Адамның тұқымқуалаушылығын зерттеу әдістері

«Абылай хан» атындағы колледж

Басылым: екінші

Сапа менеджмент жүйесі

Оқу процесін басқару

Процедурасы

ПРО АБК 705-16

1.Атаулы белгісі

1.1 Мамандығы мен біліктілігінің атауы

а) 1517000 – Төтенше жағдайда қорғану

б) 1517033 – Техник

1.2Курсы,оқу жылы, тобы

а) IІ курс

б) 2018-2019 жж

в) ТЖН – 27 в, г, д

1.3 Оқу модулінің/пәнінің меңгерілетін тараудың атауы

Биология

1.4 Сабақтың тақырыбы

1.5 Сабақтың ұйымдастырушылық формасы

а) Білім алушылардың сабаққа дайындығын тексеру

б) Білім алушылардың сабаққа қатысуын қадағалау

в) Оқу – құралдарын тексеру

1.6 «Адамның тұқымқуалаушылығын зерттеу әдістері» тақырыбы бойынша жұмысты орындау үшін білім алушылардың білімі мен білігі

* Адамның тұқымқуалаушылығытуралы білімдерін тереңдету.

* Білім алушылардың білім, ғылымға деген белсенділігін арттыру, олардың бойында ізденгіштік шығармашылық, танымдық қабілетін, ой пікірін еркін айтуын дамыту.
* Білім алушыларды өз елінің барлық тарихи құндылықтарын құрметтеуге, мәдениетке деген сүйіспеншілігін арттырып, мәдениетті жалғастырушы жас ұрпақты тәрбиелеу.

1.7 Кәсіби икемділікті және еңбекке орналасу үшін икемділікті біріктірудегі оқу сабағының мүмкіншілігі

а) кәсіби шеберлікті арттыру

б) жаңа білімді меңгере отырып, өз кәсібімен байланыстыра білу

2.Сабақтың мақсаты

2.1 Білім алушылардың дәл осы сабақта үйренетін жұмысқа орналастырудың және жұмысты ізденудің келесі ептіліктерін жетілдіруге мүмкіндік береді.

* Тыңдай білу;

* Серіктестермен сөйлесе білу;

* Басқалардың пікіріне құлақ салу.

2.2 Білім алушылардың жаттықпа сабақтар барысында меңгеретін кәсіптік ептілікке үйрету

* Өз орнын дұрыс ұйымдастыра білу;

* Әдебиетпен жұмыс істей білу;

* Өз бетінше жұмыс жасау;

* Логикалық ойлау.

3. Сабақ қорытындысын сипаттау

3.1 Сабақтың соңында білім алушылар білу керек:

1. білу;

2. білу;

3. білу.

3.2 Сапа белгілері

1. хронологиясын білу;

2. оқиғаларды талдай білу;

3. өз бетімен іздену;

4. туралы оқу.

4.Жоспарлау фазасы

4.1 Оқу-әдістемелік жабдықтау, анықтамалық әдебиет

А.Ф.Ковшарь, А.Р.Соловьева «Биология», Алматы: 2011ж.

Сәтімбеков Р, Әлімқұлова Р., Шілдебаев Ж. «Биология», Алматы: 2013ж.

4.2 Техникалық жабдықтау, материалдар

1. Интерактивті тақта

2. Әдебиет

3. Үлестірме парақшалары

4.3 Білім алушылардың әрекеттерінің ретін сипаттау

а) білу қажет;

б) сабаққа жан-жақты араласу;

в) әдептілікті сақтау;

4.4. Топ мүшелері арасында рөлдерді тарату

Топтық, жұптық жұмыстар;

4.5. Оқытушылардың рөлі

Білім алушыларға жан-жақты білім беру;

5.Жоспарды орындау

5.1. Сабақ жоспарын, оқытушылар мен білім алушылар әрекетінің мазмұнын – «Оқытушылар мен білім алушылар әрекеттесуінің мазмұны мен оны ұйымдастыру» кестесін сипаттау

1.Атаулы белгісі

2.Сабақтың мақсаты

3. Сабақ қорытындысын сипаттау

4. Жоспарлау фазасы

Барлығы өз дәрежесінде орындалды

6.Бағалау

6.1.Орындалған тест тапсырмаларының сапасын бағалау

Оқытушылармен бірігіп білім алушылар тобымен сапа белгісі бойынша орындалады

Оқытушы туралы ақпарат

Т.А.Ә.:

Сақытжан Г.Ш.

