7-nji synp Dunya taryhy 1-nji çärýek

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini soramak:

6-njy synpda geçilenleri gaýtalamak

3.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Aziýa halklary irki orta asyrlarda

2. Aziýa ýurtlarynda orta asyr gatnaşyklarynyň kemala gelmeginiň aýratynlyklary

3. Ekerançylykdaky özgerişler

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Orta asyrlar döwri adamzat taryhynyň haýsy asyrlaryny öz içine alýandygyny

– «Orta asyrlar» adalgasynyň döreýşi barada aýdyp

– Näme sebäpden Gündogaryň hem-de Günbataryň orta asyrlar döwri sene babatda gabat gelmeýändigini

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Ýewropada ýer nähili usulda suwarylandygyny bilmegi

– Düme ekerançylygy barada aýtmagy

– Aziýa ýurtlarynda orta asyr gatnaşyklary haçan ýüze çykandygyny bilmegi

– «Döwlet eýeçiligi» we «jemagat eýeçiligi» düşünjeleriniň mazmunyny düşündirmegi

§ 1. Aziýa halklary irki orta asyrlarda

Aziýa ýurtlarynda orta asyr gatnaşyklarynyň kemala gelmeginiň aýratynlyklary. Gündogar ýurtlarynda orta asyr gatnaşyklarynyň döremegi III–IV asyrlarda ekerançylyk pudagynda geçirilen özgerişler bilen pugta baglanyşykly boldy. Gündogar ýurtlarynyň ekerançylygyny Ýewropa ýurtlarynyňkydan tapawutlandyrýan uly aýratynlyklar bar. Ýewropa ýurtlarynda ýer emeli usulda suwarylmaýar. Sebäbi bu sebitde sürüm, ekerançylyk ýerlerine zerur bolan suwy tebigatyň özi berýär.Gündogar ýurtlarynda, şol sanda Türkmenistanda hem eke-rançylyk medeniýetiniň ýüze çykyşy, kemala gelşi we asyrlaryň dowamyndaky ösüşi başgaça boldy. Bu yklymda ekin ekmek we ýaşamak üçin amatsyz ägirt uly gurak çöllükler, ulgam-ulgam daglar köp. Gündogarda ýerden hasyl aljak bolsaň, önüm öndürjek bolsaň, ýeri hökman köp zähmeti talap edýän emeli usulda suwarmaly.Gündogar ýurtlarynda ekin ekmek, önüm öndürmek üçin derýalaryň, çeşmeleriň ugrunda suw desgalaryny gurmaly, ýaplary, noburlary çekmeli bolupdyr. Her ýyl suw desgalaryny abatlap, gazy-haşar işlerini geçiripdirler. Şonuň üçin hem bu işler döwlet derejesinde ýa-da tutuş jemagat bolup alnyp barlypdyr. Ekerançylygy ýöretmegiň şeýle kyn şertleriniň bolandygy üçin beýleki Gündogar ýurtlarynda, şol sanda Türkmenistanda hem sürüm ýerlerine, esasan, döwlet ýa-da oba jemagatlary eýeçilik edipdir. Ilatyň köp bolmagy, suw ýetmezçiligi zerarly suwarymly ýerleriň hem azlyk etmegi, döwletiň ekerançylyk ýerlerini öz eýeçiligine almagyna getiripdir.Ekerançylykdaky özgerişler. Merkezi Aziýada, Eýranda, Hytaýda we Hindistanda orta asyr gatnaşyklarynyň kemala gelmegi ekerançylyk ýerlerine döwlet eýeçiliginiň ýüze çykmagy bilen baglanyşykly bolupdyr. III asyryň birinji çärýeginde Sasanylar döwletiniň döremegi bilen ekerançylyk ýerlerine durnukly döwlet we hususy eýeçilik kemala gelipdir. Edil şeýle ýagdaý III asyryň ahyrlarynda Hytaýda-da ýere döwlet eýeçiliginiň girizilmegi bilen döredi.Bu döwürde Hytaýda «bölek ýer» ulgamy ýüze çykdy. Bu ulgam boýunça Hytaýyň ähli ekerançylyk ýerleri döwletiňki diýlip yglan edildi we her ýyl oba jemagatlarynyň ýerleri döwlet tarapyndan daýhanlara bölünip berlip başlandy. Gündogar hojalygynyň ekerançylyk pudagynda bolup geçen şeýle üýtgeşmeler senetçiligiň we söwdanyň ösüşine-de uly itergi berdi.

