9 synp informatika sapak ýazgy IV çärýek

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Wektor grafikada şekilleriň redaktirlenişi.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Bir obýekt nähili tapawutlandyrylýar? 2. Birnäçe obýekt nähili tapawutlandyrylýar? 3. Obýektiň ölçegini nähili üýtgetmeli?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Grafiki faýllaryň formatlary.

2. Şekili saklamak

3. Faýllaryň görnüşleri

4. Dokumentiň häsiýeti

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Faýlyň formaty programmanyň faýl barada nähili informasiýa saklaýandygyny kesgitleýär. Adaty ýagdaýda faýla at berlende programma oňa awtomatik üç (ýa-da üçden köp) simwoldan durýan giňeltme goşýar (mysal üçin, cdr, .bmp, .tiff we .eps). Faýlyň adynyň giňeltmesi boýunça faýlyň formaty kesgitlenýär. Eger-de häzirki ulanylýan programmanyň kömegi bilen döredilmedik faýly açmak talap edilýän bolsa, onda ony import etmek (almak) zerurdyr. Tersine, eger-de haýsydyr bir programmada döredilen we ony başga programmada açmak talap edilýän bolsa, onda ony degişli formata eksport etmek (ibermek) zerurdyr. Aşakdaky sanawda CorelDRAW Graphics Suite 2018 programmada ulanylýan faýllaryň formatlary getirilen:

CDR – wektor faýl formaty, doly ady CorelDRAW, giňeltmesi .cdr. CorelDRAW programmasynda döredilen grafiki dokumentleri (wektor, rastr we tekst informasiýalary) saklamak we geçirmek üçin ulanylýar.

CDT – bu wektor faýl formaty, doly ady CoreldrAwTemplate, giňeltmesi .CDT. CDR formatdan ülňi faýllaryny saklaýandygy bilen tapawutlanýar. Olaryň esasynda CoreldrAw-da programma tarapyndan täzeden işlenilýän täze adaty dokumentler döredilýär.

PDF wektor faýl formaty, doly atlandyrylyşy Portable document Format, giňeltmesi .pdf. Bu format dürli programmalaryň arasynda grafiki we tekst informasiýalaryny geçirmek, grafiki dokumentleri çap etmek üçin köpçülikleýin ulanylýar. Şonuň ýaly-da belli programma bolan Acrobat readeriň kömegi bilen grafiki dokumentleri elektron görnüşinde çap etmek has-da amatlydyr.

Şekili saklamak

Grafiki redaktorda işiň netijesi – ekrandaky şekil kompýuteriň operatiw ýadynda durýar. Alnan şekil adaty ýagdaýlardaky ýaly faýl görnüşinde saklanylýar. Şekili başga redaktorlarda hem ulanmak mümkinçiligi bolan giňeltmede saklamak bolýar.

Dokument diskde Файл→Сохранить как... buýrugy bilen saklanylýar. Dokumenti saklamak penjiresi, Windowsyň beýleki redaktorlaryndaky ýalydyr. Penjiredäki Faýlyň ady (Имя файла) meýdançada standart goýulýan ady (Безымянный-1) çalşyrmak we üstüni ýetirmek bolar. Faýla ady onuň mazmunyna laýyklykda dakmaly. Soňra faýlyň görnüşi (Тип файла:) saýlanylýar.

Faýllaryň görnüşleri CorelDRAW grafki redaktorynda saklamak mümkin bolan (elýeterli) faýllaryň görnüşlerini, Открыть ýa-da Сохранить как.... buýruklar berlende görmek bolýar.

Olaryň käbirleriniň kesgitlenişine seredip geçeliň:

• .pdf – dokumentleri elektron görnüşinde ýaýratmak, illýustrirlenen (suratly) dokumentleri döretmek, çap işlerini geçirmek üçin amatly.

• .svg – wektor şekilleri Internet sahypalarynda ýerleşdirmek üçin ulanylýar.

• .ai – şekili Adobe Illustrator redaktorda gutarnykly ýerine ýetirmeli bolanda saýlanylýar.

• .emf – şekil Word tekst dokumentinde goýmak üçin döredilende ulanylýar. Şekili Word tekst redaktorynda goýlandan soňra hem onuň serişdeleri bilen redaktirläp bolýar.

Şekili ýüklemek. Şekili üç sany usulyň birinde ýüklemek bolar: • Файл→ Открыть buýrugy ; • standart paneldäki dolandyrylýan Açmak nyşanjygy; • salamlaşyk penjiresindäki çalt goýberme tertibini saýlamak bilen.