Тел.:8 775 345 91 78

E-mail: [email protected]

Сабақ барысы

Уақыты

(90 минут)

Сабақтың мазмұны

Оқытушының

қызметі

Білім алушының

қызметі

Ұйымдастыру кезеңі

5 минут

Білім алушылардың сабаққа қатысуын қадағалау

Білім алушыларды түгендеу

Сабаққа толық дайын отыру

Үй тапсырмасын жан-жақты тексеру

25 минут

1.Генетика ғылымы туралы түсінік.

2.Генетика ғылымына үлес қосқан ғылымдар.

3. Генотип, фенотип ұғымдары.

Білім алушылардын үй тапсырмасын жан-жақты сұрау

Үй тапсырма

сын айту

Жаңа тақырыпты хабарлау

5 минут

Жаңа тақырыпты бастамастан,

адамның тұқымқуалаушылығы туралы не білеміз?- деп сұрақ қоя отырып, студенттерден қандай мәлімет білетіндіктерін сұрайды.  Содан соң сабақ жоспары назарға беріледі.

Жаңа тақырып бойынша қысқаша мәлімет беру;

Мұқият тақырып

ты жазу;

Жаңа сабақты түсіндіру

25 минут

Адамның тұқымқуалаушылығы

Тақырыпты ашу

Мұқият тындап, керек мәліметтерді түртіп алу керек

Адам генетикасының ерекшеліктері. Генетика ғылымы қарастыратын тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің барлық заңдылықтары адамға да тән болып есептеледі. Себебі ол да тіршіліктің бір түріне (Homo Sapіens) жатады. Тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі жағынан адамның басқа жануарлардан айтарлықтай өзгешелігі жоқ. Бәрінде де тұқым қуалайтын қасиет ұрпақтан-ұрпаққа хромосома құрамында болатын гендер арқылы беріліп отырады. Адамның жануарлардан айырмашылығы оның саналылығы мен екінші сигналдық жүйесінің (системасының) болатындығында, соған байланысты оның сыртқы ортаға бейімделу мүмкіндігі де мол болып келеді.
Жалпы адамзат қоғамда өмір сүретіндіктен оның эволюциялық дамуында әлеуметтік факторлардың да рөлі бар. Бірақ, біз тек биологиялық жағын қарастырамыз.
Адамның генетикалық объект ретіндегі ерекшелігі — оның генетикасын зерттеуді қиындататын көптеген қайшылықтар бар. Олар: жыныстық жағынан кеш-пісіп жетілетіндігі; әр отбасынан тарайтын ұрпақ санының аздығы; барлық ұрпақтың тіршілік ортасын теңестірудің мүмкін еместігі, хромосома санының көп болатындығы, адамға тәжірибе жасауға болмайтындығы және басты бір қайшылық — адамның кейбір тұқым қуалайтын қасиеттерінің мысалы, қабілеті мен мінез-құлқының дамып қалыптасуына кедергі келтіретін ұлтшылдық, нәсілшілдік сияқты әлеуметтік теңсіздіктің болатындығы.
Осы аталған қиыншылықтарға қарамастан, кейінгі кездерде адам генетикасы жедел қарқынмен дамуда. Ең соңғы жаңалықтардың бірі — ХХІ ғасырдың басында адамның генетикалық кодының шешілуі.
Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері. Адамның генетикасын зерттеудегі кездесетін қиыншылықтар туралы жоғарыда айтылды. Соған қарамастан, оның тұқым қуалаушылығын зерттеуге мүмкіндік беретін әдістер бар. Олар: генеологиялық, цитогенетикалық, егіздік, онтогенетикалық, популяциялық және биохимиялық әдістер.
