Окуучуларды оз алдынча иштетуу менен сабактын натыйжалуулугун арттыруу

Сабак-окуу-тарбия процессинин негизги участогу,анда мугалим окуучулардын билим алышын,тарбияланышын жана ар тараптан осушун камсыз кылат, ар куну ишке ашырат. Сабактын сапатына билимдердин бекемдиги,терендиги гана эмес,билимдерге жана илимге болгон суйууну,адамзат тарабынан тузулгон рухий байлыктарга болгон ызаат-сыйды тарбиялайт. Сабакта окуучулардын таанып-билуу жана чыгармачылыгы осот, илимий жактан ой жугуртуунун ыктары тузулот,китепти суйууго тарбияланат.

Азыркы сабактын сапаттуулугун жана сабакты окутуунун чеберчилигин которуу максатта, сабакка коюлуучу бир нече талаптарды кылдаттык менен сактап,окуучуларды оз алдынча иштетуунун натыйжасы аркылуу жетишууго болот.

Ар бир сабакта окуучулардын жондомдуулукторунун,конул буруусунун, ой жугуртуусунун,кебинин,кыялдануусунун,эске тутуусунун, эркинин жана сезимталдуулугунун онугуусун жетектеп,андан ары акыл жондомдуулугун онуктуруу мугалимдин эн негизги милдети болуп эсептелет.

Сабак натыйжалуу болуш учун мугалим окуучулардын сабактагы жана уйдогу оз алдынча чыгармачылык ишмердуулугун пландаштыруу аркылуу келечек онугуу,озгорууго жараша балдардын интеллектуалдык, эмоционалдык, социалдык онугушун камсыз кылат. Окуучуларды оз алдынча иштоого конуктуруу аркылуу жалпы адамзатка тиешелуу болгон баалуулуктарга уйротуп, тарбиялап, ал касиет-сапаттарды турмушттук зарылчылыкка жараша колдоно билуусуно шарт тузот.

Бугунку кундо ар бир мугалим сабакта ар турдуу ыкмаларды колдонуп, натыйжалуу сабакты уюштуруу менен окуучуларды окутуп,тарбиялап жатышат. Биздин оюубузча мындай эффективдуу, натыйжалуу сабактарды откоруу учун узгултуксуз дайыма окуучулардын оз алдынча иштоо ишмердуулугуно озгочо конул буруубуз зарыл.

Менин мугалимдик иш-тажрыйбамда, кыргыз тили жана адабияты сабагында отулгон темадан кийин аны бышыктоодо же уй тапшырма беруудо окуучулар менен оз алдынча жана топтор менен да иштетууго конул бурам.Бардык эле учурда окуучулар бирдей билимди оздоштурууго жетише беришпейт. Ошондуктан,ар бир окуучунун мумкунчулугун ачууга, билимди терен оздоштурушуно атайын даярдалган оз алдынча иштетуунун томонкудой айрым формаларын колдонууга болот:

1. Кыргыз тили жана адабиятын окутууда китепти дайыма колдонуу менен оз алдынча иштоону уйротуу;
2. Кеп маданиятын остуруудо чечендик кепке,корктуу окутууга

конуктуруу менен суйлоо активдуулугун арттыруу;

1. Дилбаян,баяндама ж.б.жазуу иштерин оз алдынча жургузуу менен озунун оюн терен,мазмундуу берууго жана сабаттуу туура жазууга конуктуруу;

4. Жат жазууда кетирген оз каталарын туура таап, туура ондоп жазып, туура баалай билууго уйронуу.

