"Адамга эн кыйын кун сайын адам болуу"

Сабактын темасы:  Ч.Айтматов-кылымдын залкар жазуучусу.

Сабактын максаты:
1. Ч.Айтматовдун дуйно мамлекеттеринин жана элдеринин арасында таанылышынын фактыларын үйронүшөт.
2. Окуучулардын дуйно таануусу, суйлоо кондумдору калыптандырылат, Ч.Айматовдун чыгармачылыгы боюнча маалымат алышат.
3. Оз элинин улуу инсандарынын омуруно, чыгармачылык ишмердүүлүгүно шыктануу сезимдерин ойготушат. Алардын үлгүсүндо тарбияланышат.

Сабактын жабдылышы: Ч.Айтматовдун суроттору. Белгилуу адамдардын ал жонундо айткан создору жазылган плакат.

 Сабактын журушу:

1. Уюштуруу:
Сабакта колдонулуучу «Алтын эреже»
1.убакытты баалай билуу;
2.активдуу катышуу;
3.башкалардын пикирин угуу, созун болбоо;
4.жаны идея, тажрыйбаларды каалоо;
5.чыгармачыл тажрыйбаларды аткаруудан баш тартпоо ж.б.

2. Мугалимдин созу:Ч Айтматовдун омуру -чыгармычылын окуу
Чынгыз Торокулович Айтматов 1928-жылы 12-декабрда азыркы Кыргыз Республикасынын Талас облусунун Киров районунда Шекер айылында мамлекеттик кызматкердин уй булосундо туулган. Чынгыз Айтматов 1948-жылы ветеренардык техникумду, 1953-жылы Кыргыз Айыл чарба иниститутун ,1956-1958-жылдары жогорку адабий курстарды аяктаган. Андан кийин журналист «Литературный Кыргызстан» окурманында редактор болуп иштеген. Чынгыз Айтматовдун чыгармаларынын жаралышына анын балалык чагынын Ата-Мекендик согуш жылдарына туш болушу бирден бир себеп болгон. Айтматов адабиятты бала чагынан суйгон ал эми студенттик кундорундо адабиятка болгон кызыкчылыгы ого бетер арта баштайт. Мына ошондой кундордун биринде Айтматов орус адабияты менен аябай достошкон. Ал орус жазуучуларынын «Сын папка» жана «Белая берёза» деген чыгармаларын басмакана менен макулдашпай туруп кыргыз тилине которот. Бирок бул чыгармалар эчак эле которулуп калгандыктан Айтматовдун котормолору жарык корбой калат. Бирок ал озуну жазуучулук ишин ошол повестерди которуу менен башталды деп эсептейт. Студенттик кезде гезитке озунун чакан макалаларын очерктерин жарыялап журот. Окуусун аяктагандан кийин зоотехник болуп иштейт. Мына ошол кызде ал оз чыгармаларын жаза баштайт. 1956-жылдары Москвадагы жогорку адабий курстарды окууга жонойт. Ал жерден Айтматов адабияттын тишин чагып кенин казат. Айтматов ошентип курстарды аяктагандан кийин «Адабий коркоон» журналыны редактору болуп иштеп калат. Андан кийин 5 жылдай «Правда» гезитинин кабарчысы болуп иштейт,бул дагы жазуучунун чыгармачыл талантын байытууга чон туртку берет. Айтматовдун чыгармалары Бетме –Бет Жамиля Биринчи мугалим Саманчынын жолу Ак кеме Кызыл алма Кызыл жоолук жалжалым Атадан калган туяк Кылым карытаар бир кун Дениз бойлой жорткон Ала Добот Кыямат Дагы коптогон чыгармалары бар Чынгыз Айтматовдун чыгармаларында создун керемети , кучу, адамдын жеке муноздору, ой туюму, коз караштары, адамдын жан дуйносу, тунук суйуусу, омур жана олум кубаныч жана кайгы, адамгерчилик жана кара озгойлук, бакыт жана бактысыздык, ар намыстуулук жана арсыздык мына ушундай жалпы адамзат турмушундагу адамдык сезимдерди ойготуп, жакшы менен жаманды ылгап билууго уйроткон. Чынгыз Айтматов дуйнону дунгуроткон улуу жазуучубузга быйыл 90-жыл болду Ч.Айтматов 2008-жылы10-июнда коз жумат. Соогу Чуй облусунун Аламудун районуна караштуу Чон-Таш айылындагы Ата-Бейит корустонуно коюлат.

3. Топтордо иштоо:
Класска сары, кызыл, жашыл карточкалар таркатылып берилет. Карточкалардын тусуно жараша класс окуучулары уч топко болунушот. Ар бир топко тапшырмалар берилет. Алар чогуу талкуулап , жообун бир окуучу чыгып айтып берет.

1-тапшырма: Ч.Айтматов же анын чыгармалары жонундо белгилуу адамдардын ой-пикирлерин же жазган ырларынан корком айтып бергиле.
М. «Жамийла- дуйнодогу махабат жонундогу эн сонун баян» (Луи Арагон) ушул эле чыгарма жонундо «Суйуунун гимни» (А.Стиль)
Кыргыз элинин залкар акындарынын бири Асан Жакшылыков Айтматовду эскерип, "Чыңгыз Айтматовго аза баллада" деген балладасын жараткан.
Кыргыз тили жана адабияты мугалими, билим берүүнүн отличниги Айым Талгатбек кызы "Жылдыз өчпөйт" эскерүү ырын жазган. 2009-жыл. ж.б. 2-тапшырма:
1-топко: Жазуучу тузгон жаныбарлардын образдарын атагыла.
Жооп:Гулсарат, Акбара, Ташчайнар, Каранар, Бугу Эне, Жаабарс…
2-топко: Жазуучу тузгон балдардын образдарын атагыла.
Жооп: Самат, Авалбек, Даул, Анатай, Султанмурат, Мырзагул,…
3-топко: Жазуучу тузгон терс каармандарды атагыла.
Жооп:Кочкорбаев, Орозкул, Ысмайыл, Сегизбаев, Базарбай,… 3-тапшырма:
1-топко:Ч.Айтматовдун торт гана каарманы бар чыгармасы кайсы?
Жооп: «Дениз бойлой жорткон ала добот» Орган, Мылгун, Эмрайн, Кириск.
2-топко: «Кыямат»романында Базарбайды соттосонор канча статьяда айыптайт эленер?
Жооп: Экологияга зыян келтиргендиги учун, далилсиз адамды куноологондугу учун, уй-булодогу зордук-зомбулугу учун.
3-топко:Сыр сандык. Бул сандыкттын ичиндеги зат эки адамды бактылуу кылат. Ал эмне?
Жооп: «Кызыл алма» Бактагы эн акыркы кызыл алманы болушуп жегендер бактылуу болот деп айтылат чыгармада.

4. Жыйынтыктоо:
  Кылымдын залкар жазуучусу Ч.Айматов озу отсо да , экинчи омурун жашап жатат деп айта алабыз. Ага биз окуучулар, алтындан эстелик тургуза албасак да, чыгармаларын окуп омур бою аздектеп, алардан озубузго эн жакшы таалим -тарбия  алып, келечегибизге жол тапсак болот.