Генеологиялық әдіс. Бұл әдістің негізінде адамда болатын түрлі белгілер мен қасиеттердің немесе аурулардың тұқым қуалауын оның шыққан тегіне қарай зерттеу жатады. Ол үшін зерттелетін мәселе бойынша әкесі және шешесі жағынан бірнеше буын бойы мәліметтер жинақталып, соның негізінде шежірелік сызбанұсқа жасалады. Кейбір белгілер мен қасиеттер кез келген ұрпаққа беріле алады, яғни доминанттылық жолмен тұқым қуалап, Мендель заңдарына бағынады. Мұндай жолмен тұқым қуалайтын белгілерге полидактилия (саусақтардың артық болуы), беттің секпілі, катаракта, шаштың қаралығы және т.б. жатады. Генеологиялық әдіспен адамның кейбір қабілеттерінің мысалы, музыкаға, шешен сөйлеуге, математикаға бейімділігі және т.б. тұқым қуалайтындығы анықталған. Ондай қасиеттер ұрпақтан-ұрпаққа беріледі. Айталық музыкаға қабілеттілік әйгілі Бахтардың әулетінде болған. Мұндай мысалдарды өзіміздің қазақ дарындыларынан да келтіруге болады. Ұлы Абайдың әкесі Құнанбай әулетінен тараған ұрпақтардың ішінде ақындар, сазгерлер, шешен сөйлейтіндер көп болған. Олар: баласы, қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы — Абай (Ибраһим); немерелері — Шәкерім, Әбдірахман, Мағауия, Ақылбай және т.б.
Генеологиялық әдіспен көптеген аурулардың тұқым қуалайтындығы анықталған. Соның бірі — гемофилия. Осы ауру бойынша ағылшын королевасы Виктория әулетінің шежірелік сызбанұсқасы жасалған. 
Сонда Виктория мен оның зайыбы мұндай аурумен ауырмаған. Олардың арғы тегінде де ешкім гемофилиядан зардап шекпеген. Бірақ Викторияның ата-анасының біреуінің жыныс клеткасында мутация пайда болған болу керек. Соған байланысты королева Виктория гемофилияның генін тасымалдаушы болып, өзінің көптеген ұрпақтарына таратқан. Сөйтіп, Викториядан мутантты гені бар Х хромосоманы алған барлық ер жынысты ұрпақ гемофилиямен ауырған.
Цитогенетикалық әдіс. Бұл әдіспен сау немесе ауру адамның кариотипіне (хромосома жиынтығына) цитогенетикалық талдау жасалады. Цитогенетикалық әдісті пайдаланып тұңғыш рет 1956 жылы Дж.Тийо мен А.Леван қалыпты жағдайда адамның дене клеткаларында 22 жұп аутосомалар және бір жұп — жыныстық хромосомалар болатындығын анықтады. Бұрынғы жыныс генетикасы тақырыбында айтылғандай ер адамда жыныстық хромосома гетероморфты (ХУ), ал әйел адамда гомоморфты (ХХ) болып келетіндігі дәлелденді. Бұл әдісті қолдану адамның дене және жыныс клеткаларында пайда болатын хромосомалық өзгерістерді байқауға мүмкіндік туғызады. Мұндай өзгерістер түрлі аурулардың тууына себепкер болады. Сондықтан цитогенетикалық әдісті медицинада диагностикалық мақсатта қолданады.
Егіздік әдіс. Егіз болып туу адам баласында жиі кездесетін құбылыс. Олардың екі түрі болады: бір жұмыртқалық және әр жұмыртқалық. Бір жұмыртқалық егіздер дегеніміз — бір жұмыртқа клеткасының бір спермато-зоидпен ұрықтануынан екі зиготаның дамуы. Мұндай егіздер бір-біріне айнымастай ұқсас болады, себебі, олардың генотипі бір.
Ал әр жұмыртқа клеткаларының әр түрлі сперматозоидтармен бір мезгілде ұрықтануынан дамыған егіздер бір-біріне онша ұқсамауы мүмкін. Себебі әр түрлі жұмыртқа клеткалары мен сперматозоидтардағы гендердің үйлесімі түрліше болып келеді. Осының ішінде бір жұмыртқалық егіздер аса маңызды жалпы биологиялық проблеманы, атап айтқанда, белгі-қасиеттердің дамып қалыптасуы үшін тұқым қуалаушылық пен сыртқы ортаның әсерін зерттеуде ыңғайлы материал болып табылады. Мысалы, адамның бойындағы туа біткен қабілетті дамытып, қалыптастыру үшін оқу мен тәрбиенің қандай маңызы бар екендігі анықталады.
