Заманауи б3л3м беру

Заманауи білім беру мен т?рбиелеуді? негізгі ма?саты – жан-жа?ты, ?йлесімді дамы?ан т?л?а ?алыптастыру.

Азат мемлекетімізді? тірегі – білімді келешегіміз десек, жа?а заманны? к?н т?ртібінде кезек к?ттірмес м?селелер бар. Соны? бірі білім беру, ?ылымды дамыту екені баршамыз?а белгілі. ?йткені ?ркениеттілікті? ?зегі білім, ?ылым, т?рбие екендігіне ?анша уа?ыт ?тсе де мойындайтынымыз ха?. Сол білімді беру жолдарынан тиімдісін, о?тайлысын та?дап алуды? ?зі – басты м?селелерді? бірі. Алайда, ?аншалы?ты жа?а заманны? талабы ?ссін, технологиялар ойлап табылсын мейлі, білім беруді ж?зеге асыру м??алімге ж?ктелетіні аны?. Бізді? кезіміздегі ?ла?атты т?л?а ?зіні? ?астерлі міндетін ат?ара келе, білім беруді одан ?рі н?рландыру, жеке т?л?аны ?алыптастыруда соны, озы?, жа??ыртыл?ан ?ылыми-?дістемелік ж?йені о?ушы бойына сі?діру, ?лемдік білім беру ?рдісіндегі елімізді? ?ркендеуіне о?тайлы, игі бастамаларды игеру сия?ты жа?а талаптар?а с?йкес іс-?рекеттерді ж?зеге асыру?а ба?ытын ?згертті. ?здік н?тижелерге алып ж?ретін, оны ба?ылайтын т?рлі шешімдер баршылы?. Бізді? елімізде е? тиімді деп таныл?ан ж?йе деп кіріктірілген о?ыту ба?дарламасын айтамыз. Атал?ан ба?дарламаны? басты ерекшелігі – о?ушылар?а саба? ?рдісінде ал?ан білімдері мен біліктілігін, да?дылары мен икемдігін ?мірлік ма?саттары мен м?дделерін ж?зеге асыру ?шін пайдалану. О?ушы ?зінде дамы?ан тілдік да?дыларын мейлінше к?десіне асыра білетіндей т?л?а болуып ?алыптасуы керек.

?з т?жірибемде осы м?селе ?алай к?рініс тап?анын б?лісер болсам т?мендегідей жайттар орын алды. Ал?аш?ы кезе?де ба?дарлама туралы тек теориялы? т?р?ыдан ?арулан?ан адам?а т?жірибеде іске кірісіп кету о?ай?а со?пасы аны?. Сілтемеге ?арап отырып саба? жоспарын ??рып, саба?ты? ма?сатынан жетістік критерийін ??растыру мен ?шін жа?алы? іспетті к?мескі ??ымдар болды. Саба? жоспарлауды т?сіну ?шін басын тау?а да тас?а да со??ан о?ушыдай ізденіс жолына т?стім. Ба?ытыма орай, кіріктірілген ба?дарламаны игеруде ??ірде ал?аш?ы ?арлы?аштарыны? ?атарында болдым. Б?л тізімде мен жал?ыз емес едім. Сонды?тан табысты ?ызмет етуге ?ріптестеріммен бірге ж?мыстандым. Б?рімізді? к?кейімізде ?алай о?ытса тиімдірек, ?ай ма?сатты игере аламын, ма?сат?а жету ?шін ?андай т?сіл тиімдірек, ?андай ?діс о?ушылар ?шін жа?ындау болма? деген с?ра?тар ?мір с?ргенін айтпаса да т?сінікті. Жа?а ба?дарламаны?, елімізді? білім беру ж?йесіне енгізген ?згерістерді? о? екендігіне к?зім жеткенмеген, оны? ?рі ?арай т?жірибеде ?алай іске асыратынын ?ріптестеріммен а?ылдаса отырып орта? байламдар?а келдім. «К?з – ?ор?а?, ?ол – батыр» демекші, ал?аш?ы кезде б?рі ?иын боп к?рінгенмен, осы бастамаларды? ар?ы жа?ында ты? д?ниелер, жар?ын идеялар болатынын сездім. ?йткені барлы? педагог ?ауым жа?а ?згерістер мен педагогикада?ы жа?алы?тар ?зін-?зі дамытуды? бастамасы екенін, маманды?ымызды? м?ртебесі мен беделі одан ?рі артарын т?сінді.