5.Оюн сабактарынын турлору менен окуучулардын эстетикалык,

эмоциялык сезимине, дуйно таануу жана ой жугуртуу туйунуно он таасир эте турган сапатка эгедер кылуу;

I. Китеп менен оз алдынча иштоону кыргыз тили жана адабияты сабагында дайыма колдонсок болот. Мисалы,адабият сабагында жазуучунун кайсы бир чыгармасын отуудо окуучулар чыгарманы оз алдынча созсуз окуп чыгуулары керек.Окуучулар окуп эле койбостон,ага оз оюн,жеке пикирин билдируу учун «Адабий кундолук» менен оз алдынча иштейт. Кундолукко мугалим да суроолорду берет. Алар мисалы,томонкудой болушу мумкун :

Кыргыз тили сабагында отулгон темадан кийин аны бышыктоо жана уй тапшырмасын аткарууда башка корком чыгармаларды колдонуу ылайык. Бул окуучулардын соз байлыгын остуруу менен бирге китепти пайдаланууга комок берет.Мисалы,фразеолгизмдерди откон болсо,уйго томонкудой тапшырма берсе болот:Китептен фразеологизмдерди таап,анын лексикалык тике маанисин тушундургуло.

Мисалы:

Мындан тышкары китепти колдонуу менен кыргыз тили сабагында создук жумуштарын жургузууго болот. Мисалы, «Менин орфографиялык создугум», « Неологизмдер», «Архаизмдер» ж.б.у.с.

II. Кеп маданиятына уйротуу,соз остуруу жумуштарын жургузуудо чечендик кепти окутууга арналган оз алдынча иштоонун турлорун колдонобуз.

Чечендик кеп-кыргыз элинин кылымдардан-кылымга сакталып келе жаткан корком соз онору,байлыгы.Чечендер созду так айткан, ойду учкул,элестуу,корком создор,салыштыруулар менен туюнтушкан. Тыбыш жутуу,кекечтенуу,узак суйлоо болгон эмес. Чаржайыт коп урушпаган. Жай,сабырдуу жана олуттуу суйлошкон. Чечендик кепке уйротуудо оз алдынча,жуп менен,топ менен да иштетуу натыйжалуу.

Бул иштерди сабак учурунда,уйго тапшырма беруудо да колдонсок болот.Мисалы,5-класста адабият сабагында жомокторду отуудо томонкудой жуп менен ролдоштуруп корком окутуу менен чечендик кепке уйрото алабыз.

Риторикалык конугуу,машыгуу жумуштары

1-окуучу,Жаныбек хан:

-Тулпарды уйга сатса не болот? Атты эшекке сатса не болот? Туйгунду каргага сатса не болот.

2-окуучу, Акыл Карачач:

-Тулпар тушунда,кулук кунундо.Куч бербеген тулпардан сутун берген уй жакшы.

Чабал аттан чарчабаган эшек жакшы.Канаты жок туйгундан карга жакшы.

Риторикалык тапшырма

Дагы эмнелерди сатууга болбойт? Ойлонуп уланткыла.

1-окуучу:Эл жеринди,мекенинди суйуп туруп, акчага башка элге сатууга болбойт.

2-окуучу: Монгуну алтынга алмашса не болот?

3-окуучу: Монгуну алтынга алмашса, какшып суулар соолот. ж.б.у.с.

Риторикалык улгулор:

Байзак чечендин айтканы:

-Жылынып журуп кундун баркын билбейт экенбиз. «Чыгыштан чыкты,батышка батат» деп.

- Жашап журуп жердин баркын билбейт экенбиз. «Тоосу таш,тузу топурак» деп.

- Ичип журуп суунун баркын билбейт экенбиз. «Жутсак муздак, кайнатса ысык» деп.

Риторикалык тапшырма

Мугалим: Дагы эмнелердин баркын билбейбиз? Ойлонуп уланткыла.

1-окуучу: Дем алып журуп абанын баркын билбейт экенбиз.

2-окуучу: Билим алып жургон китептин баркын билбейт экенбиз.

3-окуучу: Таалим-тарбия алган мугалимдин баркын билбейт экенбиз.

4-окуучу: Багып чонойткон ата-эненин баркын билбейт экенбиз.ж.б.