Сонымен қатар, егіздік әдіс адамның кейбір тұқым қуалайтын ауруларға (шизофрения, эпилепсия, гемофилия және т.б.) бейімділігін алдын ала анықтауға көмектеседі.
Онтогенетикалық әдіс. Бұл әдіспен адамның онтогенезі (жеке дамуы) барысында тұқым қуалайтын өзгерістердің бар-жоғы анықталады. Кейбір тұқым қуалайтын ауруларды соған жауапты рецессивті гендерден тұратын гомозиготалы организмнен ғана емес, аз да болса гетерозиготалылардан да байқауға болады. Мысалы, шизофрения ауруын рецессивті ген анықтайды, және ол ауру адам ата-анасының екеуінен де сондай генді алса, яғни рецессивті гомозигота (аа) болса ғана білінеді. Ал, гетерозиготалы (Аа) болса, ол адам ауру болмауға тиіс. Бірақ, кейде онтогенез барысында ондай адам бір қайғылы жағдайға ұшырап, стресс болса ол аурудың шығуы мүмкін.
Сонымен, онтогенетикалық әдістің маңызы — онтогенез барысында белгілі бір ауруды тасымалдайтын рецессивті гендерді анықтау арқылы болашақ ұрпақты ауыр зардаптардан алдын ала сақтандыру.
Популяциялық әдіс. Бұл әдіспен түрлі тұқым қуалайтын өзгерістердің адам популяциясына таралу жиілігі зерттеледі. Адамның әр түрлі популяцияларында тұқым қуалайтын генотиптік өзгерістердің таралуы түрлі мөлшерде болады. Мысалы, Мариан және Гуам аралдарындағы жергілікті тұрғындардың жұлын клеткасының склерозы ауруынан қаза болуы басқа елдермен салыстырғанда 100 есе көп. Сол сияқты Швейцарияда Роне өзенінің жағалауында орналасқан бір ауылдың 2000 тұрғынының ішінде 50 адам саңырау-мылқау, 200 адам саңырау болып шыққан. Себебі, көші-қонның болмауынан жекелеген отбасылар мен туыстар көп таралып көбейе алмайды. Сондықтан кейбір тұқым қуалайтын ауруларды тасымалдайтын ген мөлшері артып кетеді.
Биохимиялық әдіс. Бұл әдіс адам генетикасын зерттеуде соңғы кездері кеңінен қолданылып жүр. Жалпы адамда болатын түрлі тұқым қуалайтын өзгерістер клеткадағы зат алмасудың бұзылуына тікелей байланысты. Олар сол клетканың құрамына кіретін белоктар, нуклеин қышқылдары, көмірсулар, майлар, липидтер және т.б. екенін бұрынғы өткен сабақтардан білесіңдер. Айталық, ДНҚ молекуласында өзгеріс болса, онда ген өзгерді деген сөз. Себебі, геннің өзі сол ДНҚ-дан тұрады. Ал ондай өзгеріс тұқым қуалайды. Биохимиялық әдістің үлкен практикалық та маңызы бар. Мысалы, ДНҚ-ға талдау жасау арқылы баланың ата-анасын дәл анықтап табуға болады. Бұл әдіс қазір археологиялық зерттеулерде де қолданылып жүр. Соңғы кезде Шығыс Қазақстандағы Алтай тауынан табылған “Алтын Адамның” кейбір ұлпалары мәңгі мұздың астында жатқандықтан сақталған. Солардың құрамындағы ДНҚ-ны алып біздің (қазақтың) ДНҚ-мызбен салыстырып зерттегенде олар ұқсас болып шыққан. Бұл біздің арғы тегіміз сақтар, ғұндар екендігін дәлелдеп отыр.
Қорыта айтқанда, қазір адам генетикасын зерттеуде жоғарыда көрсетілгендей әр түрлі әдістер қолданылуда. Соған байланысты адамның генетикалық тұрғыдан толық зерттелген объектілер қатарына қосылатыны сөзсіз.
2. Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеуде бірнеше әдістер қолданылады: генеалогиялық, цитогенетикалық, егіздік, популяциялық, онтогенетикалық және биохимиялық әдістер.