Енгізілген ?згерістерге с?йкес саба? ж?ргізу барысында ?немі б?рын?ы мектебімде кездескен ?иыншылы?тар еске т?сіп отырды. О?ушыны? тілін ?алай дамытсам болады, к?нделікті жасалып жат?ан іс-?рекеттерімізді? осыншалы?ты к?рініс тауып, толы??анды н?тиже бермей жат?анына к?зім жетіп ж?рді. Осындай жа?алы??а ??мартып ж?рген кезімізде жа?а ба?дарламамен таныстым. Ба?дарламаны? негізгі идеясымен таныспасам да, к?п ?міт арт?анымды жасыра алмаспын. ?діскер, т?лімгер секілді ?ріптестерді? ?олдауымен жа?а ба?дарламаны? м?нін зерттей баста?анымызда болжамымызды? ?ате болма?анын т?сіндім. ?зімні? сын?а т?сер ша?ты? алдында т?р?анымды бірден т?сіндім. ?йткені осылайша жа?аша т?рпатта саба? т?рлендіру ?зірге мені? ?ана, я?ни зияткер мектептердегі м??алімдерді? ?ана басына ?он?ан ба? деп т?сіну керек, халы?ты? баласы ?лі де болса Ке?ес д?уіріні? элементтері бар ортада білім беру ортасын ?алыптастырып жатса, біз солар?а жа?а?а ая? басар жа?а баспалда?ты? сатысын дайындау тобында болып шы?ты?. Сауатын орыс тілінде аш?ан жас жеткіншектерді ?аза? тіліне ?йретуді? ?иыншылы?тарын к?нделікті тапсырмаларды т?рт да?ды?а сый?ыза отырып ?йымдастыру о?ушыларды? тіл дамытуына ?сер ететін бай?а?аным – ал?аш?ы к?зім жеткен игі жа?алы?ты? бірі болды. Алайда, бастап?ы кезде кедергілерге жиі ?шырасып отырдым. Олар саба??а ?ойыл?ан сілтемелер мен ма?саттарды ай?ын т?сінбеу, айырмашысын табу, ба?дарламаны? аудармасында?ы к?мескі ??ымдарды? к?птеп кездесуі, жа?а ?діс-т?сілдермен аз ?арулану секілді м?селелерді? т??ірегіндегі жайттар. Осы кедергілерді же?у ?шін табанды ізденіс пен ?ріптестерді? ке?есі зор ы?палын тигізді. Мектебімізді? іргетасы ?алан?ан ал?аш?ы жылдарында ?дістемелік жиындардан е? ??ры?анда бір ?діс ?йренуге ?зіме ?зім шарт ?ойдым. Жа?а ?дісті саба??а ?келе отырып, оны? ?ай да?ды?а ?йлесіп, ?ай жерде ?аншалы?ты т?рлендіре алатыныма ?зім рефлексия жасай бастадым. ?кімшілік тарапынан т?жірибелі ?ріптестерді? болуы ж?мысты? жандана т?сіне себепші болды. ?р ?дістемелік ке?есте бір ?діс ?йрету тек мені? ?ана емес, айналада?ы м??алімдерді? б?ріне орта? м?селе бола бастады. Осылайша бір-бірімізбен т?жірибе алмаса отырып, бір-бірімізді? кедергілерімізге тос?ауыл бола бастады?.

