11 synp (6ýaş) IK we IT III çärýek sapak ýazgy

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Eger-de internetden belli bir maglumatlar gözlenilmeli bolsa we gözlenilýän maglumatlaryň ýerleşýän URL salgylary belli bolmasa, onda gözleg sahypalaryny ulanmaly bolýar. Bu gözleg sahypalaryna sözi ýa-da söz yzygiderligini ýazmaly we gözleg işlerini ýerine ýetir diýen buýruk bermeli. Şonda şol sözleri bar bolan sahypalaryň sanawy ekrana çykýar.

Häzirki wagtda gözlegleri amala aşyrmak üçin dürli- dürli gözleg sahypalary bar. Olara mysal edip, aşakdakylary görkezmek bolar:

- Google gözleg serweriniň salgysy — www.google.tm

• Rambler gözleg serweriniň salgysy — www.rambler. ru

• Alta Vista gözleg serweriniň salgysy — www.altavista.com we ş.m.

Bu gözleg sahypalarynda gözlegi dürli dillerde hem geçirip bolýar.

Mysal. Google gözleg serwerinde «Bilim olimpiadalary» sözler toplumyny gözlemek üçin ony gözleg gutusyna rus dilinde ýazalyň.Şonda ekranyň penjiresi ýokardaky ýaly bolar.

Gözleg işlerini amala aşyrmak üçin «Google gözlegi» atly düwmä basylsa aşakdaky penjire çykar.

Penjirede 193 sany salgy we olaryň sanawy emele gelýär. Şol sanawdan haýsy biri açylmaly bolsa şonuň üstüne syçanyň görkezijisini getirmeli we eliň suraty emele gelende onuň çep düwmesine basmaly.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1.Häzirki wagtda gözleg sahypalarynyň nähili görnüşleri bar?

2. Gözleg işlerini amala aşyrmak üçin haýsy düwmä basmaly?

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §12. Sah 61-63 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Mysal. 1.Bütindünýä kerebi boýunça hereket etmek üçin kompyuterde Web brauzeri açmaly. Mysal hökmünde Google Chrome brauzeri açýarys. Programma açylandan soň onuň salgy bölümine www.google.tminternet salgysyny ýazýaris.

2.Brauzer Internet salgysyny açandan soň, bizi gyzyklandyrýan ‖Bilim olimpiadalary‖ maglumatymyzyň adyny gözleg bölümine ýazýarys we Google gözlegi düwmäni basýarys

3.Google gözlegi gutarandan soň penjiräniň içine gözlege degişli bolan maglumatlaryň tertibi çykýar. Gerek bolan maglumatymyzy saýlaýarys, eger-de göni salgynyňüstine basylsa, onda şol sahypa göni açylar, eger-de aýratyn penjerede açylmaly bolsa onda syçany salgynyň üstüne eltip sag düwmä basmaly

4.Egerde Biz Web sahypany doly göçürip aljak bolsak, onda syçanyň sag düwmesine basyp kontekst menýudan ―Сохранить как‖ buýrugy saýlap almaly.

5.Egerde Biz salgyny brauzeriň ýadyna ýazjak bolsak, onda düwmäni basyp we kontekst menýuda ―Создать закладку для этой страницы‖ saýlaýarys ýa-da Ctrl+D klawişalaryň yzygiderliligine basýarys.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1.Häzirki wagtda gözleg sahypalarynyň nähili görnüşleri bar?

2. Gözleg işlerini amala aşyrmak üçin haýsy düwmä basmaly?

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak. §12. Sah 63-66 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Web-forumýa-da Web-konferensiýa – web-saýta girenleriň gatnaşygyny gurnamak üçin niýetlenen programma üpjünçiligi.

Forum maslahatlaşmak üçin bölümleriň toplumyny hödürleýär. Forumyň işi peýdalanyjylar tarapyndan bölümlerdäki temalaryň döredilmegi we soňra bu temalaryň içindäki maslahatdyr.