Eýeçiligiň görnüşleri. Ýere eýelik etmegiň ilkinji usuly jemagat eýeçiligi bolupdyr. Gadym zamanlarda adamlar obanyň töwereginde ýerleşýän ekerançylyk ýerlerine jemagat bolup, bi-

leleşip eýeçilik edipdirler. Her ýyl ekiş möwsüminden öň ekerançylyk ýerleriniň möçberi takyk hasaplanylyp, her maşgala näçe mukdarda ortaça ýer böleginiň düşýändigi kesgitlenilipdir we şol ýer bölekleri bije atylyp paýlanylypdyr. Ýerden öndürilýän hasyldan daýhanlar salgyt tölemändirler we öz öndüren ähli önümlerine hojalyklaryň özleri eýeçilik edipdir. Emma döwletleriň döremegi bilen bu ýagdaý üýtgäpdir. Döwleti dolandyrmak, döwlet adamlaryny, goşuny saklamak üçin serişdeleriň zerurlygy ýüze çykypdyr. Munuň üçin öndürijilerden – birinji nobatda, daýhanlardan salgyt ýygnamak düzgüni döräpdir. Ekerançylyk ýerlerine eýeçilik edip oturan oba jemagatlarynyň ýerleriniň esasynda eýeçiligiň we salgytlaryň dürli görnüşleri peýda bolupdyr.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Orta asyrlar döwri adamzat taryhynyň haýsy asyrlaryny öz içine alýar? «Orta asyrlar» adalgasynyň döreýşi barada öz pikiriňizi aýdyp beriň.

2. Näme sebäpden Gündogaryň hem-de Günbataryň orta asyrlar döwri sene babatda gabat gelmeýär?

3. Näme üçin Ýewropada ýer emeli usulda suwarylmandyr? Düme ekerançylygyna düşündiriş beriň.

4. Aziýa ýurtlarynda orta asyr gatnaşyklary haçan ýüze çykypdyr?

5. «Döwlet eýeçiligi» we «jemagat eýeçiligi» düşünjeleriniň mazmunyny düşündiriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 1. Sah.: 9-10

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak:

a) Okuwçylara “Aziýa halklary irki orta asyrlarda” diýen teksti okatmak we mazmunyny gürrüň berdirmek.

b) Sorag-jogap alyşmak.

1. Orta asyrlar döwri adamzat taryhynyň haýsy asyr laryny öz içine alýar? «Orta asyrlar» adalgasynyň döreýşi barada öz pikiriňizi aýdyp beriň.

2. Näme sebäpden Gündogaryň hem-de Günbataryň orta asyrlar döwri sene babatda gabat gelmeýär?

3. Näme üçin Ýewropada ýer emeli usulda suwarylmandyr? Düme ekerançylygyna düşündiriş beriň.

4. Aziýa ýurtlarynda orta asyr gatnaşyklary haçan ýüze çykypdyr?

«Döwlet eýeçiligi» we «jemagat eýeçiligi» düşünjeleriniň mazmunyny düşündiriň.

3.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Hytaý

2. Hytaýyň üçe bölünmegi

3. Tan imperiýasy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Hytaýda orta asyr gatnaşyklary haçan ýüze çykyp başlaýandygyny

– Tan imperiýasy haçan esaslandyrylandygyny aýdyp

– Huan Çaonyň gozgalaňy hakynda

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Hytaýyň üçe bölünmeginiň sebäbini aýtmagy

– Tan imperatory barada aýtmagy

– Min nesilşalygy haçan we kim tarapyndan esaslandyrylandygyny bilmegi

– Huan Çaonyň gozgalaňy «Sary daňylylaryň» gozgalaňyndan soň näçe ýyldan soň başlanýandygyny bilmegi

§ 2. Hytaý

Hytaý III–VII asyrlarda. Alymlaryň pikirine görä, Hytaý dünýä taryhynda orta asyr gatnaşyklarynyň ilki ýüze çykan ýerleriniň biri hasap edilýär. Orta asyrlar döwri bu ýurtda Han imperiýasy (b. e. öňki III – b. e. III asyrlary) dargandan soň başlanýar. 184-nji ýylda basylyp ýatyrylan «Sary daňylylaryň» gozgalaňy ýurduň ösüşine agyr täsir edipdir. Uly döwlet ýykylyp, ýurtda uzaga çeken tozgunçylyk başlanýar. Gozgalaňy basyp ýatyrmaga gatnaşan hökümet goşunlarynyň serkerdeleri özara uruşlara başlaýarlar. Şunuň netijesinde Hytaý üçe bölünip, Weý, U we Şu döwletleri ýüze çykýar.Weý döwletiniň serkerdesi Syma Ýan III asyryň ahyrlarynda U we Şu döwletlerini eýeläp, öz döreden Szin imperiýasyna goşýar. Ýurdy tozgunçylykly ýagdaýyndan çykarmak üçin Syma Ýan 280-nji ýylda ekerançylygy ösdürmek barada perman çykarýar. Permana görä, her bir zähmete ukyply adama ýer berilmeli we şol ýerden kesgitli salgyt alynmaly edilipdir. Bu tertip ylymda «bölek ýer» ulgamy diýlip atlandyrylýar.

