Тізбектелген саба?тар топтамасына ба?дарламаны? «О?ыту мен о?уда?ы жа?а т?сілдер» модуліндегі Диалогтік о?ыту ?дісін ?алай ж?не неге енгізілгені туралы рефлексивті есеп

О?ыту мен о?уда?ы жа?а т?сілдер модуліндегі диалог ар?ылы о?ыту ?дісін кез-келген саба?та пайдалану?а болатыны белгілі. Мені? ойымша, диалогты? о?ыту ?дісі о?ушылар?а ?леуметтік ?олдау жасау ар?ылы оларды? білім де?гейлерін дамытады. Б?л ?діс ?зара іс-?имылды? тиімді т?рі. Выготский о?ушыларды «жа?ын арада?ы даму айма?ында» б?л ?дісті? ?зіндік тиімділігі жа?саратынды?ын атап к?рсеткен. Жа?ын арада?ы даму айма?ы – балаларды? топта?ы білімі жо?ары сыныптастарына ілесу ар?ылы, немесе м??алімні? ?олдау к?рсетуі ар?ылы о?ып білім алуды же?ілдету деп есептеледі. М??аліммен о?ушы арасында?ы ?арым-?атынас пен о?ушыларды? ?зара ?арым-?атынас о?ушыларды? сынып?а кіргеннен ?йымдастыру кезе?і бастал?аннан диалогты? ??гіме ж?ріп отырады. ??гімелесу негізінде тіл- ол т?жірибені? ?жымды? ?абылдауыны? негізгі ??ралы болып табылады. Негізінде, білім алу диалог ар?ылы беріледі де, о?ушыларды? сыныпты? ж?мыстарда?ы ?зара байланысы мен бір шешімге келуі, оларды? ?абылдау денгейін білдіретін ?ызметті? диалогпен ?алайша жанасатынына байланысты болады. Диалогты? ?діс - м??аліммен немесе бас?а да о?ушылармен ??гімелесу барысында о?ушыны? саба??а деген белсенділігін ?амтамасыз ететін ж?не т?сінігін дамытатын ма?ызды ??рал ретінде есептелінеді. Сол себепті диалогтік о?ыту мені? саба?тарымда міндетті т?рде ж?ріп отырады. К?птеген ?алымдар д?лелдегендей диалогты? о?ыту ?дісі о?ушыларды? с?йлеу м?дениетін, ойлау ?абілетін дамытады. Диалогты? ?арым-?атынаста кез келген ситуацияны бірге тал?ылап, ?зекті м?селені бірге шешуге м?мкіндік туады, я?ни барлы? ?атысушыларды? белсенділігін артады. Александер (2008) диалог т?рінде о?ыту о?ушыларды ынталандыру ж?не дамыту ?шін ??гіме к?шін ?олдану?а м?мкіндік береді деп санайды. Диалогты? о?ыту Бахтин (1981), Мерсер(2005) ж?не Вуд(1989) ж?мыстарында ерекше бейнеленген. М?нда с?ра? ?ою ма?ызды да?дыларды? бірі болып саналады, ?йткені саба?ты? мазм?нына с?ра? д?рыс ?ойыл?ан жа?дайда ?ана саба? беруді? тиімді ??ралына айналады ж?не де о?ушыларды? о?уына ?олдау к?рсетіп, саба?ты жа?сарта ж?не ке?ейте алады. О?ушылар та?ырыпты д?рыс ?абылдауы ?шін м??алімдер ?олданатын с?ра?тарды? екі т?рі болады: т?мен д?режелі ж?не жо?ары д?режелі с?ра?тар. Кей кездері т?мен д?режелі с?ра?тарды «жабы?» немесе «д?рыс емес» с?ра?тар деп те атайды. Жо?ары д?режелі с?ра?тар ?ойыл?анда кезде о?ушылар а?паратты белгілі бір жолдармен ?олдану?а, ?айта ??ру?а, талдау?а, ба?алау?а ?мтылады. Т?рлі м?мкіндіктерге ?арай с?ра?тарды да саралау?а болады. Алды??ы саба?тарымда о?ушылар диалог ??р?ан с?тте «ия» немесе «жо?» деп дайын жауап беретін. Осындай жауаптар?а ?ана?аттанып, оларды? ойларын одан ?рі ?арай дамыту?а назар аудармай келдім. Бай?ап ?арасам, осы сия?ты ?ыс?а жауаптар балаларды? сындарлы ойлау ?абілеттерін ?сірмей, керісінше білім алуына кедергі келтіретінін т?сіндім. Ал ?азіргі кезде о?ушылар?а ал?а жетелей отыратын на?ты с?ра?тар ?ойыл?аннан кейін, олар ?здеріні? жауабына «мені?ше ойымша,былай бол?анда, себебі, неге десе?із» т.б. к?птеген с?здерді ?ос?анын бай?адым.