Mysal.Telekonferensiýalar bilen işlemek

1. Outlook Express poçta programmasynyň penjiresinden täzelikler bukjasyny belgilemeli (Конференции) hem-de Группыновостей düwmäni basmaly.

2. Группыновостей penjire peýda bolar, onda Internetde bar on müňlerçe konferensiýanyň atlary peýda bolar. Belli bir temadan gözleg etjek bolsaňyz penjiräniň Показать группы новостей, содержащие: ýazgynyň aşaky etegindäki meýdança gerek ülňüniň şekilini ýazmaly.

Penjirede atlandyryşynda şol ýazgy bolan konferensiýalaryň sanawy açylar. Olaryň käbirlerini saýlanyňyzdan soň Подписаться düwmäni basmaly. Ondan soň ulanyjynyň kompýuterine ol konferensiýalara gatnaşyjylaryň hatlarynyň mazmuny ýüklener.

Näçe konferensiýany belgilän bolsaňyz, olaryň her biriniň mazmuny aýratyn bukja görnüşinde Конференции bukjanyň içinde ýerleşdiriler. Olaryň birini belgiläp açyň.

1. Açylan penjiräniň ýokarky sag böleginde ol bukjanyň - konferensiýanyň mazmunyny, gelen habarlaryň sanawyny görüp bilersiňiz. Gelen habarlaryň birini belgiläp açsaňyz onuň mazmuny penjiräniň sag böleginiň aşaky eteginde bolar.

Telekonferensiýanyň mazmuny bilen tanyşyp, isleseňiz öz habaryňyzy penjiredäki Сообщение-Ответитьв группу новостей buýrugy basyp, habar blankasyny döredip, ugradyp bolar.

Çat (gürrüňdeşlik, lakgyldamak) – Internetiň gatnaşygynyň ýörite formasy, haýsydyr-bir ýerde (haýsydyr-bir saýtda) iki ýa-da birnäçe adamlaryň duşuşygy bolýar we olaryň gürrüňdeşligi real wagtda bolup geçýär. Çatdan nähili peýdalanmaly?

Çata giren wagtyňyz dymmaklyk boýunça saýtda registrasiýa edilende öz lakamyňyz hökmünde görkezen adyňyz dakylýar. Siz özüňize başga islendik ady saýlap bilersiňiz, ol at çatyň tutuş seansynda hereket eder (çat prosesinde öz adyňyzy üýtgedip bilmeýärsiňiz). Çatlaryň uly bolmadyk sanawy:

Chat.ru - http://chat.chat.ru Çat klub http://www.chatclub.ru/

Fotografiki - http://www.brick.ru/chat/

Aşpez çaty - http://chat.cooking.ru/

Çägelikdäki hyjuwlar - http://chat.cooking.ru/

Mahaonyň diwany - http://www.divan.ru/

Maksimiň Oteli çaty - http://chat.cnt.ru/

Çaýkanma - http://chat.cnt.ru/

Mail.Ru çaty - http://chat.mail.ru/

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1.Gözleg sahypalaryna mysal getiriň.

2. Google gözleg serwerinden Aşgabat şäheriniň howasynyň çaklamasyny tapmaly.

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §10. Sah 51 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Mysal. URL bilen işlemek. Bu işimizde Internetden göçürip almak programmalarynyň birini ýükläliň (mese-lem, Download Master). Bu programmalar göçürilip alnan URL salgy boýunça gerekli maglumatyň gözlegini amala aşyrýar. Munuň üçin şol URL salgyny talap edilýän setire göçürip goýmak we gözlegi goýbermek gerek.

1. Eger gyzyklandyrýan maglumaty, aýdymy ýa-da filmi internetden almak gerek bolsa, onda aýdymyň salgysyny suratdaky ýaly nusgalap almaly (Копи-ровать адрес ссылки).

ýa-da

2. Aýdymyň salgysyny göçürüp alanymyzdan soň 33--nji suratdaky ýaly URL salgysyna goýýarys.

Soň aşakdaky surat (34-nji surat)emele gelýär.