Dokumentiň häsiýeti

Eger şekil çapa taýýarlanylýan bolsa, onda ilki bilen sahypanyň parametrlerini gurnamaly. Şekiliň gerek bolan böleginiň, çap etmeli sahypa düşýändigini barlamaly. Şonuň üçin indiki hereketler ýerine ýetirilýär:

• sahypanyň araçägi görner ýaly, Вид→Страница→ →Границы страницы buýruklary ýerine ýetirilýär;

• sahypanyň parametrleri häsiýetler panelinde gurnalýar .

Eger grafki redaktorda rastr şekil ulanylmaly bolsa, onda şekili eksportirlemeli bolýar. Şonuň üçin, Файл→Экспорт buýrugy ýerine ýetirilýär. Eksport penjiresi hem dokumenti saklamak penjiresine meňzeşdir. .jpg we .gif görnüşli faýllar eksport etmeklige amatlydyr.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Wektor şekilli faýl nähili giňeltmä eýe bolup bilýär?

2. Grafiki redaktorda nähili buýruklar şekilleri saklamak we ýüklemek üçin ulanylýar?

Gönükmeler

1. CorelDraw grafiki redaktorynda depderiň daşynyň ölçeginde täze dokument dörediň.

2. Şekili açyň we ony .emf giňeltmede saklaň. Döredilen şekili word dokumentinde goýuň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §25 sah.111-115

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Grafiki faýllaryň formatlary.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Wektor şekilli faýl nähili giňeltmä eýe bolup bilýär?

2. Grafiki redaktorda nähili buýruklar şekilleri saklamak we ýüklemek üçin ulanylýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Wektor şekilli obýektleriň üstünde amallar

2. Çalşyrma (Дублирование)

3. Deňleşdirme we bölüşdirme

4. Emele getirme

5. Toparlaşdyrma

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

CorelDRAW redaktorda ulanyjynyň işini çaltlandyrmak hem-de ýeňletmek üçin, obýektleriň we toparlaryň üstünde birnäçe amallary ýerine ýetirmek göz öňünde tutulandyr. Olar nusgalama, çalşyrmak (дублировать), bölüşdirme, deňleşdirme, toparlaşdyrma we emele getirme amallarydyr. Bu amallaryň ulanylyş usullaryna seredeliň.

Çalşyrma (Дублирование)

Şekiliň nusgasyny almak üçin nusgalamany ýa-da çalşyrmany ulanmak mümkin. Nusgalamak üçin, tapawutlandyrylan obýekte Правка→Копировать buýrugy, soňra goýmak üçin bolsa, Правка → Вставить buýrugy ulanmak bolar (ýa-da standart paneldäki nusgalamak (Kesmek), Goýmak nyşanjyklaryndan peýdalanmak bolar). Goýmak buýrugy ýerine ýetirilende nusga deslapky şekiliň üstünde ýerleşer.

Çalşyrma Правка → Дублировать amaly (ýa-da Ctrl + d) bilen ýerine ýetirilip, tapawutlandyrylan obýektiň nusgasy aralyk ýada (bufere) düşmän gönüden-göni iş meýdançasyna goýulýar. Çalşyrma mahalynda deslapky obýekt bilen onuň çalşyrmasynyň aralygyny х we у oklary boýunça bermek mümkin. Bu aralyga orun üýtgetme diýilýär.

Deňleşdirme we bölüşdirme

Deňleşdirme we bölüşdirme amallary obýektler toparynda ulanylýar. Bu amalyň ulanyljak obýektlerini tapawutlandyrmaly. Обьект→Выровнять и распределить buýrugyň kömegi bilen mümkinçilikleriň sanawy çykarylýar. Açylan sanawdan gerekli buýruk saýlanýar. Выровнять и распределить setir saýlananda gepleşik penjiresi açylýar.

E mele getirme

Teneçiri (3.51-nji surat) figuralaryň suratyny çekmek gurallarynyň kömegi bilen şekillendirmek bolýar. Emma onuň guýrugynyň suratyny nähili çekmeli? Bu meseläni Emele getirme (Формирование) atly amallaryň toplumy bilen çözmek bolar.

Birnäçe obýekti tapawutlandyranymyzda Häsiýetler panelinde amallar düwmejikleri ýüze çykýar. Bize gereklisi Birikdirme (Объединить) düwmejigidir.

