О?ушыларды ?зара іс- ?рекет негізінде о?ыту

О?ушыларды ?зара іс- ?рекет негізінде о?ыту

?ыдырмолдин Амангелды Шаймуратович

Ш?О Тарба?атай ауданы

«С.Сейфуллин атында?ы орта мектебі» КММ

Елбасымызды? «Жа?а онжылды? – жа?а экономикалы? ?рлеу – ?аза?станны? жа?а м?мкіндіктері» атты е?бегінде 2020 жыл?а ?арай ?алалы?, сол секілді ауылды? жерлердегі барлы? балалар мектеп жасына дейінгі т?рбие беру ж?не о?ытумен ?амтылады деп к?рсетуі, ауылда?ы ?рпа?ты ?лемдік аламаннан ?алдырмауды? ?амы екені с?зсіз.

?лемні? жетекші елдеріні? к?пшілігі білім беру ж?йесін оны? н?тижесіне ?арап ба?алайтын болды. Білім беруді? ?азіргі негізгі ма?саты білім алу ?ана емес, соларды? негізінде дербес, ?леуметтік ж?не к?сіби біліктілікке жету ж?не жылдам ?ар?ынмен ?згеріп жат?ан б?гінгі д?ниеде лайы?ты ?мір с?ру болып табылады.

XXI ?асырда ?лемдегі ?айта ??рулар, экономиканы дамытуда?ы жа?а стратегиялы? ба?дарламалар, ?о?амны? ашы?ты?ы, оны? жедел а?параттануы мен ?ар?ынды дамуы білім беруге ?ойылатын талаптарды т?бегейлі ?згертті.

?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ыны? 8-бабында «Білім беру ж?йесіні? басты міндеті - о?ытуды? жа?а технологияларын енгізу, білім беруді а?параттандыру, халы?аралы? коммуникациялы? желілерге шы?у, ?лтты? ж?не жалпы адамзатты? ??ндылы?тар, ?ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке т?л?аны ?алыптастыру?а, дамыту?а ж?не к?сіби шы?дау?а ба?ыттал?ан білім алу ?шін ?ажетті жа?дайлар жасау» - деп атап к?рсеткендей, ?азіргі кезе?де ?рбір м??алімні? алдына ?ойып отыр?ан басты міндеттеріні? бірі- о?ытуды? ?діс-т?сілдерін ?немі жетілдіріп отыру ж?не жа?а педагогикалы? технологияны ме?геру. Д?ст?рлі о?ыту технологиясыны? о?ушыларды? ?ылым негіздерін мемлекеттік стандарт де?гейінде толы? ме?геруіне кепілдік бермей отыр?анды?ы о?ушыларды? білім жетістіктеріні? н?тижелерінен к?рінуде.

Сонды?тан кез келген п?нді о?ытуда ?зекті м?селені? бірі – о?ушыларды ?зара іс-?рекет негізінде о?ыту деуге негіз бар. Б?л жерде о?ушыны? белсенді іс- ?рекет иесі де, м??алімні? тек ба?ыттаушы, ?йлестіруші болатынын а??ару ?иын емес. Б?л топты? ж?не ж?пты? ж?мыстарда аны? к?рінеді. Берілген материалды ?здері о?иды, тал?ылайды немесе постерге т?сіреді, біреуді ты?дайды ж?не біреуге т?сіндіреді. Енді осы ?рекеттерді? тиімділігін аны?тау ма?сатында пирамида ??растырып к?рейік:

Пирамиданы? ?німділігі жо?арыдан т?менге ?арай, я?ни пирамида жуанда?ан сайын артады.

?ай жа?дайда о?ушы к?бірек есінде са?тайды:

- ?зі о?ыса

- М??алімні? баянда?анын ты?даса

- Аудио-визуалды

- ?зі біреуге т?сіндірсе

- Іс-?рекетте ?олданса

- Біреумен тал?ыласа

Осы с?здерді ма?ыздылы?ына ?арай жо?арыдан т?мен орналастыру керек, ?атысушылар.

Енді та?тада о?ыту пирамидасыны? Х.Гарднер бойынша д?лелденген д?рыс варианты ашылып, жауаптар с?йкестігі салыстырылады.

Жа?а ?зіміз тиімділігіне к?з жеткізген ?діс – метатану, я?ни жеті модульді? бірі «О?ыту мен о?уды? жа?а т?сілдеріндегі» «?алай о?у керектігін ?йрету» теориясына негізделген іс-?рекет. ). Метатану?а танымды? ?дерістерді білу, т?сіну ж?не реттеу немесе олар туралы ойлау, ?атесін танып-білу ж?не ойлауды реттеу деген аны?тама беруге болады.

О?ыту – о?ушыларды? о?у?а ?абілетін жа?сарту?а м?мкіндік беретін педагогикалы? тетіктерді? бірт?тас кешені десек, «о?уды ?йрету» м??алім о?ушылар?а осындай о?у тетіктерін ?алай бере алатынын ?арастырады.