Начать закачку (Göçürmegi başla) düwmäni basa-nymyzdan soň programma işläp başlaýar.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1. Online ensiklopediýalary näme bolup hyzmat edýär?

2. Häzirki Online ensiklopediýalarynyň haýsylaryny bilýärsiňiz?

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §13. Sah 66-69 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

M ysal. Internet arkaly programma üpjünçiligini ýüklemek we täzelemek. Eger internet arkaly Kasperski antiwirus programmasynyň bazasyny täzelejek bolsak, aşakdaky yzygiderlikde ýerine ýetirmeli.

1. Programmany açmaly.

2. Internete birikdirilen ýagdaýynda Выполнить обновление (Täzelenmäni ýerine ýetirmeli) düwmä basmaly.

3. Täzelenme gutarandan soň 39-njy suratdaky görnüş emele gelýar.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1. Online ensiklopediýalary näme bolup hyzmat edýär?

2. Häzirki Online ensiklopediýalarynyň haýsylaryny bilýärsiňiz?

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §13. Sah 69-71 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Windowsyň täzeleniş merkezi bilen işlemek.

Windowsyň täzeleniş merkezi sistemany aktual ýagdaýda saklamaga kömek edýär. Onuň kömegi bilen gerek bolan täzelenişleri internetden doly almaga we sistemany täzelemäge kömek edýär.

1. Täzeleniş çykan ýagdaýynda Windows Internet işleýän ýagdaýynda ulanyja duýdurýar. Eger Windows-da awtomatik ýagdaýda täzelenmeleri awtomatik ýüklemek opsiýasy işledilen bolsa, onda sistema özi täzelenýär. Eger şol opsiýa awtomatik ýagdaýda durmadyk bolsa, onda gerek bolan täzelenmäni ulanyjynyň özi saýlaýar.

2. Gerek bolan täzelenmeler saýlanylandan soň aşakdaky yaly duýduruş penjiresi emele geler.

3. Täzelenme tamamlanandan soň aşakdaky ýaly duýduryş penjiresi emele geler we hemme täzelenmeler güýje girizmek üçin kompýuteri öçürüp ýakmak gerek bolýar.

4. Windowsyň täzelenmesini öçürmek maslahat berilmeýär. Emma onuň bilen gaty ünsli işlemeli, ýagny täzelenmeleri awtomatik ýüklemek baradaky opsiýa duran mahaly, kompýuteri Internete birikdirilen ýagdaýynda ulanyjynyň Internetiň hasabyna goýan pul serişdeleri sarp edilmegi mümkin. Sebäbi täzelenmeler awtomatik gözlenilýär we ulanyja duýdurylman ýüklenmegi mümkin, bu bolsa belli bir çykdajylara getirýär. Opsiýany şu ýagdaýda goýmak amatly. Bu opsiýa goýlanda Windows sistemasy täzelenmeleri özi gözleýär. Yöne olaryň ýüklenmegi barada ulanyja duýdurýar we onuň özi şol täzelenmeleriň ýüklenmegini çözýär.

5. Bu opsiýany goýmak üçin II,eHTp obnowleniye Windows penjiresiniň çep böleginde nastroyka parametrow buýrugyna basmaly. Açylan penjireden Wajnye obnowlenie bölüminde görkezilen opsiýany saýlamaly we OK dügmesine basmaly.

Açylan penjirede Важные обновления bölüminde görkezilen opsiýany saýlamaly we OK düwmesine basmaly.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1.Gözleg sahypalaryna mysal getiriň.

2. Google gözleg serwerinden Aşgabat şäheriniň howasynyň çaklamasyny tapmaly.

4. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §12. Sah 71-74 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak

1.Gözleg sahypalaryna mysal getiriň.

2. Google gözleg serwerinden Aşgabat şäheriniň howasynyň çaklamasyny tapmaly.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Simsiz geçiriş tehnologiýalarynyň toparlary.