485-nji ýylda Hytaýda imperatoryň permany bilen ýeri paýlamagyň we oňa eýeçilik etmegiň täze tertibi kabul edilýär. Kanun boýunça 15 ýaşdan 70 ýaşa çenli aýallar we erkekler sürüm ýerlerini eýelemäge hukuk alypdyrlar. Erkeklere köp, aýallara bolsa az möçberde ýer bermeklik göz öňüne tutulypdyr. Öz ýerlerini olar iňňän gowy ýagdaýda saklamaklyga we işläp bejermeklige borçly edilipdir. Garrap tapdan düşen ýagdaýlarynda, zähmet ukyplaryny ýitirenlerinde ýa-da ýer eýesi ölende ýer başga birine berlipdir. Ýeri satmak ýa-da satyn almak, ýa-da ýeri wagtlaýyn başga birine bermeklik düýbünden gadagan edilipdir.Daýhanlar her ýyl döwlet hazynasyna dänäni, ýüpek we nah matalary, pamygy salgyt hökmünde tölemäge, şeýle hem daýhanlar ýylyň belli günleri döwletiň hasabyna işlemäge-de borçly edilipdir. Salgyt salmakda ýeriň möçberi däl-de, salgyt töleýäniň maşgala sany göz öňüne tutulypdyr. Şonuň üçin hem bu salgyda «jan başyna salgyt» diýlip at berlipdir.

Tan imperiýasy. VI asyryň ahyrlarynda Tan neberesinden bolan Li Ýuan meşhurlyga eýe bolupdyr. Ol Hytaýdaky Suý döwletine garşy durýan esasy güýçlere baştutanlyk edipdir. Li Ýuan 617-nji ýylda Suý döwletiniň paýtagty Çanan şäherini eýeleýär, bu wakadan bir ýyl geçenden soň bolsa, ol Tan döwletini (618–907 ý.) esaslandyrýar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Hytaýda orta asyr gatnaşyklary haçan ýüze çykyp baş laýar? «Bölek ýer» ulgamynyň mazmunyny düşündiriň.

2. Tan imperiýasy haçan esaslandyrylypdyr?

3. Huan Çaonyň gozgalaňy haçan bolup geçdi? Kartadan gozgalaňyň bolup geçen ýerlerini görkeziň.

4. Min nesilşalygy haçan we kim tarapyndan esaslandyrylypdyr?

Kesgitläň. Huan Çaonyň gozgalaňy «Sary daňylylaryň» gozgalaňyndan soň näçe ýyldan soň başlanýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 2. Sah.: 11-13

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň işini ýetirilişini barlamak:

a) Okuwçylara “Hytaý. III-VII asyrlarda. Tan imperiýasy (VII-IХas.)” diýen teksti okatmak we mazmunyny gürrüň berdirmek.

b) Sorag-jogap alyşmak.

1. Hytaýda orta asyr gatnaşyklary haçan ýüze çykyp baş laýar? «Bölek ýer» ulgamynyň mazmunyny düşündiriň.

2. Tan imperiýasy haçan esaslandyrylypdyr?

3. Huan Çaonyň gozgalaňy haçan bolup geçdi? Kartadan gozgalaňyň bolup geçen ýerlerini görkeziň.

4. Min nesilşalygy haçan we kim tarapyndan esaslandyrylypdyr?

Kesgitläň. Huan Çaonyň gozgalaňy «Sary daňylylaryň» gozgalaňyndan soň näçe ýyldan soň başlanýar? 3.Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak.

4.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Hytaýyň medeniýeti

2. Hytaýyň şäherleri

3. Hytaýyň çeper hünärmentçiligi we söwdasy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Hytaýyň haýsy şäherleri senetçiligiň we söwdanyň ösen şäherleri bolandygyny

– Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň şäherlerini kartadan görkezip

– Hytaýlylar oýlap tapyşda we ylymda nähili üstünlikler gazandygyny

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Hytaýyň çeper hünärmentçiligi we söwdasy barada aýtmagy

– Hytaý binagärçiliginiň aýratynlygy nämeden ybarat bolandygyny aýtmagy

– Hytaý imperatory kimiň ýolbaşçylygynda deňiz syýahatyny gurnandyklaryny aýtmagy

§ 3. Hytaýyň medeniýeti

Şäherler. Çeper hünärmentçilik. Söwda. Orta asyrlarda ýüpek mata öndürmeklik has giň gerime eýe bolupdyr. Ýüpek matadan geýim we gämiler üçin ýelkenleri tikipdirler, saz gurallaryna ýüpekden kiriş edipdirler.Hytaýlylar toýnuň ýokary hilli görnüşine dag jynslaryny garmak arkaly farfor ýasamagy öwrenipdirler. Farfordan ýasalan gaplar aýna ýaly ýalpyldawuk we kagyz ýaly ýuka bolupdyr. Hytaý senetçileriniň bürünçden, pil süňkünden we gymmat baha agaçlardan ýasan önümleri ajaýyp sungat eserleri bolupdyr. Ussalar küýze gaplaryň we gap-gaçlaryň ýüzüni dürli nagyşlar bilen bezäpdirler we surat çekipdirler. Hytaý hünärmentleri daş kömürde demir eretmegi öwrenip, magdan erediji peçlerde metal işläp başlapdyrlar.Täjirler hünärmentleriň öndüren önümlerini Hytaýyň dürli şäherlerine we başga ýurtlara äkidip satypdyrlar. Harytlary daşamak üçin uzynlygy 1700 kilometr bolan Beýik kanal gurlupdyr. Ol kanal Ýansyzy derýasyny Huanhe derýasyna birleşdiripdir.