Мен ?зімні? саба?тарымда диалогты? о?ыту модуліні? к?п м?мкіншіліктерін ?олдана отырып, балалар?а ?здеріні? ойларын еркін жеткізуіне, кез-келген тапсырмаларды д?лелдей алу?а жа?дай жасап отырдым. Осыдан кейін мені? бай?а?аным алды??ы саба?тарымда жай ?имылдайтын, баяу ойлайтын, с?йлеу да?дысы т?мендеу о?ушылар ?з ойларын еркін жеткізе білді, о?ушыларды? саба??а деген ?ызы?ушылы?тарыны? арт?анын бай?адым. Білім алуда диалогтік ??гіме саба?ты? кез келген кезе?інде к?рініс табуы м?мкін. Мерсерді? зерттеуінде ??гімелесу о?ушыларды? о?уыны? ажырамас бір б?лшегі болып табылады деп к?рсеткен. Мерсер ??гімелесуді? ?ш т?рін атап к?рсетті:

??гіме-дебат/ойталас тал?ылау барысында:

1) ой-пікірлерде ?лкен алша?ты? болады ж?не ?р?айсысы ?з шешімдерінде ?алады;

2) ресурстарды біріктіруге ба?ыттал?ан азда?ан талпыныс жасалады;

3) ?арым-?атынас к?біне «И?, б?л солай» - «Жо?, олай емес!» деген ба?ытта ж?зеге асады.

4) Орта бірлесуден г?рі, к?біне б?секелестікке ба?ыттал?ан болады.

Кумулятивтік ??гіме барысында бай?алатын жайлар:

1) айтыл?ан пікірлермен ты?даушыларды? ?р?айсысы механикалы? т?рде келісім беруі;

2) ??гіме білім алмасу ма?сатында ж?ргізілгенімен, алайда о?ан ?атысушыларды? ?згелер ?сын?ан ?андай да болсын идеяларды т?зімділікпен ?арастыруы;.

3) идея ?айталанады ж?не жасалады, біра? ?немі м??ият ба?алана бермейді.

Зерттеушілік ??гіме/тал?ылау ж?ргізілу ?стінде:

1) ?ркім та?ырып?а сай м?лімет ?сынады;

2) ?ркімні? идеясы назар аудару?а лайы? ба?алан?анымен, біра? м??ият ба?алау ж?ргізіледі;

3) ?атысушылар бір-біріне с?ра?тар ?ояды;

4) ?атысушылар с?ра? ?ояды ж?не айт?андарын д?лелдейді, осылайша ??гімеде д?лелдеме «к?рінеді»;

5) топта?ы ?атысушылар келісімге жетуге тырысады (олар келісімге жетуі де, жетпеуі де м?мкін, е? бастысы – келісімге ?мтылу) (Н?с?аулы?, 40бет).