«О?уды ?йретуді?» ?оз?аушы к?ші «метатану» болып табылады. Бас?аша айт?анда, о?у бар, біра? сонымен бірге о?уды ?йрету де бар. Адамдар ойлау?а ?абілетті ж?не ойлау туралы ойлану?а да ?абілетті. Тап осы сия?ты танымды? ?абілет бар да, сол сия?ты танымды тану да бар.

Б?л ж?зеге асу ?шін не ?ажет?

Алтыншы тезис: Белгілі бір уа?ыт ішінде ж?мыс істеуге арнал?ан материалды? к?лемі шектеулі болуы керек.

Жетінші тезис: М??алімдер о?ушылар?а рефлексияны ынталандыру ж?не ?з идеяларын ойластыру ар?ылы ал?ан білімдерін ?орытындылап талдау?а к?мектесуге тиіс.

Сегізінші тезис: ?олайлы о?у ?шін адамдар?а кері байланыс пен мада?тау ?ажет, сонды?тан ба?алау ізгі болуы керек.

Б?л жерге бейімделуге ??сайды: Сіз аума?ты зерделеп, ?андай ресурстарды? ?олжетімді екенін ж?не б?л ресурстарды ?з ?ызметі?ізде ?німді пайдалану жолдарын білетін боласыз.

Білімге ба?дарлан?ан о?у ?дерісінде м??алімдер ?стірт о?ыту?а ?ара?анда тияна?ты білім беруді к?здейді. М?ндай ?дерісте о?ушылар ойлау?а т?рткі болатын т?сініктемелер жасайды, жетекші с?ра?тар ?ояды, сондай-а? ?з идеялары мен жолдастарыны? идеяларын талдай отырып, проблемаларды шешу жолдарын баяндайды. О?ушылар т?уекелге барудан ?оры?пайды, керісінше, олар ?шін «т?йы??а тірелу» – жа?аны білу жолында?ы кезекті ?адам.

Метатануды? ма?ызды компоненттеріні? бірі- ба?алау болып табылады.

М??алімдер о?уды ба?алаумен (жиынты? ба?алау) ?атар, о?ыту ?шін ба?алауды (формативтік ба?алауды) пайдалан?анда, ба?алау о?уда?ы аса пайдалы ??рал?а айналады.

М?нда о?ушылар о?шауланып о?ымайды. Б?гінгі та?да ?зекті болып отыр?ан «о?у ?о?амдасты?ы» деген ??ым бар, онда о?ушылар да, м??алімдер де ?здерін білім алушылар деп есептейді. О?ушыларды? арасында бірлескен ж?мыс, бір-бірін ?олдау, топты? рух мада?талады. Олар топпен ж?мыс істейді, онда ты?дау, дене ?имылдары, келіспеушілікті ??рметпен білдіру ?абілеттеріне назар аударылады. Б?л философия одан ары о?уда ны? т?ру ?шін ?ажетті ?зін-?зі ??рметтеумен ж?не ?зін-?зі бас?аруды дамытумен сипатталады; н?тижесінде т?уелсіз ж?не ойшыл, ?мір бойы о?у?а ?абілетті т?л?а ?алыптасады.

О?у ?а?идаттарын о?ытуда о?ушылар?а к?мектесу ?шін м??алімдерді? айналысатыныны? айтарлы?тай б?лігі метатану ?леуетін, атап айт?анда, оларды? ?алай ойлайтынын ?рі о?итынын ?ада?алау, ба?алау, ба?ылау ж?не ?згерту ?абілетін дамытудан т?рады. Б?л жеке т?л?а?а ба?дарлан?ан о?ытуды? е? басты идеясы болып табылады. Оны? себебі, метатануды? жеке адам?а ба?дарлан?ан білімде аса ма?ызды болып есептелетін компоненттерді, м?селен, білім беруді ба?алау сия?ты б?лшектерді ?амтитынды?ында. Метатану да?дыларыны? ?рістеуі білім алушылар?а ондай ?абілеттері ай?ындалма?ан о?ушылармен салыстыр?анда жа?а та?ырыптарды, п?ндерді ж?не п?н салаларын жылдамыра? о?у?а ж?не м??алім тарапынан ?осымша назар аударуды талап етпеуге жол ашатын ерекше м?мкіндіктер береді. Бас?аша айт?анда, метатанымды? ?абілеттер о?ушылар?а білім алуында т?уелсіздік береді. Олар ?ай кезде м??алімні? араласуы ?ажет екенін біледі (мен ты?ыры??а тірелдім ж?не мені? стратегияларым н?тижесіз болып шы?ты, сонды?тан ма?ан к?мек ?ажет).