Ö z gözbaşyny Hytaýdan alyp gaýdýan Beýik Ýüpek ýolunyň söwdanyň ösmeginde ähmiýeti uly bolupdyr. Bu ýoluň ugrunda Kaýfyn, Loýan, Çendu, Şiýan ýaly senetçiligiň we söwdanyň ösen şäherleri bolupdyr. Özüniň owadan binagärçilgi bilen tapawutlanýan iň gözel şäherleriň biri hem Çanan şäheri bolup, şäheriň daşyna 12 derwezeli gala salnypdyr. Onuň iň beýik jaýlarynyň biri imperatoryň jaýy bolupdyr.

Beýik Ýüpek ýoly bilen Hytaýdan Orta Aziýa, Eýrana we Wizantiýa kerwenler gatnapdyr. Hytaý Hindi ummanynyň kenarlarynda ýerleşen ýurtlar bilen deňiz söwdasyny alyp baryp-dyr. Hytaýyň deňze ýakyn şäherlerine uzak ýurtlardan täjirler gelip durupdyr.

Orta asyrlarda Beýik Ýüpek ýoly türkmen topragynyň hem üstünden geçip, Nusaý, Amul, Gürgenç, Sarahs, Merw ýaly şäherler bu kerwen ýolunyň ugrunda ýerleşipdir. Hytaý täjirleri biziň ýurdumyzdan haly, dokmaçylyk, zergärçilik, gön önümlerini, düýe ýüňünden dokalan matalary, atlary alyp gidipdirler. Hytaýdan bolsa demir, sütükli deriler, çaý, kagyz ýaly harytlar getiripdirler. Hytaýlylaryň harytlary ýüzlerçe ýyllaryň dowamynda türkmen topragynyň üstünden geçip, grek-rim ýurtlaryna hem baryp ýetipdir.

Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow: «Türkmenistan – Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda Türkmenistanyň çägindäki Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen şäherleriň taryhyny, Beýik Ýüpek ýolunyň halklary ýakynlaşdyrmakda we medeniýetiň ösmegindäki ähmiýetini açyp görkezmek bilen şeýle belleýär: «Biziň eýýamymyzyň birinji müňýyllygynda Beýik Ýüpek ýoly Gündogaryň we Günbataryň söwda hem-de hyzmatdaşlyk ýoly hökmünde herekete gelipdir. Bu ýol halklaryň arasynda dürli görnüşli syýasy, ykdysady we medeni gatnaşyklaryň ösüşinde ähmiýetli orun eýeläpdir».

6. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Hytaýyň haýsy şäherleri senetçiligiň we söwdanyň ösen şäherleri bolupdyr?

2. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň şäherlerini kartadan görkeziň.

3. Hytaýlylar oýlap tapyşda we ylymda nähili üstünlikler gazanypdyrlar?

4. Hytaý imperatory kimiň ýolbaşçylygynda deňiz syýahatyny gurnapdyr?

5. Hytaý binagärçiliginiň aýratynlygy nämeden ybarat?

Ýumuşlar. Degişli sözleri ýerinde goýuň.

Hytaýlylar daga we suwa ................ diýip at beripdirler. Meşhur alym Du Ýu (735–812 ý.) .................. ady bilen ilkinji ensiklopediýany döredipdir. Hytaýlylar agaçdan, daşdan, bürünçden we demirden köp gatly beýik minaralar görnüşindäki ................ gurupdyrlar.

7. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 3. Sah.: 13-17

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak:

a) Okuwçylara “Hytaý. Medeniýet. Şäherler, çeper hünärmentçilik, söwda. Beýik Ýüpek ýoly” diýen teksti okatmak we mazmunyny gürrüň berdirmek.

b) Sorag-jogap alyşmak.

1. Hytaýyň haýsy şäherleri senetçiligiň we söwdanyň ösen şäherleri bolupdyr?

2. Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň şäherlerini kartadan görkeziň.

3. Hytaýlylar oýlap tapyşda we ylymda nähili üstünlikler gazanypdyrlar?

4. Hytaý imperatory kimiň ýolbaşçylygynda deňiz syýahatyny gurnapdyr?

5. Hytaý binagärçiliginiň aýratynlygy nämeden ybarat?

3.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Hindistan

2. Ilaty we hojalygy

3. Ýurt dagynyklygy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Dekan diýlip Hindistanyň haýsy bölegine aýdylýandygyny

– Guptalaryň imperiýasy Hindistanyň haýsy ýerinde esaslandyrandygyny

– Harşi döwleti haçan esaslandyrylandygyny

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Guptalaryň imperiýasy barada aýtmagy

– Harşi döwleti barada aýtmagy

– Hindi halkynyň medeniýetde gazanan üstünlikleri barada gürrüň bermegi

§ 4. Hindistan

Ilaty we hojalygy. Hindistan ýarymadada ýerleşýän ýurtdur. Onuň demirgazygynda Gimalaý daglary ýerleşýär we ondan Hindistanyň iki sany uly derýasy Hind we Ganga derýalary gözbaş alyp gaýdýar. Hindistany ýerleşişi boýunça Demirgazyga hem-de Günorta bölýärler. Gadymy döwürlerde Hindistanyň demirgazygyna ariler göçüp gelipdirler,

günortasynda bolsa drawid dilli halklar ýaşapdyr.

