?АЗА? КОСТЮМДЕРІНІ? Д?СТ?РЛІ Ж?НЕ ?АЗІРГІ ?ЛГІЛЕРІ

?АЗА? КОСТЮМДЕРІНІ? Д?СТ?РЛІ Ж?НЕ ?АЗІРГІ ?ЛГІЛЕРІ

Дизайн – к?ркемсурет ж?не с?улет ?неріні? ?нерк?сіп б?йымдарыны? е? ?здік ?лгілерін жасау ж?не затты? ортаны ?йлестіру шараларын ?амтитын ба?ытыны? атауы. Дизайн ?ызметіні? ерекшелігі – ?сем ?рі к?ркем жасал?ан т?тыну заттары мен б?йымдарды? ?орша?ан орта?а лайы? ?йлесімін ж?зеге асырып, ?дайы оларды? жа?а ?лгілерін ойлап табу.1928 ж. А?Ш-та пайда болды. "Дизайнер" термині 1600 жылдар?а жатады. Б??ан дейін орынды? жасайтын ?ол?нерші дизайнер де, дайындаушы да ?зі болатын. 1800 жылдар?а ?арай фабрика ж?мысшылары арнайы дизайнер ?зірлеген дизайн бойынша к?птеген орынды?тар шы?арды. А?ын ж?не дизайнер Вильям Морис 1880 жылдары фабрика б?йымдарына ?арсылы?ын білдірді. Ол ?ол ?ндірісіне ?айта к?шу ?шін "?нер ж?не ?ол?нер" ?оз?алысын бастады. Шансор?ыш сия?ты ал?аш?ы электр ??ралдары к?рер к?зге кескінсіз болды. ??зіргі уа?ытта біз ?й ??ралдарыны? тек жа?сы ж?мыс істейтініне ?ана емес, ?й ішіне ?йлесімділігіне де м?н беріп жатамыз,со?ды?тан дизайн - ?азіргі тауарларды шы?аруды? ма?ызды ?асиетіТерминдік атауы жа?а бол?анымен, оны? негізі ерте замандарда-а? ?алыптас?ан. Мысалы, ?аза? хал?ыны? ?ол?нер б?йымдарыны? (?обыз, домбыра, санды?, ожау, торсы?, ?ару-жара?тар, с?ндік ?шекейлі б?йымдар, т.б.) ?айталанбас т?рлері этнодизайнды? ?лгіде жасал?ан. Безендіру ?нерінде де дизайнны? ?діс-т?сілдері мен т?жірибесі ке? ?олданылады. Дизайн ?нері заман талабына орай ?немі ?згеріп, дамып отырады. ТМД елдерінде, соны? ішінде ?аза?станда дизайн ?нері 1960 жылдан бастап ж?йелі т?рде ?алыптасып, дами бастады.1987 ж. ?аза?стан Дизайнерлер ода?ы ??рылды. Дизайн ?нері ?азіргі ?скеле? т?рмысты? жа?дайлар мен талап-с?раныстар?а байланысты жа?а сипаттар?а ие болуда. Жарнама, плакаттар, кітап безендіру, ?ндіріс б?йымдарын жасау, жи?аз б?йымдарыны? жа?а ?лгілерін ?мірге ?келу, т.б. ?азіргі заман?ы к?сіптерді? дамып-жетілуі дизайн ?нерімен ты?ыз байланысты. ?лтты? этнодизайн да ?зіндік ?олта?басы бар ?нер ретінде заман талабына сай даму ?стінде.

Киім композициясыны? да ?з за?ы мен ережелері бар, ол кез келген костюм т?рінде орындалуы тиіс: 1) келісімділік - композиция компоненттері мен композициялы? ??ралдарды? киім ма?сатына ба?ынылуы; 2) композицияны? барлы? б?ліктері мен компоненттеріні? ?зара ж?не адам дене бітімімен ?лшем пропорциялылы?ы; 3) композицияль? орталыныныц болуы; 4) композиция т?тастыгы (?атар ба?ыну). Киім композициясы мен композициялы? ??ралдарыны? ма?сат?а ба?ынушылы? ережесін келісімділік за?ы на?тылайды: - киімні? арналуы мен пішініні? органикалы? бірлігі; - материалды? пішінге ж?не киім арналуына с?йкестігі; - материал мен с?ндік ?рлеу бірлігіні? киім арналуы мен пішініне с?йкестігі. Осыдан ?рлеу сипаты, оны? т?рі мен орындау техникасы аны?талады. Костюм композициясында?ы ?лшем шамалылы?ы келесі факторларды? ж?не киім элементтеріні? санды? ара?атынасымен аны?талады: - киім к?леміні? жарасымдылы?ы (нымша, же?дер, белдемшелер ж?не та?ы да бас?а) ж?не дене бітіміні? шамаласты?ы; - материалды? т?сі мен фактурасы; - киім б?ліктері;

?ылым мен техниканы? даму н?тижесінде киім адам т?л?асын сырт?ы ортадан ?ор?ау ?шін ?ана емес, ?олданбалы ?нер обьектісі ретінде ?олданылады.

Бізді? елімізде киімді моделдеуді? мемлекеттік ма?ызы зор. Модельдеу бір жа?ынан, ?рт?рлі киімдегі ?о?амды? ?ажеттіліктерді ?ана?аттандырса, екінші жа?ынан адам тал?амын арттырып отырады. Костюм — б?л киім, бас киім, ая? киім мен ?ол ?ап ж?не т.б. б?йымдарды? жиынты?ын ??райды.