Мені? саба?тарымда к?бінесе зерттеушілік ??гіме мен кумулятивтілік ??гіме ма?ызды орын алып отырды. Зерттеушілік ??гіме барысында о?ушылар топты? тапсырмалар орындады. М?селен, постер ??ру, венн диаграммасы, семантикалы? карта. ?р топ?а берілген тапсырмаларды о?ушылар ?здері топ арасында тал?ылау жасай келе, орта? шешім шы?арып отырды. Топ болып ж?мыс жасауда белсенділігі т?мен балалар да бас?а о?ушылар ?атарында с?хбаттасу ар?ылы саба??а белсене ?атысып отырды. Жоспарла?ан тізбекті саба?тар топтамасында?ы ал?аш?ы саба?ым «Аbout аnimаls» деп аталады. Осы саба?ыма жоспар ??ру барысында 7 модульдерді? барлы?ы ?амтылды. Саба?ым басталмас б?рын мен о?ушылармен ынтыма?тасты? о?у ортасын ?алыптастыру ма?сатында «Ж?ректен ж?рекке» атты ойсергегін ?ткіздім. О?ушылар бір – біріне а?ылшын тілінде жылы с?здер айтып, тілектер тіледі ж?не де б?л т?сіл сыныпта ынтыма?тасты? ахуалын ?алыптастыруда балалар?а о? ?серін тигізді.

Осы саба?ты? екінші тапсырмасында о?улы?та?ы с?йкестендіру жатты?уын интербелсенді та?тада орындаттым. Б?л жерде о?ушылар ?р топ?а берілген жануарлар туралы топта бір бірімен а?ылдаса келе кестені толтырды. Келесі тапсырмада топ о?ушылары ?з ойларын м?тін бойынша постер ?ор?ауда ?тымды жеткізе білді. Екінші саба?ымда?ы ?й тапсырмасын ?орытындылау ма?сатында диологты? ?діспен жалпы топта?ы о?ушылар?а с?ра?тар ?ойдым. Т?гелдей о?ушылар д?рыс жауап беріп, білетіндіктерін білдіріп отырды. Келесі тапсырманы о?ушылар орындап бол?ан со?, ?зім тияна?тап оларды? жауаптарын о?ыту ар?ылы тексердім. Диалогты? о?ыту ?р саба?та о?ушылар о?у ?дерісіні? барлы? аспектілеріне белсенді араласу керектігін д?лелдейді. ?йткені, кез келген тапсырмаларды орындау барысында о?ушы топ м?шесі ретінде білім алу?а, о?у?а ?з ?лесін ?осады. ??гімелесу ?дісі о?ушыларды? жа?а білімді игеруде белсенділігін арттырды. Интерактивті орта ??ру ар?ылы о?ушылар ?з бетінше ізденіп білім ала алады. Осы ретте кумулятивтік ??гіме т?ріні? пайдасы к?п. Кумулятивтік ??гіме барысында, біріншіден, ?йымшылды? орнайды. Екіншіден, бір де бір бала ?зін керексізбін деп сезінбейді, я?ни ?р?айсысыны? топта ?з орны бар. ?шіншіден, о?ушылар ?зара ?арым-?атынас?а т?седі, я?ни ??гімелеседі. О?ушылар бірлесе отырып, бір біріні? ойын толы?тырып отырды. Александер (2004) о?ытуда?ы ??гіме – ?арым - ?атынас жасауды? бірсарынды ?дерісі емес, керісінше ??гіме барысында идеялар ?арама ?арсы ба?ытта ж?ріп, ж?не осы негізде о?ушыларды? білім алу ?дерісі ал?а жылжитын белсенді ?деріс деп т?жырымдайды. Міне осыларды ескере отырып, диалогтік о?ытуда мен ынтыма?тасты?ты са?талуына к?п к??іл б?лдім. Саба? барысында балалар с?ра??а жауап беріп ?ана ?оймай, ?з жауаптарын толы?тырып та отырды. ?рбір о?ушыдан жауап бергенде мысалдар келтіріп отыруын талап етіп отырдым. С?йтіп теориям т?жірибеммен ?штасып отырды. Мерсер (2000) сипатта?андай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында те? ???ылы серіктес болып табылатынын атап к?рсетті. Жалпы пікір алмасуды? ?зі о?ушыларды? ?зара диалог ??руы ар?ылы ж?зеге асады, дей т?р?анмен де оны о?ушылар бірлескен зерттеу ж?ргізу кезінде да аны?тай аламыз. Топта тал?ылау кезінде о?ушыларды? дауыстары ?атты шы?ып жатады, сондай а? ?арсылас топты? жауабын ты?дап та ?йренеді, сыни к?збен де ?арай біледі.