Hindistanda ekerançylygy ösdürmek üçin amatly howa şertleri bardyr. Hindi daýhanlary bugdaý, arpa, şaly, nohut, gowaça, şekerçiňrik we başga-da köp sanly ekinleri ekipdirler.

Hindiler ökde maldarlar hem bolupdyrlar. Olar sygyrlary, gäwmişleri, düýeleri, geçileri we atlary ösdürip ýetişdiripdirler. Hindilere hatda iň uly haýwan bolan pilleri eldekileşdirmek hem başardypdyr.

Guptalaryň imperiýasy. IV asyryň başlarynda Ganga derýasynyň orta akymlarynda ýerleşýän Magadhi welaýatynda Guptalaryň döwleti döräpdir. Kuşan nesilşalygy ýykylandan soň

(Hindistan hem onuň düzümine girýärdi), onuň ýerinde birnäçe döwletler peýda bolýar. Guptalaryň döwleti hem şolaryň biridi. Magadhi begi Çandragupta I (320–340 ý.) özüni patyşa diýip yglan edýär. Onuň ogly Samudragupta (340–380 ý.) Hindistanda iň uly patyşalaryň birine öwrülýär. Ol bütin Demirgazyk we Merkezi Hindistany diýen ýaly birikdirýär.

H arşi döwleti. VII asyryň başlarynda Ganga derýasynyň aşak akymlarynda Puşephuti nesilşalygy güýçlenip ugraýar. Bu nesilşalygyň başyna 606-njy ýylda Harşi gelýär. Şonuň üçin hem bu döwlet Harşileriň döwleti ady bilen bellidir. Harşi güýçli hökümdar bolupdyr. Hindistanda bitewi döwletiň emele gelmegi bilen öňki erkin daýhanlar döwlet häkimiýetiniň golastyna düşüp ugraýar. Daýhanlar indi döwletiň öňünde salgyt tölemäge borçly edilýärdi.

Ýurt dagynyklygy. Günorta Hindistan ylymda Dekan ady bilen bellidir. Dekanyň iň uly döwletleriniň biri Raştrakut bolupdyr. Gowinda III (793–814 ý.) döwründe ol has hem kuwwatlanypdyr. Raştrakut döwleti Dekanyň beýleki döwletleri bolan Pallawlar hem-de Pandiýalar bilen özara bäsleşipdirler. IX asyryň ahyrlarynda Günorta Hindistanyň ýene-de bir döwleti bolan Çola güýçlenipdir. XIII asyryň başlarynda Dekanda diňe Çola we Çalukýa döwletleri saklanyp galypdyr.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Dekan diýlip Hindistanyň haýsy bölegine aýdylýar? Hindistanyň oba hojalygynyň esasy ugurlary barada gürrüň beriň.

2. Guptalaryň imperiýasy Hindistanyň haýsy ýerinde esaslandyrylypdyr? Onuň birinji hökümdary kim bolupdyr?

3. Harşi döwleti haçan esaslandyrylypdyr? Näme sebäpden oňa Harşileriň döwleti diýlip at berlipdir? Günorta Hindistandaky döwletleri sanap beriň.

4. Hindi halkynyň medeniýetde gazanan üstünlikleri barada gürrüň beriň.

5.Hytaýyň we Hindistanyň medeniýetleriniň meňzeşliklerini we aýratynlyklaryny deňeşdiriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 4. Sah.: 18-20

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak:

a) Okuwçylara “Hindistan” diýen teksti okatmak we mazmunyny gürrüň berdirmek.

b) Sorag-jogap alyşmak.

1. Dekan diýlip Hindistanyň haýsy bölegine aýdylýar? Hindistanyň oba hojalygynyň esasy ugurlary barada gürrüň beriň.

2. Guptalaryň imperiýasy Hindistanyň haýsy ýerinde esaslandyrylypdyr? Onuň birinji hökümdary kim bolupdyr?

3. Harşi döwleti haçan esaslandyrylypdyr? Näme sebäpden oňa Harşileriň döwleti diýlip at berlipdir? Günorta Hindistandaky döwletleri sanap beriň.

4. Hindi halkynyň medeniýetde gazanan üstünlikleri barada gürrüň beriň.

5.Hytaýyň we Hindistanyň medeniýetleriniň meňzeşliklerini we aýratynlyklaryny deňeşdiriň.