2. Geçiriş gurşawy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

• informasion prosesleriň görnüşlerini; informasiýanyň çeşmeleriniň we kabul edijileriniň mysallaryny;

• elektron hatyň elementlerini;

• Internet torunyň gözleg saýtlaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

• şahsy informasion giňişligi guramagy, informasion obýektleriň şahsy kolleksiýasyny döretmegi;

• okuw we şahsy hat ýazyşykda telekommunikasiýa kanallar boýunça informasiýany geçirmegi, jemgyýetiň informasion serişdelerini degişli hukuk we edep kadalaryny berjaý etmek bilen ulanmagy.

Simsiz geçiriş tehnologiýalary - informasion tehnologiýalaryň düzümindäki topar hökmünde informasiýany sim arkaly aragatnaşygy talap etmän iki we ondan hem köp nokatdan aralyga geçirmek üçin ulanylýar. Informasiýany geçirmek üçin infragyzyl şöhlelenme, radiotolkunlar, optiki we lazer şöhlelenme ulanylýar.

Häzirki wagtda ulanyjylar üçin köplenç öz marketing atlary boýunça belli bolan köp simsiz geçiriş tehnologiýalary bardyr: Bluetooth, Wi-Fi, WiMAX. Her bir tehnologiýa kesgitli häsiýetnamalara eýedir. Şol häsiýetnamalar onuň ulanylýan ýerlerini kesgitleýär.

Simsiz geçiriş tehnologiýalaryny toparlara bölmek üçin dürli çemeleşme bardyr. Olaryň has ýaýran görnüşlerine seredeliň. Täsiriniň uzaklygy boýunça:

- Simsiz şahsy torlar (WPAN - Wireless Personal Area Networks);

-Simsiz lokal torlar (WLAN - Wireless Loeal Area Networks);

- Şäheriň ölçegindäki simsiz torlar (WMAN - Wireless Metropolitan Area Networks);

-Simsiz global torlar (WWAN - Wireless Wide Area Network).

Wireless Personal Area Networks tehnologiýasynyň mysaly — Bluetooth.

WPAN dürli gurluşlary, ýagny kompýuterleri, durmuşda ulanylýan guramaçylyk tehnikasyny, aragatnaşyk serişdelerini we ş.m. baglaşdyrmak üçin ulanylýar. WPAN torlarynyň hereket ediş radiusy onlarça santimetrlerden birnäçe metre barabardyr. WPAN torlary aýratyn gurluşlary özara baglaşdyrmak üçin, şeýle hem olary has ýokary derejeli torlar, ýagny Internet global tory bilen baglaşdyrmak üçin ulanylýar. Wireless Loeal Area Networks tehnologiýasynyň mysaly - Wi-Fi.

Torlary gurmagyň şeýle usulynda maglumatlar radio-ýaýlym arkaly geçirilýär, gurluşlaryň tora birleşdirilmegi kabel birleşmeleri ulanmazdan amala aşyrylýar. Wireless Metropolitan Area Networks tehnologiýa-synyň mysaly – WiMAX. Radiokanal arkaly tora giň zolakly elýeterligi hödürleýär.

Wireless Wide Area Network tehnologiýasynyň mysal-lary – CSD, GPRS, EDGE, EV-DO, HSPA. Global simsiz torlarda (WWAN) lokal simsiz torlardan (WLAN) tapawutlylykda maglumatlary geçirmek üçin öý-jükli aragatnaşygyň UMTS, GPRS, CDMA2000, GSM, CDPD, Mobitex, HSDPA, 3G ýaly simsiz geçiriş tehnolo-giýalary ulanylýar.

Topologiýasy boýunça:

– «Nokat-nokat». Bir nokatdan beýlekä bolan tor kompýuter torunyň iň ýönekeýje görnüşidir. Bu tor-da iki kompýuter kommunikasiýa enjamlary arkaly özara göni birleşýärler. Bu birleşmäniň gowy tara-pyna onuň aňsatlygy we arzanlygy degişlidir. Onuň ýetmezçiligi – bu usul arkaly ikiden köp kompýuteri birleşdirip bolmaýar. Bu usul köplenç bir kompýu-terden beýlekä informasiýany tiz ugratmak üçin ulanylýar.