Саба?та?ы диалогтік ??гіме ?дісі топты? ж?мыстарда ?ана емес ж?пты? ж?мыстар да к?рініс тапты. О?ушы т?сіндіру ?дісі ар?ылы ?зіні? ?асында?ы ж?бына осы ша?та?ы етістіктер жайлы м?ліметтерді т?сіндірді.Б?л кезде о?ушыларды? белсенділігі арт?анын, бірігіп ж?мыс істеуіне септігі тигенін бай?адым.

Осындай ж?мыстардан кейін балаларды? бір бірімен б?секелестікте емес, досты? ?арым-?атынаста тар?а?анын бай?адым. Арасында кейбір о?ушыларды? бос отыр?анын да бай?адым. Сол себепті де осындай о?ушылармен ж?мысты жал?астырып, олар?а к?бірек к??іл аударуым керек деп шештім. Саба?та диалогты? ?арым-?атынасты ?йымдастыру мен дамыту н?тижесінде о?ушылар с?ра?тар?а еркін, ?обалжымай, сенімді т?рде ?з ойын ?орыта еркін жауап беріп отыр?анын бай?адым.

Саба?та?ы диалогтік о?ыту ?дісі сыни т?р?ыдан ойлау ?дісімен тікелей байланыста болды. Сол себепті диалог барысында берілген тапсырмаларды сыни ойлау?а ба?ыттадым. Диалогтік о?ытуды? т?мендегідей тиімді т?старын бай?адым:

1.О?ушылар сыни ойлау ар?ылы пікір алмасады.

2. Бір-бірін ты?дау ар?ылы та?ырыпты ме?гереді.

3. О?ушылар бір-бірін о?ытады

4. Кері байланыс орнайды

Саба? барысында к?птеген кедергілер де кездесіп жатты. М?селен, кейбір о?ушылар ?з ойын толы??анды жеткізе алмай жатады, ?айталап с?ра?тар ?ойып отырады, саба? та?ырыбынан аса алмай жататын кездері де болып жатты. Жа?а а?паратпен ж?мыс жасау барысында о?ушылар диалогтік ??гімелесу н?тижесінде о?ушылар сыни ойлау?а ?йренді, ойла?ан шешімдерін салыстырды ж?не ?абылдады. Диалогтік о?ыту ?дісі о?ушы мен о?ушы арасында да жа?сы к?рініс тапты. Топты? ж?мыс барысында к?птеген тал?ылаулар ж?ріп жатты. О?ушылар ?здеріні? жаттанды білгендерін ?а?аз бетіне т?сіре салмай керісінше, логикалы? ойлауын дамытатын, сондай а? ?мірмен байланысатын тапсырмаларды орындау?а тырысты. Біреуі сурет салып, біреуі с?йлем ??растырып, бір-бірімен келісе алмай шешу жолын іздестіріп жатты. Осы тапсырмам зерттеушілік, шы?армашылы? т?р?ыдан берілген, жа?аша ?діске ба?ыттал?ан ж?мыс еді. Осындай тапсырманы орындау кезінде о?ушылар бір біріні? ж?мысын ?айталамай, дайын ж?мысты к?шіре салмай, проблеманы шешуде ізденісте болады. Ж?мыс барысында бір бірімен а?ылдаса, бірлесе отырып, ?з беттерімен бір постер жасап, оны ?ор?ай білді. Осы ретте де балалар аса ?я?ды? танытпай, ?здеріні? ойын аны?, ж?йелі т?рде жеткізе білді. «Life in the desert аnd tropicаl forest» та?ырыбын ?ткенде де саба?ымды топты? ж?мыс формасында ?йымдастырдым. О?ушылар топ?а тез б?лінді. ?ткен саба?ты еске т?сіру ма?сатында «с?ра? - жауап» ?дісі бойынша топ м?шелері бір-біріне с?ра??ойып, жауап берді. Осы стратегия ар?ылы: біріншіден балалар?а та?ырып бойынша ойларын айту?а м?мкіндік туады; екіншіден жо?ары де?гейлі с?ра?тар ?ою?а ?йренеді; ?шіншіден о?ушыны? ?андай де?гейде т?р?аны аны?талады

Кластер жасау барысында а?ылдасуда жа?сы о?итындармен ?атар ?ал?андары да ат салысты. Арты? іспен айналыспай, уа?ытты ?немдеп ж?мсау?а ?йренді. Жаса?ан кластерлерін ?ор?ау?а шы??ан балаларды? ішінде мінезі т?йы? о?ушылар да болды. Со?ан ?арамастан олар ?з ойларын ж?йелі жеткізе білді.