3.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Ýaponiýa

2. Tebigaty we ilaty

3. Döwletleriň döremegi

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Ýaponiýada orta asyr döwleti haçan peýda bolandygyny

– Taýkanyň özgertmeleri hakynda gürrüň berip

– Ýaponiýada kimleri samuraýlar diýip atlandyrandyklaryny

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Samuraýlarda özüňi alyp barmagyň nähili edep kadalary bolandygyny aýtmagy

– Ýaponiýany birleşdirmek işine kimler baştutanlyk edendigini aýtmagy

– Tokugawalar kimlerdigini aýtmagy

§ 5. Ýaponiýa

Tebigaty we ilaty. Ýaponiýa köp sanly ululy-kiçili adalarda ýerleşýär. Ýurduň köp bölegini daglar tutýar.Häzirki ýaponlaryň ata-babalary Aziýadan göçüp gelipdirler. Olar ýaponlaryň esasy iýmiti bolan şaly ýetişdirmegi we mallary köpeltmegi başarypdyrlar.

D öwletleriň döremegi. VI asyryň ortalarynda Ýaponiýada möhüm wakalar başlanýar. Öňler Ýaponiýada häkimiýet Koreýadan göçüp gelen baý Sogalar maşgalasynyň täsirinde bolupdyr. Emma 645-nji ýylda olar Sumeragiler tarapyndan häkimiýetden çetleşdirilýär. Tagta Sumeragileriň ýaşulusy Kotoku çykarylýar. Kotoku (645–654 ý.) «Taýka» («Uly öwrülişikler») tagt ady bilen patyşalyk edip başlapdyr.Täze patyşa ýörite perman bilen Ýaponiýada hem Hytaýdaky ýaly «bölek ýer ulgamyny» girizýär. Bu perman boýunça ýurduň ähli ekerançylyk ýerleri döwletiňki diýlip yglan edilýär.

Daýhan hojalyklarynyň ählisine ýer bölekleri paýlanylyp berilýär. Ýer berlende maşgalanyň sany göz öňünde tutulyp, alty ýaşdan uly çagalar hasaba girizilipdir. Döwletden ýer böleklerini alan daýhanlar döwlete ýer salgydyny, senetçilik önümlerine salynýan salgydy töläpdirler we ýylyň dowamynda bir gezek döwletiň peýdasyna zähmet borjuny mugt ýerine ýetiripdirler. Ýaponiýanyň paýtagty ilki Naniwa (Osaka), 653-nji ýyldan başlap bolsa Asuka (Nara) şäheri bolýar.

Samuraýlaryň harby gatlagy. IX–X asyrlarda Ýaponiýanyň aýry-aýry welaýatlarynda dolandyryş täsirli toparlaryň eline geçip başlaýar. Bitewi döwlet dargap, ýurtda özara oňuşmaýan harby toparlar köpelýär. X asyrda ýapon jemgyýetinde täze gatlak – samuraýlar (samuraý – gulluk etmek sözünden) ýüze çykýar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Ýaponiýada orta asyr döwleti haçan peýda bolupdyr? Taýkanyň özgertmeleri hakynda gürrüň beriň.

2. Ýaponiýada kimleri samuraýlar diýip atlandyrypdyrlar? Samuraýlarda özüňi alyp barmagyň nähili edep kadalary bolupdyr?

3. Ýaponiýany birleşdirmek işine kimler baştutanlyk edipdir? Tokugawalar kimler?

4. Sintoizmiň buddizmden tapawudyny aýdyp beriň.

«Samuraý» «Busido», «sýogun», «sintoizm», «buddizm» sözlerine düşündiriş beriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 5. Sah.: 20-24

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak:

a) Okuwçylara “Ýaponiýa.” diýen teksti okatmak we mazmunyny gürrüň berdirmek.

b) Sorag-jogap alyşmak.

1. Ýaponiýada orta asyr döwleti haçan peýda bolupdyr? Taýkanyň özgertmeleri hakynda gürrüň beriň.

2. Ýaponiýada kimleri samuraýlar diýip atlandyrypdyrlar? Samuraýlarda özüňi alyp barmagyň nähili edep kadalary bolupdyr?

3. Ýaponiýany birleşdirmek işine kimler baştutanlyk edipdir? Tokugawalar kimler?

4. Sintoizmiň buddizmden tapawudyny aýdyp beriň.

«Samuraý» «Busido», «sýogun», «sintoizm», «buddizm» sözlerine düşündiriş beriň.

3.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Eýran III–VII asyrlaryň ortalarynda

2. Eýranda sasanylaryň döwletiniň döremegi

3. Sasanylar döwletiniň gurluşy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Eýranda Sasanylar döwleti haçan esaslandyrylýandygyny

– Patyşanyň «Eýranyň şalar şasy» derejesi hakynda gürrüň berip

– Sasanylar döwletinde salgydyň nähili görnüşleri bolandygyny

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Maniheýçilik dini akymy gözbaşyny haýsy dini taglymatdan alyp gaýdandygyny aýtmagy

– Maniheýçiligiň mazdakçylykdan, mazdakçylygyň zoroastrizmden tapawutly ýerini düşündirmegi

– Sasanylar döwleti näçe ýyl ýaşandygyny aýtmagy

§ 6. Eýran III–VII asyrlaryň ortalarynda

Eýranda sasanylaryň döwletiniň döremegi. Türkmenleriň Parfiýa şalygynyň güýçden gaçan wagtlary bolan III asyryň başlarynda Pars welaýaty güýçlenip başlapdyr. Sasany urugyndan bolan Papak 208-nji ýylda Parsda häkimiýeti öz eline alýar.