Toparlaşdyrma

Dürli obýektleri bir topara birikdirmek bolýar. Bu tutuş topardaky hemme obýektlere amaly bir gezekde ulanmaga mümkinçilik berýär. Mundan başga-da, toparlaşdyrma obýektiň beýleki obýektlere görä tötänlikde ornunyň üýtgemeginiň öňüni alýar. Toparlaşdyrmany ýerine ýetirmek üçin, ilki topara girjek obýektleriň hemmesini tapawutlandyrmaly, soňra Обьект → → Группа →Сгруппировать buýrugy ulanmaly. Topar orny üýtgedilende we özgerdilende özüni bir obýekt hökmünde alyp barýar. Şeýle hem topardaky her bir elemente Ctrl klawişi basyp saklap, tapawutlandyryp aýratynlykda ýüzlenip bolýar. Şunluk-da, topar bütewüligine galýar.

Toparlaşdyrmany goýbolsun etmek üçin, topary tapawutlandyrmaly Обьект → Группа → Отменить группировку buýrugy ulanmaly.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak:

1. Şekiliň birnäçe elementiniň nusgasyny almak mümkinmi? Ony nädip ýerine ýetirmeli?

2. Birnäçe obýektleri toparlamak mümkinmi? Bu näme üçin gerek? 3. Şekile teksti nähili goşmak bolýar? 4. Şekile tekstiň haýsy görnüşlerini goşup bolýar?

Gönükmeler

1. 3.49-njy suratdaky ary öýjüginiň bölegini şekillendiriň.

2. 3.51-nji suratdaky teneçiri şekillendiriň.

3. Özbaşdak islendik awtoulagyň görnüşini şekillendiriň.

4. 3.59-njy suratdaky jaýy şekillendiriň.

5. 3.60-njy a we 3.60-njy b suratlary şekillendiriň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §26 sah.116-123

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Wektor şekilli obýektleriň üstünde amallar: tapawutlandyrma, üýtgetme, birikdirme.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Şekiliň birnäçe elementiniň nusgasyny almak mümkinmi? Ony nädip ýerine ýetirmeli?

2. Birnäçe obýektleri toparlamak mümkinmi? Bu näme üçin gerek? 3. Şekile teksti nähili goşmak bolýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Elektron poçta ýa-da e-mail

2. Poçta serweri barada düşünje.

3. Elektron poçtanyň salgysy

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Elektron poçta ýa-da e-mail (iňlisçe electronic mail) kompýuter torunyň kömegi bilen habarlary ibermek we almak usulydyr.

1971-nji ýylda amerikaly alym Reý Tomlinson (1941 – 2016) tekst habarlary Arpanet tory boýunça bir kompýuterden beýlekä iberýän programmany döredýär. Şondan soň, ilkinji elektron poçta habaryny ibermek we kabul etmek amala aşyrylýar. Elektron poçtany ibermek we kabul etmek üçin iberijiniň we kabul edijiniň elektron gutularynyň bolmagy zerurdyr.

Elektron poçta serwer-müşderiniň ýörelgesine (prinsipine) görä düzülýär. Bu bolsa tordaky aýratyn kompýuterde elektron poçtanyň serwer bölüminiň programmalarynyň gurnalýandygyny aňladýar. Bu kompýuter poçta serweri diýlip atlandyrylýar. Ol, adaty, poçta bölümine meňzeş bolup, hatlary diňe elektron görnüşinde kabul etmän, saklamagy hem-de ibermegi üpjün edýär. Müşderi programma – bu islendik kompýuterde ýerleşdiri-len, serwere ýüzlenýän we ol ýerden poçtany alýan programmadyr. Internetde hat aralyk poçta serweriniň zynjyry boýunça a-maly adama gowşurylýar. Poçtany geçirme aşakdaky ýaly ýerine ýetýär:

IBERIJINIŇ MÜŞDERISI→ SERWER1→SERWER 2→ →... →SERWER N → KABUL EDIJINIŇ MÜŞDERISI

Poçta serweriniň esasy wezipesi poçta gutularyny döretmek we alyp barmak, müşderiler (hatlary kabul etmek we ibermek) hem-de başga serwerler bilen özara aragatnaşygy saklamakdyr. Serwer arakesmesiz we dynç günsüz işleýär. Ulanyjy oňa islän wagty birigip, haty alyp we iberip biler. Islendik görnüşdäki hatlary saklamak üçin, serwerde Gelen (Входящие), Iberilen (Oтправленные), Sebet (Kорзина) atly papkalar ýerleşdirilendir.