«Omаrs аlbum» саба?ында семантикалы? карта, с?йкестендіру кестесі сия?ты тапсырмаларды аз уа?ыт ішінде орындау?а тырысты. Бекіту кезе?інде тест тапсырмасы алынды. ?пай ар?ылы топ басшылары ба?а ?орытып жатты. Рефлексия?а ба?алау пара?ы таратылды. М?нда бала саба? ?нады ма, несімен ?нады; немесе ?нама?ан т?стары болдыма деген с?ра?тар?а жауап беру ар?ылы ?ткізілген саба?ты? д?режесін аны?тады. Балаларды? саба??а ?ызы?ушылы?тары арта баста?аны бай?алды. «Аnimаls аre in dаnger» саба?ында Ми?а шабуыл, Топтастыру, М?тінмен постер ?ор?ау, Ж?пты? тапсырма орындау, Диаграмма ??ру ?дістері ?арастырылды. М?нда да диалогты? ?діс ке?інен ?олданылды. Мысалы: « Ми?а шабуыл» стратегиясында ?р топ?а с?ра?тар берілді топ м?шелері бір – бірімен диалог ?дісі ар?ылы пікір алмаса білді. Топтастыру да да ?р топ о?улыкта берілген кестені бір бірімен ке?есе отырып орындады. ?р топ ?р жануар?а байланысты диаграмманы бірлесе отырып толтыра алды.

Барлы? модульді? ішінен диалогтік о?ыту ?дісі саба?та басым бол?анды?ыны? ?з себебі бар. Себебі ауылды? жерлерді? балалары ?я? болып келеді, олар ?з ойларын еркін жеткізе алмай жатады. М?ндай о?ушылар тек м??алімні? айт?анымен ж?ріп отырады да, ?з ойын ашы? т?рде білдіре ?оймайды. Сонды?тан да а?ылшын тілі саба?ында мен ?шін диалогтік о?ыту ?дісі білім беруді ?йымдастыруды? жетекші ?дісі болып табылды. О?ушымен ??гімелесу немесе тапсырма беру барысында : диалог ??ру ар?ылы о?ушыларды? білімді ?з бетінше алуын, сондай-а? оларды іздендіру, зерттеу, шы?армашылы? ж?мыстар?а баулуды ?йымдастыру; О?ушы?а субъект ретінде ?арау: ?з ойын д?йекті т?рде жеткізуге машы?тандыру ?станымдарын негізге алдым. Осылайша диалогтік о?ыту ?дісі ар?ылы сыни т?р?ыдан ойлау да?дылары ?алыптасып отырды. Барлы? саба?тарымда т?мен д?режелі с?ра?тардан жо?ары д?режелі с?ра?тар ?ойылып отырдым. С?ра? ?ою барысында т?рткі болу, сына?тан ?ткізу, ?айта ба?ыттау секілді техникалар ?олданылды. О?ушылар?а ?з ойын жина?тауда м?мкіндік беріп отырдым.