Ardaşir Papakan (Papakogly) Kermany we Huzestany eýeleýär. Soňra ol käbir hanlyklaryň hökümdarlary bilen birleşip, Parfiýa patyşasy Artaban V-ni ýeňýär we 226-njy ýylda «Eýranyň şalar şasy» ady bilen tagta çykýar. Şeýlelikde, öňki Parfiýa şalygynyň ornunda Sa-

s anylar döwleti döreýär. Döwletiň ady Sasany serdaryň ady bilen baglanyşykly bolupdyr. Döwlet Ardaşiriň döwründe güýçlenipdir.

Sasanylar döwletiniň gurluşy. Sasanylaryň döwründe ýurdy dolandyr mak üçin «Müň çözgüt» atly kanunnama düzülipdir. Grek taryhçylarynyň işlerinde Siriýadan, Ermenistandan

gullaryň äkidilendigi habar berilýär. Salgydyny tölemedik halatlarynda ýesirler bilen bir hatarda daýhanlar hem gullara öwrülipdir. Gullar baýlaryň «dastkard» diýlip atlandyrylan mülklerinde, şeýle hem patyşanyň senetçilik ussahanalarynda işledilipdir.

Sasanylar döwründe gulçulyk bilen bir hatarda erkin oba jemagaty «katak» hem bolupdyr. Obany «kede huda» – arçyn dolandyrypdyr.

Sasanylar döwründe ilat dört sany gatlaga bölünipdir. Olar ruhanylar, harbylar, emeldarlar we salgyt töleýän ilatdan ybarat bolupdyr. Ruhanylar, harbylar, emeldarlar aýratyn hukuk-dan peýdalanmak bilen salgyt tölemändirler, zähmet borçlaryny ýerine ýetirmändirler.

Salgyt töleýän ilatyň hataryna ekerançylar, senetçiler, söwdagärler giripdir. Olar jan başyna salgydy (gezit) we ýerden alynýan önüme salynýan salgydy (harag) töläpdirler. Ýöne muny

Eýranyň diňe daýhanlar töläpdirler. Şeýle hem daýhanlar suwaryş desgalarynyň, galalaryň we döwlet jaýlarynyň gurluşygynda işledilipdir.

Otparazçylyk. Sasanylar döwründe zoroastrizm (otparazçylyk) döwlet dinine öwrülýär. Bitewi döwlet buthana ulgamyny döretmekde Sasany patyşasy Şapur I (241–272 ý.) we onuň döwründe baş ruhany bolan Kartir köp işleri amala aşyrypdyrlar.Sasany patyşalarynyň hem-de zoroastrizm ruhanylarynyň golastynda bolan halk köpçüliginiň ýagdaýy öwerlikli bolmandyr. Şol sebäpden ýüze çykýan halk çykyşlary dine garşy häsiýetde bolupdyr. Sasanylaryň döwründe şeýle hereketleriň iki sanysy bolup geçipdir. Olar maniheýçilik we mazdakçylyk hereketleridir.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Eýranda Sasanylar döwleti haçan esaslandyrylýar? Patyşanyň «Eýranyň şalar şasy» derejesi hakynda oýlanyň.

2. Ardaşir ýurdy dolandyrmakda nähili toparlaryň hyzmatyndan peýdalanypdyr?

3. Sasanylar döwletinde salgydyň nähili görnüşleri bolupdyr? Olary haýsy gatlagyň wekilleri töläpdir? Sasanylar döwrüniň durmuş toparlarynyň atlaryny sanap beriň.

4. Maniheýçilik dini akymy gözbaşyny haýsy dini taglymatdan alyp gaýdypdyr? Maniheýçiligiň mazdakçylykdan, mazdakçylygyň zoroastrizmden tapawutly ýerini düşündiriň. Kesgitläň. Sasanylar döwleti näçe ýyl ýaşapdyr?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 6. Sah.: 25-27

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary _________

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak:

a) Okuwçylara “Eýran III-VII asyryň ortalarynda.” diýen teksti okatmak we mazmunyny gürrüň berdirmek.

b) Sorag-jogap alyşmak.

1. Eýranda Sasanylar döwleti haçan esaslandyrylýar? Patyşanyň «Eýranyň şalar şasy» derejesi hakynda oýlanyň.

2. Ardaşir ýurdy dolandyrmakda nähili toparlaryň hyzmatyndan peýdalanypdyr?

3. Sasanylar döwletinde salgydyň nähili görnüşleri bolupdyr? Olary haýsy gatlagyň wekilleri töläpdir? Sasanylar döwrüniň durmuş toparlarynyň atlaryny sanap beriň.

4. Maniheýçilik dini akymy gözbaşyny haýsy dini taglymatdan alyp gaýdypdyr? Maniheýçiligiň mazdakçylykdan, mazdakçylygyň zoroastrizmden tapawutly ýerini düşündiriň. Kesgitläň. Sasanylar döwleti näçe ýyl ýaşapdyr?