Atlaryndan belli bolşy ýaly, Gelen (Bходящие) papkada alnan, Iberilen ( Oтправленные) papkada iberilen, Sebet (Kорзина) papkada bolsa ýok edilen hatlar ýerleşdirilýär.

Hatyň anyk poçta gutusyna düşmegi üçin, berlen serweriň ähli ulanyjylarynyň hasaba alyş ýazgysy ýöredilýär. Bu ýazgynyň hökmany bölegi – hasaba alynýanyň ady, ol poçta gutusynyň ady bolup hyzmat edýär.

Mysal üçin, Baýramaly şäherindäki 12-nji orta mekdebiň 8-nji synp okuwçysy Ahmet Garýagdyýew üçin, Ahmet Garýag-dyýew at bilen poçta gutusyny döredip bolar. Bu ýagdaýda elektron poçtanyň salgysy:

Ahmet_Garyagdyyev@school_12.bayramaly.tm

Kime Nirä

Elektron poçtanyň salgysynyň, aralary @ simwol arkaly iki bölege bölünýär: «Kime» we «Nirä». Bu salgyny şeýle okamak bolar: Ahmet Garýagdyýewiň poçta gutusy school_12. bayramaly. tm salgyda ýerleşýär.

«Nirä» diýen bölegi domen salgy hasaplanylýar. Ol dürli derejede bolup biler. Derejeleri sagdan çepe hasap edilýär:

• tm (Türkmenistan) – birinji derejeli salgy ýeri;

• bayramaly (Baýramaly) – ikinji derejeli salgy;

• school_12 (12-nji orta mekdep) –üçünji derejeli salgy.

«Hasaba alynýanyň ady», «Ulanyjynyň ady», «Ulanyjynyň şahsyýeti», «poçta gutusynyň ady», «login», «username» - bu adalgalaryň ählisi manydaş (sinonim) hasaplanylýar. Olar poçta serwerine ýüzlenýän adamyň ulanjak atlaryny aňladýar. Şonuň ýaly atlar islendik latyn harplaryndan ybarat bolup, käbir belgiler arkaly bölünmegi mümkin. Meselem, nokat we aşagyny çyzmak. Olar dürli görnüşli bolmagy mümkin. Köplenç, şahsy maglumat ulanylýar: familiýasy, ady, atasynyň ady. Meselem:

Arslan_Ahmedow A_Ahmedow A.Ahmedow Ahmedow_A AhmedowA Ahmedow.Arslan

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elektron poçta näme?

2. Internetde hat salgy boýunça nädip gowşurylýar?

3. Poçta serweri diýip nämä aýdylýar?

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §27 sah.124-125

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini soramak:

Poçta serweri barada düşünje. Elektron poçtanyň salgysy

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elektron poçta näme?

2. Internetde hat salgy boýunça nädip gowşurylýar?

3. Poçta serweri diýip nämä aýdylýar?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Poçta müşderisi.

2. Interfeýsiň elementleri.

3. Elektron poçta gutusyny döretmek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- kompýuterde modelleşdirmegi;

– çyzykly, şahalanma we gaýtalanma algoritmik gurluşlary;

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

- kompýuter tehnologiýalaryndan gündelik durmuşda peýdalanmagy.

Ulanyjy öz poçta gutusyna müşderi programmasynyň kömegi bilen ýüzlenip biler. Elektron poçta bilen işlenende hatlary almaga, okamaga, toplamaga, ibermäge we saklamaga rugsat berýän programma poçta müşderisi diýilýär. Serwer bilen özara gatnaşygyň iki usulyna degişlilikde, poçta müşderileriniň ikisini görkezmek bolar.

Birinji ýagdaýda ulanyjynyň kompýuteri hyzmaty üpjün edýäniň kompýuteri bilen utgaşýar. Utgaşma dikeldilenden soňra, poçta müşderisi poçtany kabul edip we iberip bilýär. Şonuň ýaly özara täsire uzakdan baglanyşma diýip at berilýär. Bulara uzakdaky kompýuterlerde oturdylan müşderi programmalar laýyk gelýär. Olara mysal:

• Microsoft Outlook Express – operasion sistema bilen oturdylýar ;

• Microsoft Outlook – Microsoft Office programmalar toplumyna girýär;

• The Bat!, Eudora, Mozilla Thunderbird – bagly bolmadyk programmalar.