Туында?ан м?селелерді? барлы?ына да орта?, ?жымды? шешім іздестіруді? жолын іздеумен т?жірибемді жал?астыра бердім. Осындай кезе?дерді? бірінде коллаборативті орта деген ??ыммен таныса бастадым. С?йтсе, коллаборативті о?ыту – о?у мен о?ытуда?ы білім беруді? жа?а бір ?дісі. ?дісті? е? тиімдісі сол – м?селені топ болып шешуге м?мкіндік береді. ?з т?жірибемде бай?а?аным – м?селені топ болып шешу м??алімдер ?шін де, о?ушылар ?шін де ?те тиімді. Жалпы, д?ст?рлі о?ыту кезінен белгілі ?а?ида бар. Ол – о?ыту ?р?ашан ?о?амды? м?селе болма?, сонды?тан о?ытуды? ажырамас бір б?лшегі ?арым-?атынас деп т?сіну – о?тайлы шешім. Коллаборативті орта сыныпта психологиялы? ахуалды ортату ?шін зор ?лесін тигізерін бай?адым. М?селен, саба?ты бастау ?шін не болмаса топ?а б?лу ?шін ?олданылатын ?діс-т?сілдерімні? ішінде ?немі сыныппен а?ылдаса отырып, саба?ты? та?ырыбын аны?тау немесе жа?а с?здерді ме?геруде тек жеке о?ушы?а ?ана с?йлем ??растыртпай, ж?п болып с?йлем ??растыру ?дісін ?олдану ?немі о? н?тиже беруде. Б?л ?дісті шамалы уа?ыттан со? т?рлендіре т?стім. Мысалы, ?аза? тілін екінші тіл ретінде о?ытылатын сыныптар?а к?нделікті саба?та 8-9 жа?а с?з ме?герілуі тиіс, с?здік ж?мыс о?ушылардан зор ы?ылас пен табандылы?ты ?ажет ететіні белгілі. Сонды?тан ?р саба?ты барынша т?рлендіріп отыр?ан абзал. Тіпті бір ?ріптестеріміз жа?а с?зді майлы?тар?а жазып, оны о?ушыны? алдына іліп ?ойып, о?ушы ?ызы?ушылы?ын оят?ан кездері де бол?ан. ?з т?жірибемде жа?сы н?тиже берген ?дістерді? бірі – с?йлемді к?ршісіне жаздырту, я?ни ?р о?ушыда бір жа?а с?з бар, сол с?збен жа?а с?йлем ойластырады. Алайда с?йлемін к?ршісіні? д?птеріне жаздыртады, керісінше ?з д?птеріне к?ршісі баяндап берген с?йлемді жазады. Б?л ?дісті? астарында жауапкершілік, ынтыма?тасты? жатыр. Я?ни коллаборативті о?ытуды? о? к?рсеткіштеріні? бірі деуге т?рарлы?. Сондай-а?, жа?а с?зді ме?гертуде та?ы бір ?тымда т?сіл – «С?здік ?оржын». Ж?п не болмаса топ болыпты ?оржыннан жа?а с?зді суырып алады, сынып?а сол с?зді жанама т?сіндіру ар?ылы жасырады, сыныпты? ?ызы?ушылы?ы оянады, т?сіндіріп жат?ан о?ушыны? с?здік ?оры тек жа?а бір с?збен емес, жанама баяндаумен де толы?ады. Н?тижесінде ?арым-?атынас ортасы о? ?згеріс тудырт?ан білім беру т?сіліне айналма?. Айтылым да?дысын ?алыптастыруда грамматиканы, с?здерді ж?не ?арым-?атынас?а т?су функцияларын ?арым-?атынас?а т?су себебі мен ма?сатын, мысалы: с?лемдесу, ке?ес беру, кешірім с?рау та?ы сол секілді жа?дайларда орынды ?олдана білуге негіздедім. Сондай-а?, тілдесім кезінде керекті стильді ?олдана білу, с?здерді дыбыс ?ндестігіні? ережелеріне ?арай айта білу, вербальді емес тілді ?олдана білу (с?йлесуде дене м?шелерін пайдалану), м?тін т?рлерін (жаранама, хат, ма?ала) ?ндіре білу, ауызша флуенттілік (т?ртіпке сай жылдамды?та, кішігірім кідіріспен, ?айталаулармен ?зін-?зі т?зете отырып с?йлесе білу ж?не дыбыс ?ндестігін таби?и т?рде ?олдана білу), белсенді стратегияларды (с?йлесу барысында адамдарды ?ызы?тырып, тілдесуге тартуды? жолдарын білу) пайдаланып к?рдім.