3.Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň Türkmenistanyň taryhyna degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Arap döwletiniň döremegi

2. Arabystanyň ilaty we esasy kärleri

3. Kerwen söwdasy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Arabystanyň ilatynyň esasy käri näme bolandygyny

– «beduinler» kimlerdigini gürrüň berip

– Mekge we Medine şäherlerini kartadan görkezip

- Temanyň esasy mazmunyny gürrüň berip

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Ekerançylygyň iň ösen ýeri barada aýtmagy

– «Dört Çaryýarlar» diýlip kimlere aýdylýandygyny bilmegi

– Araplaryň dini durmuşynda bu şäherleriň ähmiýeti barada gürrüň bermegi

§ 7. Arap döwletiniň döremegi

Arabystanyň ilaty we esasy kärleri. Aziýanyň günorta-günbatarynda ýerleşýän ymgyr giň Arabystan ýarymadasy araplaryň watany bolupdyr. Onuň köp bölegini gurak sähralar we ýarym çöller tutýar. Arabystanyň howasy gurak we yssy bolup, ýagyş örän seýrek ýagýar. Arabystanyň hemme ýeri ekerançylyk üçin amatly bolmandyr. Diňe Ýemen, Merkezi Arabystanyň käbir ýerleri we käbir welaýatlaryň ýerleri ekerançylyk üçin amatly bolupdyr.

Ekerançylygyň iň ösen ýeri Ýemendir. Araplar bu ýerde bugdaý, arpa, şaly, şekerçiňrigi, gowaça ýaly ekinleri ösdürip ýetişdiripdirler. Nohut, hyýar, garpyz, gawun, kädi, sogan, käşir ýaly bakja ekinlerini hem ekipdirler. Araplar miweli agaçlary ösdürip ýetişdirmek bilen hem meşgul bolupdyrlar. Olar üzüm, zeýtun, nar, hurma, hoz, alma, banan, limon, şetdaly, erik we başga-da köp dürli miweli agaçlary ösdüripdirler. Ekerançylyk hojalygynda pisse agaçlary aýratyn orunda durupdyr. Sebäbi käbir etraplarda ol ilatyň esasy iýmitine öwrülipdir.Ilatyň bir bölegi çarwalar maldarçylyk bilen meşgul bolupdyrlar. Maldarçylyk bilen meşgul bolýan ilata «beduinler» (beduin – çarwa-sähraly diýmek) diýip atlandyrypdyrlar. Beduinler düýeleri, atlary, goýunlary iri şahly mallary ösdürip ýetişdiripdirler. Çöl şertlerinde düýeleriň beduinler üçin ähmiýeti uly bolupdyr. Beduinler düýäniň etinden, süýdünden, ýüňünden peýdalanypdyrlar we düýäni iş maly hökmünde ulanypdyrlar. Düýe ýüňünden taýýarlanan keçeler bilen olar çatmalaryny basyrypdyrlar. Düýe ýüňünden dokalan eşikleri geýipdirler. Atlaryň hem çöl şertlerinde ähmiýeti uly bolupdyr. Arap atlary çölüň yssy howasyna çydamlylygy we ýüwrükligi bilen tapawutlanypdyr. Käbir arap taýpalary balykçylyk bilen hem meşgullanypdyr. Araplar duz, altyn, kümüş we gymmatbaha daşlary gazyp almagy hem başarypdyrlar we gazyp alan magdanlaryny işläp bejeripdirler.

K erwen söwdasy. Gyzyl deňziň kenar ýakasy bilen Wizantiýadan Afrika we Hindistana baka gadymy söwda ýoly geçipdir. Şu ýoluň boýundaky oturymly ýerlerde araplaryň söwda merkezleri döräpdir. Şolaryň iň ulusy Mekge şäheri bolupdyr. Çarwa araplar oturymly araplar bilen gyzgalaňly söwda edipdirler. Olar Mekgä mal sürüp getiripdirler we mallaryny dänä, mata, ýaraga çalşypdyrlar. Arap täjirleri goňşy ýurtlara ýylda birnäçe gezek kerwenli söwda gidipdirler. Ortaýer deňziniň kenarlaryndaky ýurtlardan Hindistana we Hytaýa gatnaýan kerwenler hem Arabystanyň içinden geçip gidipdir.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Arabystanyň ilatynyň esasy käri näme bolupdyr we «beduinler» kimler?

2. Muhammet pygamberiň dünýä taryhyndaky hyzmaty nämeden ybarat?

3. Mekge we Medine şäherlerini kartadan görkeziň we araplaryň dini durmuşynda bu şäherleriň ähmiýeti barada gürrüň beriň.

4. «Dört Çaryýarlar» diýlip kimlere aýdylýar?

Öz pikiriňizi beýan ediň. Otparazlyk dini bilen yslam dininiň arasynda nähili meňzeşlikler we aýratynlyklar bar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temany okap gelmek. § 7. Sah.: 28-32

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak. Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: _________________________________

Bellik:________________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________