Ikinji ýagdaýda ulanyjy Internete birigýär we öz poçta gutusy bilen adaty Web-sahypalardaky ýaly işleýär, ýagny kabul ediji serwerden Internetiň saýty arkaly poçtany okaýar. Şonuň ýaly usula Onlaýn arabaglanyşygydiýilýär. Bu usul adama, onuň poçta gutusy nirede hasaba alnandygyna garamazdan, islendik kompýuterden, islendik şäherden saýtyna girmäge mümkinçilik berýär.

Poçta müşderisiniň interfeýsi özara gatnaşyk usulyna we ulanylýan programma bagly bolýar. Dürli poçta programmalarynyň sözbaşy penjiresi, menýu we Gurallar paneli Windows programmalaryndaky elementlere meňzeşdirler. Daşky görnüşi, hyzmatlaryň düzümi ýa-da programmalaryň başga elementleri gurnalyşyna baglylykda tapawutlanyp biler. Emma esasy elementleri üýtgemeýär.

Müşderi-programmalarda haty okamak, täzesini ýazmak, jogap bermek, ibermek ýaly hereketler ýygy-ýygydan amala aşyrylýar.

Elektron poçta gutusyny döretmek

Kompýuteriň we el telefonynyň kömegi bilen elektron poçtany ibermek ýa-da kabul etmek bolar. Şonuň üçin Internetde islendik poçta serwerinde elektron guty (salgy) döretmeli. Mugt poçta gutusy döredilende hökmany suratda serwerlerde hasaba alynýar.

1-nji ädim. Microsoft Internet Explorer programmany Пуск→ Всe программы→internet explorer buýruklar ýa-da iş stolundaky nyşanjyk arkaly işe goýberiň. Brauzeriň salgy setirinde gerek bolan saýtyň salgysyny giriziň. Hasaba alynma salgylanmasyny saýlaň.

2-nji ädim. Elektron poçtanyň hyzmatlaryny ulanmagyň düzgünleri bilen tanyş boluň.

3-nji ädim. Hasaba alyş anketasyny dolduryň. Adaty ýagdaýda anketada soraglar köp däldir. Olaryň käbirlerini anyklalyň.

Ilki bilen ulanyjynyň adyny we parolyny kesgitlemeli. Ady (login) ulanyjynyň şahsyýetini anyklamak üçin parol bolsa, bu ady tassyklamak üçin gerek bolýar. Ulanyjynyň ady gaýtalanmaýan bolmaly. Poçta serweriň hödürleýän adyny hem saýlamak bolar. Parolyň uzynlygy azyndan alty simwoldan ybarat bolmaly. Parolyňyzy ýatda saklaň! Ýazgy depderçäňize öz salgyňyzy we parolyňyzy belläp goýmaly.

4-nji ädim. Hasaba alyş düwmäni basmak bilen maglumatlary tassyklamaly. Üstünlikli hasaba alynmadan soň, siziň şahsy elektron salgyňyz peýda bolar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. «Gelen», «Iberilen», «Sebet» papkalarynda nämeler saklanylýar? 2. Elektron poçtanyň salgysy näçe bölege bölünýär?

Gönükmeler

1. Elektron poçta gutusyny ( elektron salgyňyzy) dörediň.

2. Gysga elektron hat taýýarlaň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §28 sah.126-128

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Poçta müşderisi. Interfeýsiň elementleri.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak. Sorag-jogap alyşmak: 1. «Gelen», «Iberilen», «Sebet» papkalarynda nämeler saklanylýar? 2. Elektron poçtanyň salgysy näçe bölege bölünýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Elektron hatyň elementleri.

2. Täze habarlary döretmek.

3. Hata faýllary berkitmek.

4. Habary ibermek we Kabul etmek

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- algoritmiki-logiki pikirlenmegi;

– amaly programma üpjünçiligi bilen işlemegi;

- informasion medeniýetliligi;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- kompýuterde işlenende syçan, klawiatura bilen işlemegi;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi;

- meseleler çözülende algoritm düzmegi;

Elektron poçtadaky habar iki bölümden ybaratdyr: habaryň sözbaşysy we esasy bölüm. Sözbaşy: Kime (Кому), Tema (Тема), nusga (Копия), ýerleşdirilen faýllara görä maglumat (Информация о наличии вложенных файлов) ýaly meýdançalara eýe bolup biler. Adatça, habaryň esasy bölümi ýüzlenmeden, habaryň tekstinden we gol goýmadan durýar. Hatyň awtory baradaky maglumatlary (doly ady we aragatnaşyk maglumatlary) saklaýan awtomatik döredilýän gol goýmany ulanmak bolar.

