Ойын ар?ылы бастауыш сынып о?ушыларыны? білім сапасын арттыру.

Ойын ар?ылы бастауыш сынып о?ушыларыны? саба??а деген ?ызы?ушылы?ын арттыру ?мірді? ?р кезе?індегі ?зекті м?селелерді? бірі.

Бастауыш сыныптарда ойын технологиясын пайдалану (баяндама)

Ойын - балаларды? шынайы ойлап тап?ан шынды?ына тез, еркін енуіне, ?зіндік «Мен» т?сінігін ?алыптастыру?а ж?не шы?армашылы??а, белсенділікке, ?зін - ?зі дамыту?а м?мкіндік береді. Ойын - ?р?ашан білім бола отырып, баланы білім алу?а, е?бекке дайындайды. Бастауыш сыныптарда ойын технологиясын пайдалану. ?азіргі ?ркениетке ?мтыл?ан ?о?ам талабына с?йкес, ?аза?стан Республикасыны? дамы?ан елдерімен иы? тіресіп т?ру ?шін, елімізді? болаша?ы мен ?азіргі кезе?і ?шін білімді, зерделі, ?з бетімен іс - ?рекет ете алатын, ?о?амнан ?з орнын таба алатын ш?кірттерді дайындау ?стазды? міндеті. Мектептегі о?ушы ?міріні? к?п б?лігі 45 минутты? саба? кезінде ?теді. Міне, осы кезде о?ушы тек білім алып ?ана ?оймай шы?армашылы?пен зерттей білуге ?йренуі керек. Білімді алуда іс - ?рекетке ?йренген баланы? бойында ал?ан білімі ?за? уа?ыт са?талады ж?не ол ж?мыс істеуге, ізденуге, та?дау?а, т. б. ?йренеді. Сол ?шін ескі д?ст?рлі саба?тан ?ашып, е? озы?, т?жірибеден ?ткен технологияларды? біріні? тиімділігін с?йкес та?дау ?ажеттілігі туады. Біркелкі саба? о?ушыны зерігу мен жайбара?аттылы??а алып келеді. Ал зерігу бол?ан жерде шы?армашылы??а жол жо?. Мен сол себепті «Ойын технологиясын ?олдану ар?ылы бастауыш мектепті? ?аза? тілі саба?тарында ауызекі с?йлеу да?дысын дамыту» деп ?зімні? проблемалы? та?ырыбыма с?йенемін. ?рбір ?стазды? ма?саты - саба? сапасын к?теру, т?рлерін жетілдіру, саба??а о?ушыны? ?ызы?ушылы?ын арттыру. Сондай - а? б?гінгі та?да елімізде о?ыту мазм?ны жа?артылып, саба?тарда озы? технологияларды ?олданудамыз. Сондай технологияны? бір т?рі - «Ойын ар?ылы о?ыту» технологиясы.«Егеменді елімізді? тірегі – білімді ?рпа?» десек, білімні? негізі бастауышта ?аланатыны белгілі. Бастауыш сыныпта?ы ?рт?рлі п?ндер о?ушы білімін дамытып, танымды? ?абілетін сомдау?а ?лкен ?лес ?осады. Балаларды о?ытуда ж?не т?рбиелеуде ойынны? ролі педагогикада б?рын да, ?азір де ?арастырылып келеді. Алды??ы ?атарлы педагогтарды? б?рі де ойынды на?ыз керекті ж?не ма?ызды іс - ?рекет деп т?сінеді. Ойын балалар ?шін о?у да, е?бек те болып табылады. Ойын – айналада?ы д?ниені тану т?сілі. Ойын балалар?а ?мірде кездескен ?иыншылы?тарды же?уді? жолын ?йретіп ?ана ?оймайды, ?йымдастырушылы? ?абілетін ?алыптастырады. А. С. Мокаренко: «Ойын - балалар ?мірінде ?те ма?ызы зор н?рсе, ?лкендерді? ?айраткерлігі, ж?мысы, ?ызметі ?андай ма?ызды болса, балаларды? ойыны да сондай ма?ызды. Ойында бала ?андай болса, ?скен кезде ж?