– «Nokat – köp nokat». Enjamlara ulanyjylaryň çäk-siz sanyny birleşdirip bolýar.

Ulanylýan ýerleri boýunça:

– Korporatiw (pudaklaýyn dolandyryş) simsiz geçiriş torlar – kompaniýalar tarapyndan öz zerurlyklary üçin döredilýär;

– Operator simsiz geçiriş torlary – aragatnaşyk operatorlary tarapyndan pul gazanmak üçin döredilýär.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek 1. Simsiz geçiriş tehnologiýalary näme we olar näme üçin gulluk edýär?

2. Simsiz geçiriş tehnologiýalarynyň toparlara bölünmeginiň görnüşleri nähili?

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §14. Sah 76-78 okamaly.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak

1.Gözleg sahypalaryna mysal getiriň.

2. Google gözleg serwerinden Aşgabat şäheriniň howasynyň çaklamasyny tapmaly.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

Infragyzyl şöhlelenme, radiotolkunlar, optiki we lazer şöhlelenme.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

• informasion prosesleriň görnüşlerini; informasiýanyň çeşmeleriniň we kabul edijileriniň mysallaryny;

• elektron hatyň elementlerini;

• Internet torunyň gözleg saýtlaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

• şahsy informasion giňişligi guramagy, informasion obýektleriň şahsy kolleksiýasyny döretmegi;

• okuw we şahsy hat ýazyşykda telekommunikasiýa kanallar boýunça informasiýany geçirmegi, jemgyýetiň informasion serişdelerini degişli hukuk we edep kadalaryny berjaý etmek bilen ulanmagy.

Infragyzyl şöhlelenme — görünýän ýagtylygyň gyzyl ujy bilen (tolkunyň uzynlygy λ = 0,74 mkm bolan) mikrotolkun şöhlelenmäniň (λ ~ 1—2 mm) arasyndaky spektr töweregini tutýan elektromagnit şöhlelenme.

Infragyzyl şöhlelenmäniň tutuş çägini üç bölege bölýärler:

gysga tolkunly töwerek: λ = 0,74—2,5 mkm; orta tolkunly töwerek: λ = 2,5—50 mkm; uzyn tolkuny töwerek: λ = 50—2000 mkm.

Infragyzyl şöhlelenmäniň esasynda kommunikasion tehnologiýasynda infragyzyl kanaly işläp düzdüler.

Infragyzyl kanaly — işlemek üçin simli birleşmelerini talap etmeýän maglumatlary ibermegiň kanaly. Kompýuter tehnikasynda kompýuterleri periferiýa gurluşlary (IrDA interfeýsi) bilen baglaşdyrmak üçin ulanylýar. Radiokanaldan tapawutlykda infragyzyl kanaly elektromagnit päsgelçiliklere duýgur däl, bu bolsa ony önümçilik şertlerinde ulanmaga mümkinçilik berýär. Infragyzyl kanalyň ýetmezçiliklerine, elektrik signaly infragyzyl görnüşe we tersine geçirýän kabul edijileriň we iberijileriň gymmat bahasy, şeýle hem maglumaty geçirmegiň pes tizligi (adatça 5-10 Mbit/s ululykdan ýokary geçmeýär, emma infragyzyl lazerler ulanylanda has ýokary tizligi gazanmak bolýar) degişlidir. Radioşöhlelenme (radiotolkunlar, radioýygylyklar) – tolkunlarynyň uzynlygy 5·10⁻⁵ – 10¹⁰ m bolan we degişlikde ýygylyklary 6·10¹² Gs-den birnäçe Gs-e çenli bolan elektromagnit şöhlelenme. Radiotolkunlar maglumatlaryň geçirilmegi üçin we radiotorlarda ulanylýar.