Риторикалык улгулор

Жараткандан учоо гана олбойт:

1. Калдайган кара жер олбойт.
2. Аскасы бийик тоо олбойт.
3. Агыны катуу суу олбойт.Калганы бугун бар да эртен жок.(Чакарбай чечендин айткандарынан)

Риторикалык тапшырма

Чечендин оюн андан ары улагыла?

1-окуучу: Жарыгын ааламга чачкан ай олбойт.

2-окуучу: Кундузу тийип турган кун олбойт.

3-окуучу: Адамга омур берип турган аба олбойт.ж.б.у.с. окуучулардын ар бири оз ойлорун айта алат.

III. Жазуу иштеринин ичинен жат жазууну окуучуларды оз алдынча иштетуудо кандай жургузсо болот? Канткенде окуучулар сабаттуу жаза алышат?

Сабак процессинде окуучулардын билим денгээлин анын ошол предмет боюнча оздоштуруу мумкунчулугун окуучунун орфографиялык,пунктуациялык сабаттуулугун аныктоочу каражаттын бири –жат жазуу болуп саналат.

Катанын устундо иштоонун ыкмаларын бир эле саатта уйрото албайбыз. Ошондуктан,ар бир сабак оз алдынча изденуу,озунун кемчилдигин сезе билууго уйротуунун формасына айлануусу зарыл. Кандай болгондо окуучунун оз катасын бат сезе да,оной да,алуусуна жетишууго болот.Кетирген катаны окуучу озу тушунуп,аны озу ондоп жатып жакшы ийгиликтерди жаратат.

Ошондуктан оз алдынча окуучуларга катанын устундо иштоо дептерин туздуробуз. Ал бир жылга ылайык пландаштырылган графаларга болунгон баракчалар иштоонун коп турун оз кучагына алат.Мугалим жат жазууну текшеруудо кеткен каталарга карап, орфография,пунктуация боюнча астын кызыл,жашыл менен сызып коет. Ал каталарды окуучу туура жазууну же тыныш белгилерди озу арекеттенип ондоосу керек. Ар бир жазылган жат жазууга ылайык дептердеги барак графага болунот. Ошол графага карап каталар жазылып,ондолот.Мисалы:

IV. Оюн сабактары балдардын жеке мумкунчулукторун ачууга, психологиялык,биологиялык жактан осуп онугуусундо эн биринчи

зарыл фактор болуп саналат.

«Менин интеллектуалдык денгээлим кандай?»

Бул оюнду колдонуунун максаты: окуучулар озунун интеллектуалдык денгээлин остуруу жонундо ой жугуртууго оболго тузуп, жанычылдыкка алдыга умтулуучулукка, ан сезимин остурууго аракет кылуусуна жетишуу болуп саналат.

Интеллект- бул абстрактуу ой жугурто алуу, проблемаларды туура чече алуу, татаал идеяларды тушуно алуу, тез окуп уйроно алуу мумкунчулукторун камтыган акыл-эс жондомдуулугу. Бул жон эле китептикоп окуу же тексттерди жакшы тапшыруу эмес, интеллект ото терен жана кенири дуйно таанууну билдирет.

1. Бул нерсе эки адамды бактылуу кылат. Бул эмне?(«Кызыл алма» Ч. Айтматов)
2. Гитарада, домбрада алты, комузда бешоо эле. Соз эмне жонундо болууда.
3. Асманда бар жерде жок, менде бар сенде жок.
4. Бир сулууну эгиз балдар жактырып калышат. Анда кыз: «Асан, асманымсын, жеримсин. Усон, он колумсун, сол колумсун»,-дейт. Ошондо кыз жигиттерге кандай жооп берди.

Мына ушул сыяктуу оз алдынча иштетуунун ыкмаларын жургузуу менен окуучулардын оз алдынча иштоосун, ой жугуртуусун, эмгектенуусун системалаштырат. Аларда сабакка, корком адабиятка, тил илимине кызыгуусу кучойт. Турмушта оз практикасында кенири пайдаланып, тартынбай ой-пикирин билдирет.