Müşderi bilen işlenilende ulanyjynyň hereketleri. Ulanyjynyň elektron poçtany ibermekdäki we kabul etmekdäki hereketlerine seredip geçeliň.

Täze habarlary döretmek.

Täze hatlary döretmek üçin poçta gutusyny açmaly, hat ýazmak (написать письмо) salgylanmada syçanyň çep gulagyny basmaly we täze habaryň esasy meýdançasyny doldurmaly.

Ilki bilen hatyň kime niýetlenendigini görkezmeli. Kime meýdançada haty alýan adamyň elektron salgysy ýazylýar. Nusga meýdançada bu hatyň nusgasy ugradylýan adamlaryň salgysy girizilýär. Öň gelen hatlaryň ähli salgylary, salgylar kitabynda saklanylýar. Hat kime niýetlenen bolsa, görkezme esasynda salgynyň adyny saýlamak ýeterlikdir.

Hata faýllary berkitmek. Elektron poçta arkaly tekst habary iberilende, oňa multimedia, arhiw edilen we islendik başga faýllary goşmaça berkidip bolýar. Şonuň üçin Faýly berkitmek (Прикрепить файл) salgylanmasynda syçanyň çep gulagyny basmaly we gerek bolan faýly saýlamaly. Gysgyç (Скрепка ) nyşanjygy alnan habarda goşmaça faýl goýlandygyny görkezýär.

Habary ibermek. Salgy görkezilip we hat döredilenden soňra, salgy boýunça habary ugratmaly. Şonuň üçin, ibermek düwmesini basmaly. Eger şol wagt Siz Internete birigen bolsaňyz, onda hat çalt iberiler. Eger Siz Internete birikmän işlän bolsaňyz, onda Ibermek (Oтправить) düwmesini basanyňyzda, birikmäni dikeltmek teklip ediler. Internete birigeniňizden soň, poçtany ibermek başlanar.

Elektron poçtada habarlary döretmek we ibermek üçin aşakdakylar zerurdyr:

• öz poçta gutyňy açmaly; • ýazmak (написать) salgylanmasynda syçanyň çep gulagyna basmaly; • Кime (Кому) meýdançany doldurmaly; • Тema (Тема) meýdançany doldurmaly; • hatyň tekstini ýazmaly; • ýazuwyň dürslügini barlamaly; • özüň barada maglumaty ýazmaly (öz familiýaňy, adyňy, synpyňy görkezmeli); • Ibermek ( Oтправить) salgylanmasynda syçanyň çep gulagyna basmaly; • hatyň iberilendigini anyklamaly.

Haty ibermek bilen ony Garalamalar (Черновики) papkada saklamak bolar.

Habary kabul etmek. Siziň salgyňyza gelýän elektron hatlar poçta serwerinde şahsy poçta gutyňyzda saklanýar. Hatlaryň gowşandygyny bilmek üçin, Рoçtany barlamak (Проверить почту) düwmesi niýetlenendir. Internete birikmäni dikeldeniňizden soňra, täze poçtanyň gelendigi baradaky habar peýda bolar. Gelen habary açmak üçin, onuň üstünde syçanyň çep gula-gyny iki gezek basmak ýeterlikdir.

Okalan habarlary gaýtadan işlemeli bolmagy mümkin. Onuň ýörite dolandyryjy elementleri döredilendir. Jogap bermek (Ответить) düwmesi, Siz kime jogap bermeli bolsaňyz onuň salgysyny girizmek zerurlygyny aradan aýyrýar. Ýollamak (Переслать) düwmesi haty ýene birine ibermäge mümkinçilik berýär.

Habarlary ýollamak. Alnan hatlary ugratmak üçin Ýollamak (Переслать) buýrugy bermeli. Soňra salgy kitapçadan gerek bolan salgy saýlanylýar ýa-da girizilýär. Iberilýän hata mümkin bolsa öz düşündirişiňi goşmalydyr. Taýýarlanylan hat, Ibermek (Oтправить) düwmesi arkaly ýollanylýar.