Radioýygylyklar — şertli atlandyrmalara eýe bolan, 3 kGs – 3000 GGs çägindäki ýygylyklar ýa-da ýygylyklaryň zolaklary. Bu çäkler radiotolkunlary işläp çykarmak we ýüze çykarmak üçin elektrik signallaryň üýtgeýän togunyň ýygylygyna laýyk gelýär.

Radiotolkunlary peýdalanýan tehnologiýalar örän ýaýrandyr hem-de olar simsiz geçiriş tor kommunikasiýalarynyň tiz ösýän ugry bolup durýar. Bu ýere simsiz geçiriş torlaryň 802.11 standarty, şeýle hem Bluetooth, HiperLAN we НотеShared Wireless Access Protocol (SWAP) ýaly alternatiw senagat standartlary girýär.

Görünýän, infragyzyl we ultramelewşe şöhlelenme spektriň optiki bölegini düýändir.

Optiki şöhlelenmäniň maglumat göterijihökmünde ulanylmagynyň geljegi uludyr. Elektromagnit meýdany tebigaty boýunça köp ölçeglidir, bu bolsa informasiýanyň bir gurluş arkaly köp kanally (köp ölçegli) işlenip bejerilmegini ýokary tizlik, berlen gurşawda ýagtylygyň tizligi bilen kesgitlenýän tizlik bilen alyp barmaga mümkinçilik berýär.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek

1. Infragyzyl şöhlelenme haýsy ýagdaýda ulanylýar?

2. Radiotolkunlar haýsy simsiz geçiriş tehnologiýalarynda ulanyl-ýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §14. Sah 76-78 okamaly.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak:

1. Infragyzyl şöhlelenme haýsy ýagdaýda ulanylýar?

2. Radiotolkunlar haýsy simsiz geçiriş tehnologiýalarynda ulanyl-ýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Simsiz şahsy torlar (WPAN).

2. Bluetooth tehnologiýasy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

• informasion prosesleriň görnüşlerini; informasiýanyň çeşmeleriniň we kabul edijileriniň mysallaryny;

• elektron hatyň elementlerini;

• Internet torunyň gözleg saýtlaryny.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

• şahsy informasion giňişligi guramagy, informasion obýektleriň şahsy kolleksiýasyny döretmegi;

• okuw we şahsy hat ýazyşykda telekommunikasiýa kanallar boýunça informasiýany geçirmegi, jemgyýetiň informasion serişdelerini degişli hukuk we edep kadalaryny berjaý etmek bilen ulanmagy.

Simsiz geçiriş torlarynda informasiýany geçiriş gurşawy hökmünde infragyzyl şöhlelenme, radiotolkunlar, optiki we lazer şöhlelenmeleri ulanylýar. Infragyzyl şöhlelenme – görünýän ýagtylygyň gyzyl ujy bilen (tolkunyň uzynlygy λ=0,74 mkm bolan) mikrotolkun şöhlelenmäniň (λ~1–2 mm) arasyndaky elektromagnit şöhlelenme. Infragyzyl şöhlelenmäniň tutuş çägi üç bölege bölünýär:

– gysga tolkunly töwerek: λ = 0,74–2,5 mkm;

– orta tolkunly töwerek: λ = 2,5–50 mkm;

– uzyn tolkunly töwerek: λ = 50–2000 mkm.

Infragyzyl şöhlelenmäniň esasynda kommunikasiýa tehnologiýasynda infragyzyl kanaly işläp düzdüler. Infragyzyl kanaly – işlemek üçin simli birleşmeleri talap etmeýän maglumatlary ibermegiň kanaly. Kompýuter tehnikasynda kompýuterleri periferiýa gurluşlary (IrDA interfeýsi) bilen baglanyşdyrmak üçin ulanylýar. Radiokanaldan tapawutlykda infragyzyl kanaly elektromagnit päsgelçiliklere duýgur däl. Bu bolsa ony önümçilik şertlerinde ulanmaga mümkinçilik berýär. Infragyzyl kanalyň ýetmezçiliklerine, elektrik signaly infragyzyl görnüşe we tersine geçirýän kabul edijileriň we iberijileriň gymmatlygy, şeýle hem maglumaty geçirmegiň pes tizligi (adatça 5–10 Mbit/s den ýokary geçmeýär, emma infragyzyl lazerler ulanylanda has ýokary tizligi gazanmak bolýar) degişlidir.