Д?ріс беретін сыныптарымды кейбір іс-?рекеттерді мерзімді т?рде ?айталап отыруды ?детке айналдырдым. Мысалы, ты?далым да?дысын дамыту керек болса, ты?далымны? алдында берілетін тапсырмаларды ?р саба?та жа?а ?ырынан ?сындым. О?ушыларды? назарын шо?ырландырып ты?дату. ?зім мектеп о?ы?ан т?сымда да?дылар бойынша жетілу, даму деген ??ымдармен таныс болма?анмын, ?зімді о?ушыларыммен салыстырып отырамын. Бір бай?а?аным менде о?ушылар?а ?ара?анда ты?далым да?дысы ?алыптаспа?ан. Сонды?тан о?ушыны талаптандыра келе, ?зіме не керектігін, ?зімні? ?ажеттіліктерімді ?тей бастадым. Ол ?шін бейнежазбалар, бейнероликтер, мультфильмдер ты?датпас б?рын не ?шін ты?дайтынымызды, ?алай ты?дау керектігін аны?тап алуды ескеріп отырдым. Н?тиже мен к?ткеннен асып т?сті. Себебі осы идея?а дейін 7-сыныптарым ?шін бейнежазба бойынша тапсырма орындау ?иынны? ?иыны болатын. Ал м?селені шешіп ал?аннан со?, ты?далым с?йікті тапсырмаларды? біріне айналды. Б?л ке?есті т?лімгер ?.Н. берген болатын. Д?л осы?ан ??сас ж?мысты о?ылым да?дысын дамыту ?рдісінде де а??ардым. Бірден м?тінді бере салмай, м?тін алды ж?мысты ?сыну тапсырманы ?лде?айда же?ілдете т?сті. Жазылым ?рдісі мен ?шін бірден жете ?оймайтын ма?саттарды? бірі болды. Ата-аналар тарапынан да к?птеген жауабы д?д?мал с?ра?тар ту?ызды. Мектебімізге келген курс о?ытушыларынан осы с?ра??а жауаптар іздестіре бастадым. Сонды?тан ?з саба?тарымда эссе жазуды? к?птеген жолдарын ?арастырдым. Б?л ж?мыс?а кезе?деп т?суді ж?н санадым. Болаша?та ?лі де зерттеуді ?ажет ететін с?ра?тарымны? бірі осы жазылым тапсырмаларын тиімді о?ыту?а арналады. Д?ріс беретін сныптарымны? ішінен 7-сыныптар?а орындау?а ?сынылатын тапсырмаларды сараптайтын болсам, к?біне к?п ?німді (продуктивті) жазылым тапсырмаларын орныдататын болып шы?тым. Саба??а жоспарлан?ан ма?саттар?а с?йкес жаздыратын жазба ж?мыстарымны? ?лгісін ?сынуды ?німді ж?мыс деп шештім. ?р т?рлі сипатта, ?р т?рлі ма?сат?а жоспарлан?ан жазба ж?мыстарды? ?немі ?лгілерін ілестіріп ?келемін. Мысалы, 7-сыныпта «Же?іс к?ні» тарауы бойынша ?ткізген саба?тарымда о?ушылар?а эпистолярлы? хаттар жаздырттым. Эпистолярлы? хаттар бейбіт ?мірде т?уелсіз еліне ?ызмет етіп жат?ан, Отанын алдында?ы ?асиетті борышын адал ат?арып жат?ан сарбаз бауырлар?а ба?ыттал?ан хаттар жазу керек еді. ?р т?рлі стильде хат жазу сілтемесіне сай, Ауызша, жазбаша (ресми, бейресми) стиль т?рлерін ?олдана отырып, хабарландыру, ?тініш, к?нделік, сенімхат, ?олхат, хат т?рлерін, с?хбатты ж?йелі жазады деген ма?сатты басшылы??а алдым. ?андай да бір ж?мысты ж?йелі орындау ?шін ?лгі алатындай, с?йеніп орындайтындай мысал керек. Сонды?тан о?ушыларды? ты?далым ж?не о?ылым назарына ?лы Отан со?ысы жылдарында?ы жауыгерлерді? эпистолярлы? хаттарын ?сындым. ?уелі ?лияны? апасы Сапура?а жаз?ан хатын бейнежазбадан к?рсету ж?не ты?дату ар?ылы о?ушы ?ызы?ушылы?ын оятсам, кейін Баубек Б?л?ышевті?, ?асым ?айсеновті?, М?лік ?абдуллиндерді? бауырларына, достарына жаз?ан эпистоляры? хаттарын о?ылым м?тіні т?рінде талдата отырып, ?лгіні тиімді ?сындым.