Habarlary saklamak. Ýazylyp gutarylmadyk hatlary Garalamalar (Черновики) papkada, garalama görnüşinde Garalama hökmünde saklamak (Сохранить как черновик) düwmesini basmak bilen saklamak bolar. Gerek bolanda bu haty gutarnykly ýazyp we iberip bolýar.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elektron poçtadaky habar haýsy bölümlerden durýar? 2. Täze habar nähili döredilýär? 3. Habar nähili iberilýär we kabul edilýär? 4. Hatlaryň gowşandygyny bilmek üçin näme etmeli? 5. Ýazylyp gutarylmadyk hatlar haýsy papkada saklanýar?

Gönükmeler

1. Täze habar taýýarlaň (dörediň).

2. Taýýarlan habaryňyzy synpdaşyňyzyň elektron salgysyna iberiň.

3. Hatyňyza faýly berkidip synpdaşyňyza iberiň.

4. Synpdaşyňyzdan gelen elektron hata jogap taýýarlaň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §29 sah.128-131

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Elektron hatyň elementleri.

3. Geçilen temany jemlemek:

Öýe berlen temany soramak.

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elektron poçtadaky habar haýsy bölümlerden durýar? 2. Täze habar nähili döredilýär? 3. Habar nähili iberilýär we kabul edilýär?

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Elektron poçta ulanylanda, özüňi alyp barmagyň düzgünleri

2. Elektron poçtada işlenilýän wagty howpsuzlyk düzgüni

3. Hat alyşmakda edep kadalary

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- informasion hukuklary we howpsuzlyk düzgünlerini;

-algoritmler, algoritmi ýerine ýetirijileri;

- Internet torunda howpsuzlyk düzgünlerini;

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- aýratynlykda we toparlaýyn işlemegi;

– obýektleriň we işleriň taýýar modellerini peýdalanmagy;

– öwrediji we ösdüriji kompýuter programmalary bilen işlemegi.

Tordaky edep kadalar – bu düşünje, elektron poçtanyň döremegi bilen ýüze çykýar. Ol, özüňi alyp barmagyň düzgünlerini, Internetde aragatnaşygy we elektron poçtada hatyň bezelişini özünde jemleýär. Tordaky edep kadalar düzgüni ýönekeý we hakyky durmuşda özüňi alyp barmaklyga meňzeşdir. Elektron poçta ulanylanda, käbir özüňi alyp barmagyň düzgünlerine, belliklerine seredip geçeliň:

1. Habar taýýarlanylanda ähli sözbaşy meýdançalaryny dolduryň.

2. Hata jogap düzülende, onuň käbir böleklerine sitata getiriň. Bu bolsa, haty almaly adamyň näme barada ýazandygyny ýadyna salmaga kömek berer.

3. Şahsy hatlara hökman jogap beriň. Iň bolmanda, haty alandygyňyzy habar beriň.

4. Haty diňe BAŞ HARPLARDA ýazmaň. Munuň ýaly ýazgy şübheli kabul edilýär, bu ýagdaýda tekst ýaramaz okalýar.

5. Käbir iberilýän goşmaça faýllaryňyzy arhiwläň, sebäbi arhiwlenen faýllar çalt kabul edilýär.

6. Edeplilik düzgünlerine üns beriň. Siz adam bilen gürleşýändigiňizi unutmaň.

7. Hatyň soňunda öz goluňyzy goýuň (özüňiz hakda maglumat: adyňyz, familiýaňyz).

8. Haty ibermänkäňiz ýene bir gezek okaň.

9. Şahsy hat alyşmakda duýgyny aňladýan simwollaryň yzygiderliligi (smaýlikleri) ulanylýar. Meselem:

Elektron poçtada işlenilýän wagty howpsuzlygy üpjün etmek üçin:

1. Poçta gutusy hasaba alnanda, çylşyrymly paroly we gizlin soraglary pikirlenip saýlaň.

2. Näbelli ýerden gelen hatlara jogap bermäň.

3. Salgy loginiňiz we parolyňyz , haýyş (ýa-da talap) edilen hatlara jogap bermäň.

4. Eger Siz Paroly saklamaklyga (Сохранить пароль) rugsat berseňiz, onda ol siziň kompýuteriňiziň diskinde faýl görnüşinde standart giňeltmede saklanar, netijede, diskiňize her hili ýollar bilen girilip, maglumatlaryňyzyň ogurlanmagy mümkindir. Paroly elde giriziň.