Simsiz şahsy torlar (iňlisçe Wireless Personal area network – WPAN) – standarty IEEE 802.15 topary tarapyndan işlenip düzülen torlardyr. WPAN, adyndan görnüşi ýaly anyk ulanyjynyň ýanyndaky tor. WPAN torlary dürli gurluşlary, ýagny kompýuterleri, durmuşda ulanylýan dürli guramaçylyk hem-de aragatnaşyk serişdelerini baglaşdyrmak üçin ulanylýar. Fiziki we kanal derejesi IEEE 802.15.4 standarty tarapyndan kadalaşdyrylýar. Olar esasan bir tora noutbuklar, telefonlar, syçanjyklar, pleýerler, datçikler we şular ýaly başga şahsy gurluşlary guramak üçin ulanylýar. WPAN üçin çipler işlenip düzülende birikdirmek sarp edijilige uly üns berildi. Sebäbi gurluşlaryň uly bolmadyk ölçegleri kuwwatly akkumulýatorlary ulanmaga mükinçilik bermeýär. WPAN torlaryny dürli tor tehnologiýalaryny, meselem Bluetooth, ZigBee, 6loWPAN we beýleki tehnologiýalary ulanmak bilen guramak bolýar.

Bluetooth tehnologiýasy. Bluetooth ýa-da blýu-tus, «gök diş» diýmegi aňladýar (daniýanyň patyşasy Ha-rald I Gökdişliniň hatyrasyna atlandyrylan). Bluetooth şahsy kompýuterler, ykjam telefonlar, printerler, sanly su-rat enjamlary, syçanjyklar, klawiaturalar, joýstikler ýaly gurluşlaryň arasynda ygtybarly, mugt, hemme ýerde elýeterli ýakyn aragatnaşyk üçin radioýygylykda maglumatyň alyş-çalşygyny üpjün edýär.

Bluetooth biri-birinden 100 m-e çenli aralykda (uzak-lygy böwetlere we päsgelçiliklere örän güýçli bagly), hatda dürli otaglarda ýerleşen gurluşlara özara baglaşmaga müm-kinçilik berýär.

Bluetooth tehnologiýasynyň esasy maksady – elektron gurluşlaryň dürli görnüşleriniň arasynda tygşytly (sarp edilýän toga garanyňda) we arzan radiobaglanyşygy üpjün etmekdir. Elektron komponentleriň ykjamlygy Bluetooth tehnologiýasyny el sagady ýaly kiçi ölçegli gurluşlarda ulan-maga mümkinçilik berýär. Bluetooth interfeýsi hem sesi (64 Kbit/s tizlik bilen) hem-de maglumatlary geçirmäge mümkinçilik berýär. Mag-lumatlary geçirmek üçin simmetrik däl (bir ugurda 721 Kbit/s we beýleki ugurda 57,6 Kbit/s tizlik bilen) we simmetrik (iki ugurda hem 432,6 Kbit/s tizlik bilen) usul peýdalanyp bilinýär. 2,4 GGs ýygylykda kabul ediji we iberiji bolup işleýän Bluetooth-çip kuwwatlygyň dereje-sine baglylykda 10 ýa-da 100 metr çäginde aragatnaşygy amala aşyrmaga mümkinçilik berýär. Aralykdaky ta-pawut gürrüňsiz uly, emma 10 metr çägindäki birleşme energiýanyň az sarp edilmegini, komponentleriň ykjam öl-çeglerini we ýeterlikçe pes bahalaryny saklamaga mümkin-çilik berýär. Meselem, pes kuwwatly iberiji standby iş düzgüninde 0,3 mA, informasiýanyň alyş-çalyşygynda bolsa or-taça 30 mA energiýa sarp edýär.