мыста да, к?бінесе, сондай болады. Сонды?тан болаша? ?айраткер, е? алдымен, т?рбиені ойын ар?ылы алады,»- деп балалар ойынын жо?ары ба?ала?ан. Тиімді ?олданыл?ан ойын м??алімні? т?сіндіріп отыр?ан материалын о?ушыларды? зор ынтамен ты?дап, берік ме?геруіне к?мектеседі. ?йткені т?менгі сыныпта?ы о?ушыларды? а?сары саба?тан г?рі ойын?а ауы??ырап т?рады. ?ызы?ты ойын т?рінен кейін олар тез серігіп, тапсырманы ы?ыластана ?рі сапалы орындайтын болады. Саба?та ж?не саба?тан тыс уа?ытта ?олданылатын ойындарды т?мендегідей топтастыру?а болады. ?рбір ойынны? бала ?шін білімділік ма?саты ?ана емес, т?рбиелік, танымды? ма?саты зор. Ойын ?лтты? Дидактикалы? Логикалы? «А?с?йек» «К?кпар» «?анталапай» «Ар?ан тартым» «К?ксерек - м?ксерек» «Мы? бір ма?ал» «?ажайып ала?» «Сергіту с?ті» «С?з ??рау» «Ж?мба? есеп» «?ріпті кубиктер» Ойын?а ?ойылатын ?дістемелік талаптар: - Ойынны? ма?саты на?ты ж?не керекті к?рнекіліктер мен материалдар к?н ілгері дайындалып, о?тайлы жерге ?ою. - Ойын?а кірісер алдында оны? ж?ргізілу т?ртібін о?ушылар?а ?бден т?сіндіру. - Ойын?а сыныпта?ы о?ушыларды? т?гел ?атысуын ?амтамасыз ету. - Ойын ?стінде шешім ?абылдай білуіне, ойлана білуіне жетелеу. - Ойын т?рлерін ба?дарлама?а сай іріктеп алу. - Ойынды баланы? жас ерекшелігіне ?арай т?рлендіріп пайдалану. - ?арапайым ойыннан ?иын ойын?а к?шу. - Міндетті т?рде ойынны? ?орытындысын жариялау ?ажет. ?лтты? ойын ойнау баланы? салт - д?ст?ріне, ?дет - ??рпына деген с?йіспеншілігін арттырады ж?не адамгершілік ??ндылы?тарын ?алыптастырады. М?селен, ?намды ?деттер - ?зара ?арым - ?атынастар, адамгершілік сезімдері дамиды. Е?бек ету барысында ?йымшылды?, жауапкершілік, парызды? сезімдер сия?ты ?асиеттер ?алыптасады. О?ушыны? б?рі жа?сы о?ы?ысы келеді. Біра? оларды? а?ыл - ой ?абілеті ба?дарламада?ы берілген материалды ??у?а бірдей емес. О?ушыларды? кейбіреулері м??алімні? т?сіндірген саба?ын тез ??ады, кейбіреулері керісінше. Сонды?тан барлы? о?ушыны білімге бірдей жетелеу ?шін ?з м?мкіндігіне с?йкес саба?ты ме?герту, тілін, ой ?ш?ырлы?ын дамыту, ?зіндік пікір айту?а жа?дай жасау еркін шы?армашылы??а жетелейтін, п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыратын ?дісті? бірі - грамматикалы? ойынны? т?рлері. Грамматикалы? ойындар ар?ылы саба?тарда о?ушылар ?рт?рлі жа?дайды т?сінеді, оны шешу жолдарын ?арастырады. Жа?сы ойын?а бала бар ынтасымен беріліп, оны білуге, ме?геруге талпынып, алуан т?рлі да?ды, м?ліметтерді алып, шеберліктерін шы?дайды. Мен ?з саба?ымда грамматикалы? ойын т?рлерін жиі пайдаланамын. Саба?та о?ушыларды? ал?ан білімдерін одан ?рі дамыту, тере?дету, оларды? ізденімпазды?ын арттыру, ой - ?рісін ке?ейту, шы?армашылы? ?абілетін дамыту, о?у?