5. Başga bir kompýuterde işläp bolanyňyzdan soňra, elde kompýuterdäki maglumatlaryňyzy arassalaň. Sebäbi, brauzer awtomatik usulda maglumatlary diskde saklaýar. Arassalamagy brauzeriň «taryhynda», «keşde» we «awto doldurmasynda» ýerine ýetirip, soňra ähli penjireleri ýapmaly. Internet Explorerde bu şeýle ýerine ýetirilýär:

Сервис→Свойства обозревателя→Журнал→Общие → Очистить;

Сервис→Свойства обозревателя→Временные файлы Интернета → Удалить.

6. Hatyňyzda öz içgin şahsy maglumatlaryňyzy (meselem: parolyňyzy) ýazmaň.

7. Hiç wagt ýerine ýetirilýän faýllary (.exe, .com, .bat giňeltmedäki faýllary) ugratmaň. Şeýle görnüşde howply wiruslar ýaýradylýar. Eger ibermek zerur bolsa, onda olary arhiwläp ugradyň.

8. Haty ibermekden öň, poçta serwisinde Web-interfeýsdäki sanawyň üsti bilen gutyny barlaň we wirusy saklaýan hatlary ýok ediň.

9. Antiwirus programmalaryny ulanyň, olaryň kömegi bilen ibermäge goýlan hatlary öňinçä barlaň.

10. Birnäçe poçta gutularynda hasapda duruň. Birini ynamdar adamlar üçin, beýlekisini galan adamlara niýetläň.

11. Şübheli saýtlara girmekden saklanmaly. Gerek däl elektron hatlary (spamlary) ýok ediň.

12. Iş tamamlanandan soň elektron gutyňyzdan çykmagy unutmaň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elektron poçtadaky habar nähili bölümlerden durýar? 2. Näme üçin habarda tema görkezilýär? 3. Şahsy hat alyşmakda duýgyny aňladýan nähili simwollar ulanylýar? 4. Elektron poçtada özüňi alyp barmagyň nähili düzgünleri bar?

Gönükmeler

1. Elektron poçta gutysyny dörediň. 2. Elektron hat taýýarlaň we iberiň. 3. Elektron haty kabul ediň. 4. Elektron hata tekst redaktorynda taýýarlanylan faýly berkidiň (goşuň). 5. Web-sahypa serediň.

6. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen täze temany okamak we özleşdirmek. §30 sah.131-133

7. Sapagy jemlemek, umumylaşdyrmak, okuwçylary bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

Hat alyşmakda howpsuzlyk düzgüni we edep kadalary

Sorag-jogap alyşmak: 1. Elektron poçtadaky habar nähili bölümlerden durýar? 2. Näme üçin habarda tema görkezilýär? 3. Şahsy hat alyşmakda duýgyny aňladýan nähili simwollar ulanylýar? 4. Elektron poçtada özüňi alyp barmagyň nähili düzgünleri bar?

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak we gönükmeleri çözmek arkaly sapagy berkitmek.:

BARLAGNAMA

Geçilen temalara degişli sorag-jogap alyşmak

4. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temalary gaýtalamak.

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

• Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________

Mekdebi: _______ Senesi: _____ ______ ______

Dersiň ady: Informatika Synpy: IX _____ ______ ______

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak. 2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek. 4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak:

Hat alyşmakda howpsuzlyk düzgüni we edep kadalary

3. Geçilenleri sorag-jogap arkaly gaýtalap berkitmek:

1. Programmalaşdyrmakda käbir şerte baglylykda çözgüt kabul etmek üçin haýsy buýruklar ullanylýar? 2. Progammanyň şahalary diýip nämä düşünilýär? 3. Şert diýip nämä düşünilýär?

4. Else sözünden öň nähili belgi goýmak bolmaýar? 5. Şahalanma operatoryna degişli bir mysal getiriň we çyzgylaryň üsti bilen aňladyň. 6. Nähili operatora düzme operatory diýilýär? 7. Düzme operatorynda her kod haýsy hyzmatçy söz bilen başlap haýsy hyzmatçy söz bilen soňlandyrylýar. 8. Haçan parametrli gaýtalanma operatory ulanylýar?

Aşakdaky gönükmeleri işlemek.

a) Berlen üçburçlugyň taraplary ekrana girizilen bolsa onuň perimetrini tapýan programma düzmeli.

b) Ekrana girizilen doglan senesine görä adamyň haýsy burça(goroskopa) degişlidigini anklaýan programma düzmeli.

Okuwçylar bilen geçilen tema esasynda sorog-jogap alyşmak

4. Öý işini tabşyrmak:

Geçilen temalary gaýtalamak

5. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

Ýazan mugallym: ________________________________________________

Bellik:______________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary __________________________