5. Täze temany berkitmek:

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak, geçilen tema degişli meseleler çözmek. 1. Simsiz şahsy torlaryň düzümine haýsy tehnologiýalar girýär? 2. Bluetooth näme üçin niýetlenen? 3. Bluetooth-yň işleýiş düzgünini aýdyp beriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Sapakda geçilen temany özleşdirmeklerini tabşyrmak §14. Sah 76-78 okamaly.

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: I.K.we I.T. Synpy: X _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Okuwçylar öý iş baradaky bilimlerini beýan edýär

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

Ykjam kompýuterlerde we gurluşlarda Bluetoothy sazlamak.

A . Bluetooth radiomodulynyn draywerini yüklemek we Windows 7 sistemasynda Gurluşy goşmak ussasyny (Масте­ра добавления устройства ) ulanmak.Bluetooth birleşmelerini sazlamazdan ön onun radiomo­dulynyn (ýagny kompýuterin öz Bluetooth gurluşynyn) draywerini we programa üpjünçiligini ýüklân we Gurluşy goşmak ussasyny (Мастер добавления устройства) goýberin. 0l awtomatiki Bluetooth gurluşyny ýüze çykarar ýa-da nâsazlyklaryn sebâbini tapar (eger Bluetooth gurluşynda kemçilikler bar bolsa ya-da onun draýweri laýyk gelmese). Programma üpjünçiligi we draýwer gurnalandan son gurluşlary goşmak ussasyny goýbermek üçin aşakdaky amallary yerine yetirin.

1. Пуск düwmesine basyn, gözleg setirinde «устройств» sözüni girizin we netijelerin sana- wynda Диспетчер устройств elementini saylan. Ussa programmasy kompýutere goşulyan gurluşlaryn gözlegini yerine ýetirer.

2. Диспетчер устройств penjiresinde kompýuterin Bluetooth radiomodullarynyn sazlanyp gurnalandygyna göz yetirin.

3. Bluetoothyn nyşanynyn meseleler panelinde yerleşendigine göz yetirin hem-de radiomodulyn goýberilendigini barlan (Fn klawişasyna we F1-F12 funksional klawişalarynyn birinde yerleşen ($ klawişasyna basyn).

B. Kompyuteri host hökmiinde sazlamak.

Kompyuteri host hökmünde sazlamak üçin (ol beýle- ki gurluşlara görner hem-de onun bilen bağlaşma amala aşyryp bolar ýaly) kabir esasy parametrleri sazlamak gerek. Bluetooth işledilenden son, aşakdaky âdimleri yerine ýetirmeli:

- Meseleler panelindàki Bluetooth-yn Q nyşanyna syçanjygyn sag düwmesi bilen basyn we sonra «Открыть параметры Bluetooth» buýrugyna basyn.

- Açylan penjirânin Параметры goşmaçasynda 55-nji suratda görkezilen opsiýany barlan:

- «Обнаружение» (Discovery) bölüminde Разре­шить устройствам Bluetooth обнаруживать этот компьютер (Allow Bluetooth devices to find this computer) bendi saylan.

Bellik: Kompýuter beýleki gurluş bilen baglanyşandan son, howpsuzlygy üpjün etmek maksady bilen bu paramétrai belliğini aýyrmak gerek, ýagny kompýuteri beýleki ulanyjylar tapmaz ýaly.

• «Подключения» (Connections) bölüminde Раз­решить устройствам Bluetooth обнаруживать этот компьютер (Allow Bluetooth devices to connect to this computer) we Оповещать при подключении нового устройства Bluetooth (Alert me when a new Bluetooth device wants to connect) parametrlerinin ikisini hem saylan.

1. Simsiz geçiriş tehnologiýalarynda informasiýany geçirmek üçin haýsy gurşaw ulanylýar?

2. Simsiz şahsy torlar näme üçin hyzmat edýär?

4. Öý işini tabşyrmak:

§15.§16. Sah91 -99 okamaly.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________