а белсенділігін арттыру ма?сатын к?здеймін. ?аза? тілі п?ніні? фонетика, лексика, морфология, синтаксис салаларын о?ыт?анда та?ырып?а орай ?рт?рлі ?діс - т?сілдермен, шеберлікпен грамматикалы? ойындарды енгізуге болады. Фонетика саласы бойынша «Кім жылдам?» ойынын ойнату?а болады. 1. ? ?рпінен басталатын ?алаларды? атын жаз. Мысалы: ?ара?анды, ?ызылорда, ?останай. 2. Тек ?ана е, ы, і дауысты дыбысы бар с?здер ойлап жазы?дар. Мысалы: ы - ыдыс, Ыдырыс, ысты? І - ілгіш, ірімшік, тіршілік. е - береке, текемет, ерте?. 3. ?ай жа?ынан о?ыса да ма?ынасы ?згермейтін с?здер ойлап жаз. Мысалы: нан, ?аза?, ?ыры? «Дыбыс та?дау ойыны»Ойынны? шарты бойынша та?да?ан дыбыстан ?ана басталатын с?йлем жазу. Мысалы: ?ойдан ?алып ?ой?ан ?озыны ?анат ?ора?а ?амап ?ойды. «Адас?ан ?ріптер»ойыны дыбыстарды тиісінше тіркестіріп с?з жаса. 1. р, о, б.- бор 2. а, ш, а, ?.- ша?а Лексика бойынша «жал?асын тап» ойыны. Та?та?а белгілі ма?алдардан екіден с?з жазылады. Оларды ?ал?ан о?ушылар тауып, ?осып айтулары тиіс. 1. ?яда. ?ш?анда 2. К?п. Тере?. «Кім білгір»ойыны. Та?та?а заттарды?, жан - жануарларды? суреті ілінеді. Суретке байланысты ма?ал - м?телдерді кім біледі? «Жылдам жауап»ойыны. О?ушылар?а ?зіл аралас с?ра?тар беріледі. С?ра??а толы? т?ра?ты с?з тіркестерімен ж?не ма?ал - м?телдермен д?рыс ?рі жылдам жауап берілуі керек. Морфология саласы бойынша. «Ойлан тап»ойыны. 1. Біріккен с?зді? бірінші т?бірі та?ам с?зімен синонимдес, екінші т?бірі – та?ам ыдысты? аты. Ол ?ай с?з? Ас?азан 2. Бір с?з сын есім мен зат есімнен бірігіп келіп, бір а?ны? атын білдіреді? А?б?кен 3. Республикамызда?ы ?андай ?ала, ?зен аттары біріккен с?з т?рінде айтылады? Жетісу, Талды?ор?ан «Ойна да ойлан»ойыны. 1. адамны? туысты? атауларын білдіретін зат есімдерді жаз. 2. ?олмен ?стау?а, к?збен к?руге болатын зат есімдерді жаз. «Кім тез тауып, о?и алады?» ойыны. Мына с?йлемдерде с?здерді? орын т?ртібі ауысып жазыл?ан. Оны тиісті т?ртібіне келтіріп, кім тез тауып о?и алады? Абай жайында баяндама біз ?мірбаяны ты?дады?. «?й?асын тап ойыны» ?зінше ноян, ?ор?а? кім?. ?оян."Бата алмас т?лкі, ?сті тікен. кірпі «жал?асын тап ойыны» Ата?ны? баласы болма, /адамны? баласы бол/ «С?з ?уаласпа? ойыны» Ойынны? шарты: 1 - ?атарда?ы о?ушылар?а «бастауыш», 2 - ?атар?а «баяндауыш»деп ат ?ойылады. «Бастауыштар»с?йлемде бастауыш болатын с?здерді айтады, «Баяндауыштар» о?ан ?имылды білдіретін с?здерді ?осып, с?йлем ??райды. ?р ойынды ойнар кезде сол ойын?а с?йкес ?ле? о?у ар?ылы ?ызы?ушылы?ын арттыру?а болады. Саба??а ынтасын, ы?ыласын бірден аудару ма?сатында ?ле? есепте ?олдануды? ма?ызы зор. мысалы: Бізде ?ызы? ойын бар Ал, ы?ылас ?ойы?дар. ?ане, т?ртіп са?тайы?, Баспалда?тан аттайы?, Есептеуден ?