Тірі ағзалар үшін анықталған негізгі тұқымқуалаушылық заңдылықтары әмбебап болып келеді. Олар толығымен адамға да жарайды. Алайда адам генетикасы негізгі генетикалық әдіс «будандастыру талдауына» пайдалануға жарамайды. Бұдан бұрын 1923 жылы ресейлік генетиктер мектебінің негізін қалаушы Н. К. Кольцов былай деген, «біз тежірибелер қоя алмаймыз, Нежданованы Шаляпинге тек қана олардың балаларының қандай болатынын көру үшін тұрмысқа шығара алмаймыз». Солай болғанмен де адам үшін де көптеген маңызды белгілердің тұқымқуалау ұстанымы анықталған. Бұған генетиканың ерекше әдістері арқылы қол жетті, олар туралы осы параграфта сөз болады.

1. Генетикалық әдіс. Мұны шежіре талдау әдісі деп те атайды. Бұл өте ежелгі адам генетикасының негізгі әдістерінің бірі. Ағылшын ғалымы Ф. Гальтон 1865 жылы ұсынған. Бұл әдіс ата-бабалары және басқа қандас туыстары туралы қолда бар деректердің барлығын жинақтау арқылы негізделген. Ол белгінің тұқымқуалау типін айқындауға мүмкіндік береді, яғни басым немесе басылыңқы аллельмен жынысқа тіркес пе, жоқ па және тағы сондайларды бақылап анықтайды. Бұл едіс медициналық-генетикалық кеңес беру үшін міндетті болып табылады. Бастапқыда әдіс генетикалық аурулардың тек қана диагнозы үшін жасалған, алайда көп кешікпей тұқымқуалау типтерін және басқа кезеңнен тұрады. Біріншісі — бұл шежіре құрастыру. Қолайлылық және үйлесімділік үшін белгілердің тұрақтанған жүйесі пайдаланылады. Үрім-бұтақ бір жолға жазылады да рим цифрымен таңбаланады. Бір жұптың барлық үрім-бұтақтары туған тәртіптері бойынша көрсетіліп, араб цифрымен рет саны беріледі.

Жинақталған ақпараттың шектеулі болуын (шежіре көбінесе толық болмайды) генеологиялық әдістің кемшілігі деп санауға бо-лады. Қазіргі заман отбасыларында (1-2 бала) ұрпақтар санының көп болмауына байланысты бұл әдістің тиімділігі төмендейді. Шежірені талдаудағы ең күшті қиындық пенетранттықтан ту-ындайды. Пенетранттық дегеніміз — бұл дарақ фенотипіндегі тап сол геннің керініс беру пайызы. Теориялық тұрғыдан аа генотипі бар дарақтың басылыңқы фенотипі болуы керек, ал Аа немесе Аа генотипі бар дарақта басым фенотипі болады. Алайда өмірде бұл үнемі бола бермейді. Адамда кейбір белгілердің ген-дер пенетранттығы 0-ден 100%-ға дейін болуы мүмкін. Мәселен, оторосклероздың пенетранттығы 40%, Марфон синдромынікі — 30%, ренитобластоманікі — 80%.

