есебінен балаларды ?осымша білім берумен ?амту ?л?айтылады. Басты назар ?ылыми-зерттеу жобаларына, техникалы? шы?армашылы??а, ?нертап?ышты??а, модельдеуге, нанотехнологиялар?а, робот техникасына, легожобалау?а ж?не т.б. аударылады.

Функционалды? сауаттылы?ты? та?ы бір тетігі-ата-аналарды? балаларды о?ыту мен т?рбиелеуге белсенді ?атысуын ?амтамасыз ету. Ата-анасы баланы жас кезінен адами ??ндылы?тар дарытып, саналы ?мір с?руге баулу?а борышты. Ата-ананы? бала т?рбиелеуде функционалды? сауаттылы?ын к?теру мектеп м??алімдерімен оларды? ты?ыз байланыс жасап, екі жа?ты ?ріптестік ?рекетіні? негізінде ?алыптасады. Я?ни ата-ананы? баласыны? ерекше ?асиетін тануы, оны т?рлі жа?даятта т?сініп, ?ол ?шын беруі, оларды? ?абілетін дамыту?а, бойына рухани ??ндылы?тарды ?алыптастыру?а, жа?ымсыз м?нез-??лы?, ?деттерден арылу?а к?мек беретін функционалды? сауаттылы? ата-ана бойында да болу?а тиіс. «Бала?а берілген д?рыс т?рбие-б?л ба?ытты к?рілік, ?ате т?рбие бізді? келешектегі сорымыз, бізді? к?з жасымыз» деген С.А.Макаренконы? с?зін ата-аналар?а берілген ке?ес деп есептеймін.

Т?л?аны? бейімділігін, ?ажеттілігін ?ана?аттандыруды, ?ызы?ушылы?ын, ?абілетіні? дамуын ескере отырып, функционалды? сауаттылы?ына ?ол жеткізуді ?амтамасыз етіп, жан-жа?ты дамы?ан, мектепте ал?ан білімін ?мір бойы пайдалана алатын т?л?а ?сіру – білім беру мамандарына ж?ктелген ?лкен міндет деп т?сінгеніміз ж?н.