Адам т?л?асыны? формасын шы?аруда костюм белсенді роль ат?арады. Костюм ар?ылы адамны? сырт к?рінісін аны?тау?а, ?згертуге, ерекшелеуге болады: т?л?аны? таби?и н?зіктілігі мен же?ілдігі, форманы? монументальды?ы, бет ?лпетті? пішімі, ??іні? ?ызыл шырайлылы?ын немесе а???балылы?ын, тіпті ?ара ??ділігін.

Костюмні? к?мегімен адамны? таби?и сырт келбетін ?згертуге болады: т?л?аны? к?лемі мен бойыны? биіктілігін к?збояушылы? ?сер ар?ылы ?л?айту?а немесе кішірейтуге немесе оларды? ?атынасын ?згертуге, кемшіліктерді жасыру?а болады. Сонымен ?атар, костюмні? т?стері ар?ылы к?зді?, шашты? ж?не бетті? т?сін ай?ындап, адамны? ішкі жеке ма?ыздылы?ын бейнелейді. ??ыпты ?рі жина?ы адамны? костюмі болбыр, ??ыпсыз адамны? киімінен ?згеше болып келеді.

Костюм на?ты уа?ытта?ы адамны? рухани ж?не моральді сапасын к?рсету ??ралы болып табылады.

Костюм ар?ылы адамны? ішкі жан д?ниесі - темпераменті, рухани ж?не а?ыл ойы, эстетикалы? тал?амы мен т?рбиесін ай?ындау?а ж?не аны?тау?а болады. ?азіргі ?ндіріс саласында модель, модуль с?зі ке?інен ?олданылуда.

Модуль - латын тілінен аудар?анда - ?лшем, бейне, норма деген ма?ына береді, модуль б?л - киім, ая? киім, бас киімдерді; белгілі бір б?йымны? т?рі мен маркасын сериялы шы?ару?а эталон ретінде ?олданылады. Модель - латын тілінен аудар?анда - «?лгі» деген ма?ынаны білдіреді. ?ндірісте сериялы на?ты киім шы?аруда киім моделі ?лгі болады. Сонды?тан киімді моделдеу — б?л жа?а киім ?лгілерін ?зірлеу барысы.

Киімді моделдеу процесіні? басты мазм?нын –композиция ??райды.

Киімні? ?семділігі мен м?нділігі композициялау ?неріні? ар?асында іске асады, я?ни киімны? жеке б?ліктері ж?не оларды? т?сі мен формасы, материалыны? ?зара ?йлесімділігін костюмні? ?семділігін ??райды.

Композицияны? негізгі компонентгеріне мыналар жатады: к?ркемдеу стилі, силуэт пен сызы?гар, материал пропорция, т?с, ?шекей. Тарих?а к?з салса?, ?рбір д?уірді? ж?не ?рбір халы?ты? ?зіндік к?ркем стильі ?алыптас?ан. Олар с?улет ?нерінде, т?рмысты? б?йымдарда бай?алады. Белгілі бір стильді? ?зінде киімні? жеке б?лікгерінде ?згерістер болады. Б?л ?згерістер белгілі бір уа?ыт аралы?ында бай?алады ж?не ол киім тарихында с?н а?ымы я?ни - «мода» деп аталады. Мода?а байланысты киім жа?арып ж?не жетіліп отырады. ?рбір мода ба?ытына сай киімні? мынадай сызы?тары ай?ындалады: силуэтті, конструкторлы ж?не с?ндік.

Силуэт сызы?тары — иы? сызы?ы, бел сызы?ы ж?не б?йымны? т?менгі сызы?ы (киімні? орналасу де?гейіне ж?не ?ыналу д?режесіне ?арай). Осы негізгі ?ш сызы? ар?ылы киімні? силуэтін ай?ындап, оны? м?нділігін арттырып пропорционалды?ын ашып к?рсетеді

?аза? хал?ыны? ?лтты? киімдеріні? ?лемдік к?ркем м?дениеттен алатын орнын аны?тау, ежелгі, д?ст?рлі ж?не ?азіргі костюмдерді? айырмасын, жал?асты?ын к?рсету ма?саты к?зделеді. ?аза? ?лтты? костюмдері туралы шет ел этнограф-суретшілері сал?ан бейнелері, ежелгі киім ?лгілеріні? к?не н?с?алары, археологиялы? ?азба ж?мыстарыны? негізінде табыл?ан алтын адам киімі, ?аза? арулары мен батырларыны? д?ст?рлі киімі ?лгілері, Ш. У?лиханов сал?ан Боранбай, Тезек т?рені? ?лтты? киімдері, «Абайды о?ы?анда» атты к?ркем графикада?ы ерлер мен ?йелдерді?, байлар мен с?лтандарды?, сал серілерді? мерекелік киім ?лгілері, ?аза? эпосында?ы Г?лбаршын, ??рт?а, Баян с?лу, Айман-Шолпан, ?ыз Жібек сынды с?луларды? киімдері ал?аш?ы н?с?а ретінде ?сынылады. Егеменді ?аза?стан дизайнерлері Б.Асанова, ?.Н?р?аділова, Б.Исмайлов, А.Кауменова А.Бапани, Ж.Сахиева, Л.Жа?амбаеваларды? ?лтты? салт-д?ст?р мен к?ркемді? д?ст?рге негіздерген киімдерді дизайнерлік жобалау ба?ыттары аны?талады.

іргі заман?а сай етіп ?ю ?рнектерін стелизациялап жіптермен ?шекейлеп Т?ркістан ?аласыны? ?ол ?нер мектебіне к?рмеге ?ойды. Болаша? дизайнерлерді ?лтты? киімді насихаттай отырып кейінгі ?рпа??а т?лім т?рбие беру ж?не ?лтымызды? салт д?ст?рімен ?лтты? киімізді ?мытпау.