1. Цитогенетикалық әдіс — бұл адам хромосомасын бояп, микро-скоп арқылы зерттеуге негізделген. Бұл әдіс XX ғасырдың 20-жыл-дарында кең пайдаланылған. Цитогенетиканың дамуы бірнеше маңызды кезеңдерді қамтиды: Д. Тио және А. Леван 1956 жылы адамда 46 хромосомаса (бұрын саналғандай 48 емес) болатынын анықтады. Франциялық ғалымдар Д. Лежен, Р. Тюрпен және М. Готье Дауна ауруының хромосомалық табиғатын (21-жұбында «артық» болғандықтан, 47 хромосома) анықтады. 1960 жылы Ден-верде (АҚІП) адам хромосомаларын ең алғаш халықаралық жүйелеуі жетілдірілді. Олар бірінші реттік қынамалану мөлшері және орнына байланысты (тең иінді, әр алуан иінді, субметацентрлі және таеы сол сияқты) 7 топқа бөлінді. Хромосомалар жұбының әрқайсысы 1-ден 23-ке дейін реттік санмен таңбаланады. 70-жылдары хромосомаларды саралал бояудың сан алуан әдістері белсенді түрде қолданылады. Соның арқасында хромосомалар құрылымының біркелкі еместігін көруге қол жетті. Олар хроматиннің ашық және күңгірт жолақтарына боялған әр түрлі туыстарынан тұрады екен. Генетиктердің 1971 жылғы Париж конференциясында Денвер жүйелеуіндегі қосымшаға хромосомалардың мөлшері және пішінінен басқа тағы боялу сипаты да қосылды.

Цитологиялық әдіс хромосомалардың мөлшері, құрылысы, саны немесе пішінінің өзгеруіне байланысты ауруларды айқындауға мүмкіндік жасады. Мәселен, цитогенездік талдау жасай отырып, ерте жүктілік сатыларында трисомаға (47 хромосома) болжам жасауға бо-лады. Әдістің кемшілігі — онымен мутацияны дәлме-дәл айқындауға жарамсыз. Сондай-ақ белгінің тұқымқуалауын айқындау үшін де жиі-жиі жарамай қалады. 3.     Егіздік әдіс. Ең алғаш 1875 жылы Ф. Гальтон (Чарльз Дарвиннің
немере інісі) ұсынған болатын. Бұл әдіс фенотип қалыптастырудағы генетикалық (тұқымқуалау) және орта факторларының (климат, қоректену, оқып үйрену және тәрбие) үлесін анықтауға, нақтылы белгілердің немесе аурулардың дамуына мүмкіндік жасайды. Бақылау жиыны бойынша дұрыс қорытынды жасау үшін бірұрықты және түрлішеұрықты егіздерді салыстырады. Бірұрықты егіздер — бір зиготалы, сондықтан хромосомалар жиынтығы біркелкі болады.
Өйткені ерте сатыда 2 жасушаға бөлінген бір зигота өнімінен екі ұрық дамыған. Түрлішеұрықтылар немесе дизиготалар біріне бірі теуелсіз екі жұмыртқажасушадан даму нәтижесі болып табылады. Бұларды түрлі-түрлі сперматозоидтар бір мезгілде ұрықтандырған. Яғни дизиготалы егіздер жай ағалы және қарындастыға қарағанда генетикалық туыстығы онша емес, өйткені гендердің пара-парлығы шамамен 50%. Егіздердің жалпы туу жиілігі шамамен 1%, оның 1/3-іне жуығы монозиготалар. Қазіргі кезде дизиготалықтардан монозиготалықты ажыратуға арналған дәл диагностикалық әдістер
бар. Олар сыртқы ұқсастығымен шектелмей, биохимиялық және иммунологиялық әдістерді қамтиды. Мысалы, бірұрықты егіздерде терінің орнын ауыстырып отырғызған кесегі 100% ұласып өседі, бұл олардың толық генетикалық үйлесімділігін дәлелдейді. Екі ұрықты егіздердің «қарындастық» терісі ешқашан ұласып өспейді, үнемі көп күш жұмсауға тура келеді. Түрлішеұрыңты егіздер тобында олардың ұқсастығы — келісімділігі және түрлі-түрлі сәйкес келмеу дәрежесі зерттеледі (10-кесте). Егіздіктік әдісті Франция королі I Луи да мақұлдаған. Шай немесе кофенің ағзаға зияндырақ екенін анықтау үшін ол егіз інілердің біреуіне тек қана шай, екіншісіне кофе ішкізуге бұйрық берген. Ағайынды екеуі де қарақшылық шабуыл жасағандары үшін өлім жазасына үкім шығарылғандар. Король өлім жазасын Бастилияда өмір бойы болуға ауыстырған. Сонымен ағайындыларға шай мен кофеден басқа ешқандай ішімдік бермеген. Соның нәтижесінде екеуі де қартайғанша (70 жыл-дан астам) жасап, король Луидан ұзақ өмір сүрген. Бірінші болып шай ішкен інісі өлген. Алайда ол жазатайым өлімге тап болған. Тұтқын сейілге шыққан кезде тайып кетіп, аяғын сындырып алады да, жарақат асқынып, өлімге душар болады.