ашпайы?, Ж?лделі болып ?айтайы?.- балалар зейіндерін аударып, та?та?а екі жа?ынан жарыстыра сатылап, мысалдарды шы?арту. Балалар т?менгі сатыдан жо?ар?ы саты?а шы?ып м?редегі ойыншы?ты алады. Б?л ойынды «?оян?а к?мектесейік» немесе «балапанды ??т?арайы?» деп атау?а болады. ?р саба?та ойын т?рлерін орынды ?олданып, оны ?ызы?ты етіп ?ткізу ар?ылы б?лдіршіндерді? о?у?а деген ынта - ы?ыласын, п?нге ?ызы?ушылы?ын арттыру?а болады. Ойын баласы саба?та зерігіп, шарша?ан кезде ?олданылатын ойынны? бір т?рі «сергіту с?ті» Саба?та сергіту с?тін о?ушыны? шарша?анын басу ?шін ?ана емес, оны? т?рбиелік м?ніне де назар аудару ?ажет. Мысалы: « ?зын ??ла?, с?р ?оян». Немесе, дене ?имылдарына ?атысты сергіту ойындары: «?й, шымыжы?, шымыжы?» Сондай - а?, ме?герілген та?ырыпты и? болмаса, жа?а с?зді бекіту ма?сатында ?уенмен ауа?а жазу ар?ылы да байланыстыра аламыз. Т?рлі би ?имылдары ар?ылы да сергіту с?тін жандандыру?а болады. Мысалы:«Ш?желерім», «?йг?л?к». «?аражор?а» Бастауыш сынып о?ушыларын ойната отырып, ойландырып, бала?а т?рбиелік м?ні зор ойындар ар?ылы дамыту?а болады. Б?л кезде жа?сы о?ушы дамып, нашар о?ушы ?алып ?оймайды. Жа?сы о?ушы м?мкіндігіне дейін дамып, нашар о?итын о?ушы ?з м?мкіндігінше іс - шаралар?а араласып, ?з ?лесін ?осып отырады. ?орыта айт?анда, кез - келген ойын т?рлерін саба?та ойнат?анда о?ушыларда ?рекет пайда болады, д?ниетанымы ке?ейеді. С?йтіп о?ушы ой - ?рісін ойын ар?ылы дамытады. Со??ы н?тижеде ойнай отырып, білім к?рсеткішіне ?з ?лесін ?осады. Артта ?ал?ан, жасы? мектептен ?ор?атын, о?у?а енжер, к?шпен о?итын о?ушы болмайды. Керісінше, баланы? ?мірі, ?орша?ан ортаны танып білу, е?бекке ?атынасы, психологиялы? ерекшеліктері ойын ?стінде ?алыптасады. Ойындар - о?ушыларды? саба??а белсенділігін, ?ызы?ушылы?ын арттырады, шы?армашылы? ?абілетін ?штайды. В. А. Сухомлинскийді? с?зімен айт?анда: «Ойынсыз а?ыл - ойды? ?алыпты дамуы да жо? ж?не болуы да м?мкін емес. Ойын д?ниеге ?арай ашыл?ан ?лкен жары? терезе іспетті, ол ар?ылы баланы? рухани сезімін, ?зін ?орша?ан д?ние туралы ?штастырады. Білімге ??марлы? пен еліктеуді? маздап жанар оты»,- деген екен. Ендеше, сыныпта ж?не сыныптан тыс уа?ытта ойын технологиясын пайдалануды? н?тижесі ?андай? Олай болса жас б?лдіршіндерді о?ытуда О?ы да біл, Ойын - е?бек. Ойна да к?л, Ойын - о?у,- деп с?зімді ая?та?ым келеді. ?ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 1. А. Ыс?а?ов. «?азіргі ?аза? тілі». «Ана тілі»: 1991ж 2. С. Исаев «?азіргі ?аза? тіліндегі с?здерді? грамматикалы? сипаты». – Алматы: 1997ж 3. журнал «Педагогика жаршысы»№4 2010,№3 2010ж, 4.журнал 12 жылды? білім №4, 2006ж 5. журнал «?аза? тілі мен ?дебиеті»№2, 2005,№11, 2007,№1, 10 2008,№4, 9 - 2009ж