Т?жірибе барысында о?ушыларды? жас ерекшелігін ескеру керектігін ?немі басшылы??а алып отыру ?иынды? тудыра т?сті. ?йткені саба??а ресурс к?зін ?аламтордан іздейтініміз айтпа?ан ??ла??а т?сінікті. Ал ?аламторда?ы м?тіндерді? ?аншалы?ты сауатты, жас ерекшелікке с?йкестігі ?ркез ескеріле бермейді. Сонды?тан, б?л т?ста психологиялы?, педагогикалы?, танымды? білімімні? ?орына толы?тырулар енгізіп т?руым керек болды.

Мектептегі ??ндылы?тарды ?з т?жірибемде басшылы??а алу да ма?саттарым мен міндеттеріме кіреді. Тапсырмалар орындау барысында о?ушыны ?ыспа??а алып тексеру, о?ушыдан к?з алмай ?ада?алап отыру – таби?атыма жат. Академиялы? шынды??а саналы т?рде келуді ба?ыттаймын. Жолдасты? к?мегіне ж?гінуді, алайда к?шіріп алмауды жиі насихаттау?а тырысамын. ?мір бойына о?у – б?л ?рине, жалпы педагог ?ауым?а б?йыр?ан ба? деп т?сінген д?рыс.

Т?жірибе жинауда ?жымны? берген тапсырмалары мен міндеттері де ?з р?лін ат?арады. М?селен, ?зіме ж?ктелген жанама міндеттерді? бірі - а?паратты?-коммуникациялы? технологиялар бойынша к?шбасшы ретінде ?ріптестерге ?олдау к?рсету. Атал?ан міндет бойынша ?зім де жетік маманы емеспін. Дей т?р?анмен мойны?а ?андай да бір жауапкершілік ж?ктелгеннен кейін шешімні? жолдарын ?арастыра бастайсы?. Осы ізденіс жолында ?з-?зімді жетілдіру, дамыту жолдарына та?ы бір есік ашыл?анын бай?адым. А?паратты?-коммуникациялы? а?параттар?а сауатты болу – бас?а ?ырынан ?лсіз т?стары?ды жасыра алады. Саба??а ?келер ?діс-т?сілдер ?оржыны? салма?сыздана баста?ан кездерде осы бір мы?ты т?сым кемшіліктерге арты?шылы? бола алады. Мысалы, та?ы да сол саба?та?ы с?здік ж?мысын ?йымдастыру?а келер болсам. ?немі жауыр бол?ан ?діс-т?сілдермен о?ушыны жа?а саба??а тарту тиімді бола бермейді. Осындайда заманауи талаптар?а сай а?паратты?-коммуникациялы? технологиялармен ??растырыл?ан тапсырмалар д?п келеді. Мысалы мына сілтеме бойынша http://www.studystack.com/flashcard-1885096, http://www.studystack.com/flashcard-1869266, http://www.studystack.com/flashcard-1835199 ??растыр?ан тапсырмалар саба? ?рдісінде та?ырыпты болжау?а, тірек с?здерді кірістіріп, келесі тапсырмаларды орындау?а, жетістік критерийіне с?йкес жазылым тапсырмаларын орындау?а септігін тигізсе, https://www.mentimeter.com/s/96a3bbd30574809bc6a884d01a3d963d/96eebc97631 сілтемесінде к?ріп т?р?анымыздай айтылым да?дысын д?ст?рден тыс ба?алау?а ы??айлы ?діс болды. Жалпы ?аза? тілі екінші тіл ретінде о?ытылатын сыныптарда айтылымды ты?далымнан б?ліп ?арастыру д?рыс емес. Ты?далым?а та?ырып беріп, о?ушыны топ алдында монолог т?рінде с?йлеткеннен г?рі, тірілей ?арым-?атынас?а, коммуникация?а т?суі ?лде?айда жо?ары жетістіктерге жетелейді. ?йткені ?з ойын, пікірін білдірумен ?атар, ты?да?ан м?селесін тал?ылай білу б?лек ?сер ?алдырады. ?мірде т?л?а болып ?алыптасуы ?шін ?арым-?атынаста о?тайлы шешім шы?ару, со??ы с?зді айту - жиі кездесетін жа?даяттар. О?ушыны осындай жа?даяттардан кедергісіз ?тіп шы?уына осы бастан жетелегеніміз абзал. Айтылым бойынша та?ы бір соны идея – аудиторияны ескерту. О?ушылар танымды? ?абілетіне ?арай кез келген м?селені шама шар?ына ?арай тал?ылай, талдай алады. Ал белгілі бір аудитория?а ба?ыттап с?йлеу – айтылым шеберлігі болып табылма?. Б?гінгі к?ні «менеджмент» ??ымы ке? тарап келеді. Тілімізде бас?ару, басшылы? ету деген баламасы бар. Б?л ??ым зияткер о?ушыларды? ?мірінде міндетті т?рде алдынан шы?ары аны?. Бас?ару ?шін шешендік ?нерді? зор ы?палы бар, ал ол шешендік ?нер тура ба?ытталып, нысана?а д?п тисе, ма?сатты? орындал?аны деп т?сіну керек.