4.Иммунологиялық әдіс. Осы заманғы әдістердің бірі. Ол қан
топтары және резус фактордың тұқымқуалауын зерттеу негізінде пайда болды. Алайда қазіргі кезде бұл әдістер ағзаның иммундық реакцияларының тұқымқуалау типтерін зерттеу ұшін қолданылады. Осы бағытта зерттеудің арқасында отбасын жоспарлап, резус шиеленіс туындаған кезде ұрықтың өлімнен аулақ болуын басқаруға жол ашады. Мүшелердің және ұлпаларды бір орыннан екінші орынға отырғызу үшін (пересадка) қан берушілерді генетикалық іріктеу кезінде де осы бағыт және соның әдісі қолданылады

5.Биохимиялық әдіс. Мұның мәні зат алмасудың ауытқуына қандай генетикалық өзгерістер себепші болғанын биохимиялық талдаулар негізінде анықтауға саяды. Бұл әдіс тек қана нәтижесінде ферменттер жұмысы бұзылып, биохимиялық үдерістердің патологиялық өзгерістеріне ұшырататын ауруларға қолданылады. Қантты сусамыр (инсулин ендірудегі бұзылу) және фенилкетону-рияны (аминқышқылды фенилаланин және тирозинге айналдыра алмай қалу), іштен фруктозаны жақтырмай және көптеген басқа ауруларды нақтамалайды (диагностирует). Бұл әдістің құндылығы атап айтқанда, қан нәруыз-ферментінің бұзылуын анықтап тануға мүмкіндік жасау болып табылады. Мұндай ауруларды емдеу ерте-ректе нақтама кезінде арнайы реттелген емдом және ағзаға даяр ферменттердің зақымданбаған молекулаларын енгізу арқылы жүргізіледі.

6.Популяциялық-статистикалық әдіс. Осы заманғы генети-кадағы маңыздылардың бірі. Бұл әдіс жеке адамның генотипін зерттемейді. Ол қандай да болса бір аллель таратқыштың санын және популяциядағы (дарақтар тобындағы) әр алуан генотиптерінің арақатынас пайызын анықтаумен шұғылданады. Яғни тектік қор құрылымын айқындайды. Тектік қор (генофонд) — генотиптердің белгілі жиілігімен сипатталатын популяцияның барлық гендер жиынтығы. Кез келген биологиялық түр (тек цана адам емес) генетикалық жалғыз басты дарақтар жиыны болып табылмайды. Дарақтардың әрқайсысының белгілі генотипі бар.

Бекіту:

5 минут

Сұрақ-жауап арқылы

Білім алушылармен біріге отырып бекіту

Оқытушымен бірге жан-жақты талқылау

Сабақты қорытындылау:

10 минут

Тізбектеп қорытындылау

Білім алушылармен сұрақ-жауап арқылы қорытындылау

Өз ойын жеткізу, бүгінгі сабақтан не түсінді

Бағалау:

5 минут

Білім алушылардың барлығын бағалау

Сабаққа жан-жақты атсалысқан әрбір білім алушыларды бағалау

Бағалану

Үй тапсырмасының берілуі.

Адам генетикасы туралы қосымша ақпарат жинақтау

Үй тапсырмасын қадағалап беру

Орындап келу