?орытындылай келе, саба?та о?ушыларды диалогтік ??гімеге тарту- о?ытуды? тиімді жолы екенін к?рдім. О?ушылар бір-бірін ты?дау?а ?йренді. ?здеріні? жа?а идеяларын айту?а ?йренді. Проблемалы? с?ра?тарды топ болып шеше білуге ?йренді. ?здеріне деген сенім туды. Іздену ж?не зерттеу да?дылары ?алыптасты. О?у?а ?ызы?ушылы?тары артты. ?р саба? со?ында кері байланыс жасап отырдым. О?ушылар саба? бойынша ?з ойларын жазып отырды. Кейбір о?ушылар ?з пікірлерін ауызша да айтып отырды. О?ушылар ?з ойларын м?мкіндіктеріне ?арай ж?йелі т?рде жеткізе білді. Мені? т?рт саба?ым да жануарлар туралы «Living world» тарауына ?атысты бол?анды?тан, диалогтік о?ыту ?дісін ?олдану та?ырыпты талдауда, зерттеуде к?п септігін тигізді. Т?жірибе ?ту барысында ?иыншылы?тар да кездесті. М?селен, саба??а бас?а м??алімдерді? ?атыс?ан кезінде сондай а? саба? бейнетаспа?а т?сірілген кезде кейбір о?ушылар аз с?йлеп, білгенін айта алмай жатты. Осындай с?ттерде осындай о?ушыларды ынталандыра білуім керек деп ойлаймын. Сондай а? тіл дамыту ма?сатында т?рлі ж?мыстар?а назар аударуым керек деп шештім. О?ушылар бір-біріні? ж?мыстарын ба?алауда ?здеріні? жетістіктерімен ?атар кемшіліктерін да айту?а ?йренеді. Дегенмен де о?ушыларды? саба?ыма белсене ?атыс?андарына ?арап осы ба?дарлама негізінде жасал?ан саба?тар оларды? к??ілінен шы?ты деп ойлаймын. Саба?та барлы? модульдерді ?амтуды ?мытпауым керек деп ойладым. Мені? ойымша ?ткізген саба?тарым н?тижелі болды. Балаларды? танымды? іс-?рекеттері бір саты болса да, жо?арыла?анын ?з бірлестігімні? м??алімдері де бай?ады.

?зімді реттеу ар?ылы т?мендегідей да?дылар ?алыптасты:

1. Тізбектелген саба?тар барысында нтыма?тасты? ахуалын ?алыптастыра алдым.

2.Топты? немесе ж?пты? ж?мыс жасау барысында, о?ушыларды? танымды? ?ызы?ушылы?тарын дамытуда ба?ыт-ба?дар бере білдім.

3.Саба? барысында АКТ-ны тиімді ?олдану ар?ылы о?ушыларды? ?ызы?ушылы?тарын арттыра алдым.

4. Диалог ??ру барысында о?ушылар т?жірибе жина?тай білді, ой ?рекеттері де жо?ары де?гейге к?терілді.

5. Топты? ж?мыс барысында ынтыма?тасты?пен о?уда оларды? ынталары де біршама жо?арылай т?сті. Сонды?тан да ?р саба?та диалогтік о?ытуды сыни т?р?ысынан ойлаумен ы?палдастырып баланы? ой-?рісін дамытуын жетілдіріп отырдым. Келешекте жоспарла?аным: Осы модульмен ж?мыс істеу барысында ??гімелесу т?сілдерін жетілдіремін. С?ра?тарды о?ушыларды? жастары мен даму де?гейіне ?арай ?ою керектігін ескеремін. Топты? ж?мыста пікір алмасу?а о?ушыларды? барлы?ын ?атыстырамын. ?ткізген саба?тарымны? кемшіліктерін ?немі ескеріп отырамын.

Пайдалан?ан ?дебиеттер:

1.Аleksаnder, R., 2004. Towаrds diаlogic teаching: rethinking clаssroom tаlk.[ Диалогтік с?йлесуді о?ыту: сыныпта?ы ??гімелесулнрді ?айта т?сіну]. Cаmbridge: Diаlogos UK.

2. Mercer, N., (2000). Words аnd Minds: how we use lаnguаge to think together. [С?здер мен сана: бірлесіп ойлану ?шін тілді ?алай ?олданамыз?] London: Routledge. Mercer, N.,аnd Hodgkinson, S., (2008). Exploring tаlk in school:

inspired bu the work of Douglаs Bаrnes. London: Sаge.

3.Mercer, N., аnd Littleton, K.,(2007). Diаlogue аnd the development of thinking. А sociocultrurаl аpproаch. [Диалог ж?не ойлауды дамыту. ?леуметтік м?дени т?сіл]. NY: Routledge.

4. ?Р педагог ?ызметкерлеріні? біліктілігін арттыру курстарыны? ба?дарламасы. М??алімге арнал?ан н?с?аулы?. Т?ртінші басылым. 2015