?детте топта м??алімнен ?немі к?мек с?райтын бірнеше о?ушы болады. Кейбір ?тініштер ол о?ушыны? м??алімге аса т?уелді екендігін к?рсетеді: метатануды игермеген о?ушылар ?иынды? кездескен кезде ?немі бас?а адамнан к?мек с?райды. Метатану ?дістерін игерген о?ушылар о?ыту мен о?уды? ?здіксіз ?дерісіні? жалпы м?ддесінде м??алімдермен те? ?рекеттеседі ж?не а?ыр со?ында м??алімні? ?ызметін ?здері ат?арады.

Білімде т?уелсіздікті ?амтамасыз ету о?уды даралауды? шешуші критериі болып табылады. Д?ст?рлі о?ыту модельдерінде м??алім о?у ?дерісінде ?те басым позицияда болады: ол білім міндеттерін ж?не оларды іске асыруды? на?ты т?сілдерін та?дайды; міндетті шешу кезінде о?ушы?а жетекшілік етеді; ж?мыс?а ж?мсалатын уа?ыт регламентін белгілейді; о?ушыны? ж?мысы ж?нінде ба?а береді ж?не пікір айтады. Осындай типті ж?йеде о?ушы м??алімге т?уелді болады. Керісінше бол?ан жа?дайда, о?ушы ж?мысты? жеке ??ндылы?ын ай?ындайды, о?уды? мазм?ны мен регламентін та?дайды ж?не к?тілетін н?тижелерді ?зі жоспарлайды. М?ндай ж?йеде о?ушы ?шінші т?л?аларды? бас?ару ?ызметіне т?уелсіз болады. Екі т?сілді? де арты?шылы?тары бар ж?не оларды белгілі бір жа?дайлар?а ?олдану?а болады. Біра? о?ушыларды? есейіп, білімні? к?рделенуіне ж?не к?сіби ?ызметке тартылуына байланысты т?уелсіздікке ?ажеттіліктері артады. ?ар?ынды дамып жат?ан ?мір жа?дайында ?здіксіз білім алу ?ажеттігі бізден т?уелсіз о?и білу ?абілетін талап етеді. Сонымен, жа?а кезе?дерден ?туіне ?арай бас?а адамдар?а т?уелділігін ?ыс?арту ?абілетіне ие бол?ан о?ушы е? н?тижелі о?ушы болады. Т?уелсіз о?ушыларда т?сілдер, сапалар, да?дылар ж?не білім кешені болады, олар бір н?рсені ?йрену ?ажет бол?ан кез келген жа?дайда оны іске ?оса алады. Есейген сайын о?ушы т?уелсіздікті к?бірек ?ажетсінеді; о?ытуды? ?рбір кезе?ін о?ушы т?уелді жа?дайда бастайды, содан со? (?олайлы жа?дайда) м??алімні? ?олдауымен ж?не мада?тауымен дербестік пен т?уелсіздікті? жо?ары де?гейіне к?теріледі.

Міне, бізді? к?ткеніміз де осы!

?орыта айтатын болса? функционалды? сауаттылы? т?жырымдамасына негізделген ана??рлым танымал халы?аралы? ба?алау зерттемелеріні? бірі РІSА 15 жаста?ы жас?спірімдерді? мектепте ал?ан білімдерін, іскерлігі мен да?дыларын адами іс-?рекеттерді? ?рт?рлі салаларында, сондай-а? т?л?ааралы? ?арым-?атынас пен ?леуметтік ?атынастарда ?мірлік міндеттерді шешу ?шін пайдалана алу ?абілеттерін ба?алайды. РІSА зерттеулері ?азіргі уа?ытта ?лемде мектептік білім беруді? тиімділігін салыстырмалы ба?алауды? ?мбебап ??ралы ретінде ?арастырылады.

?аза?станны? PISA мен TIMSS-?а ?атысу н?тижесі республикада?ы жалпы білім беретін мектептер педагогтеріні? мы?ты п?ндік білім беретіндігін, біра? оны на?ты ?мірдегі жа?дайларда пайдалану?а ?йретпейтіндігін к?рсеткен.

Осы м?селеде о?ушыларды функционалды? сауаттылы??а ба?ыттап о?ыту ж?зеге асуы тиіс ж?не б?л т?р?ыда о?ушыларды ?зара белсенді іс-?рекет негізінде о?ытуды? ?зектілігі т?сінікті.

Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:

1. ?аза?стан Республикасыны? «Білім туралы» За?ы

2. О?ушыларды? функционалды? сауаттылы?ын дамыту ж?ніндегі

   2012-2016 жылдар?а арнал?ан ?лтты? іс-?имыл жоспарын бекіту туралы ?аза?стан Республикасы ?кіметіні? 2012 жыл?ы 25 маусымда?ы № 832 ?аулысы

3. ?аза?стан Республикасы педагог ?ызметкерлеріні? біліктілігін

арттыру курстарыны? ба?дарламасы.

4. М??алімге арнал?ан н?с?аулы?.?шінші (негізгі)