?зімні? аз ?ана т?жірибемде жина?ан ж?мыстарымды сараптау, с?рыптау ж?мыстарын ж?ргіздім. ?ткен іске сыншы к?п. ?рине б?рін басынан бастасам, ж?мысымны? жартысына жуы?ы ?згеше болар еді. Санамалап к?рсетпегеніммен кейбір саба?тарда жасал?ан іс-?рекеттерді? ма?саты ай?ын болмады, тапсырманы беруде, жалпы саба? жоспарлауда уа?ытпен д?рыс санасу керектігін ескермедім, жа?а с?здерді, ?ткен саба?ты ?немі ?айталап, бір-бірімен байланыстыруды тек со??ы саба?тарыма ?ана кірістірдім, саба??а ?ойыл?ан ма?саттан аса ж?мыстануды, я?ни ма?саттан ай?ын айтылмаса да, грамматикалы? за?дылы?тар?а баса назар аудармадым та?ы да сол секілді м?селелер назардан тыс ?алып жатты. Алда?ы жоспарларым осы ол?ылы?тарды жою?а ба?ытталуы тиіс. Сонымен ?атар, ?з іс-т?жірибемде дарынды о?ушылармен ж?мыс, оны? ішінде шы?армашылы??а ба?ыттайтын ж?мыс жеміс беретінін а??ардым. Ендігі ма?сат б?л тек жекелеген о?ушы?а ба?ытталмауы тиіс, к?пшілікті ?амтуым керек деп жоспарладым. Белсенді о?ыту ?рекетіні? ма?ынасын толы? т?сіну. Т?сіну осы кезе?де ?алса, алда?ы уа?ыт?а оны жетілдіру т?руы тиіс. Белсенді о?ыту?а берілген аны?тамалар?а с?йене отырып, о?ыту ?дістері – о?ытуды? ма?сат–міндеттеріне сай, оны? мазм?нын о?ушылар?а ме?гертуде м??алім мен о?ушыларды? ?олданатын амал–т?сілдері мен ??ралдарыны? жиынты?ы деп жалпы т?жырым жасау?а болады. О?ыту ?дістеріні? к?мегімен білім беріп, оларды? т?жірибелік іс–?рекетін ?йымдастыруда ?зімні? іс–?рекеттерімді о?ушыларды? таным ?рекетіне басшылы? етумен байланыстырдым. Демек, о?ыту ?дісі – о?ушылар?а білім беру ж?не оларды дамыту ма?сатында м??алім мен о?ушыларды? бірлесіп жасайтын ?ызметі мен ?арым–?атынасыны? т?сіл–амалдары ретінде ?арастырдым.

«Балаларды ?мірде ?ажет ететін да?дылар?а ?йрету керек» деген ойшылды? с?зін есебіме д?лел ретінде келтіре отырып, болаша?та?ы жоспарларымны? барлы?ын ?мірлік ?ажеттіліктермен байланыстырамын деп т?йін жасаймын.

?ол?нер ?йірмесімен ?ткізген кіріктірілген саба?тан

АКТ-ны белсенді ?олдануымны? н?тижелері

Кіріктірілген саба?тан (М.Ма?ауин «Бір атаны? балалары» хикаятыны? желісі бойынша)