Алыкул Осмонов

АЧЫК САБАКТЫН ПЛАНЫ

темасы:

Алыкул Осмонов - кыргыз поэзиясынын тан чолпону

бил им беруучулук максаты:

окуучуларга Алыкул Осмоновдун басып откон ото кыска турмушун чагылдырууга аракет кылуу тарбия беруучулук максаты:

окуучуларды ыймандуулукка, адептуулукко, мекенин коргоого тарбиялоо тиби:

бириктирилген (аралаш сабагы) ыкмасы:

окуучулардын демилгесин туудуруу жана далилдоого уйротуу Сабак аралыш байланыш:

кыргыз тили менен. Сабактын жабдылышы:

корсотмо куралдар, суроттор, окуу китептери, дидактикалык материалдар

Сабактын журушу

1.Уюштуруу мезгили (жагымдуу жагдай тузуу) - Саламатсынарбы, балдар?

Биз бугун силер менен кыргыз поэзиясынын тан чолпону, белгилуу акыныбыз Алыкул Осмоновго арналган сабагыбызды баштайлы. Уйго берилген тапшырмага озубуз жыйнаган маалыматтарга таянсак.

Окуучуларга берилуучу суроолор:

1. Алыкул Осмонов киим болгон? Ал качан, кайда торолгон?

2. Акындын тарбиячысынын аты ким? Ал жонундо эмне айта аласынар?

3. Акындын турмушу кандай болгон? Эмне учун аз эле жашаган?

4. Омурунун кыскалыгына кайсы ыры кубо?

5. Сабактын

   Сабактын

   Сабактын

   Сабактын Сабактын

   Акындын чыгармачылыгы качан башталган?

1. Акындын махабаты, чон суйуусу ким болгон?

2. Айдай жонундо дагы эмне айтса болот? 1939-жыл Алыкул учун кандай жыл болгон?

3. Алыкул экинчи жолу «турмуш уусун» ичет. Муну кандай тушуносунор?

- Анда, балдар, мен силерге белгилуу акыныбыз Алыкул Осмоновго тиешелуу суроолорду беремин. Силер мумкун бол со оз созунор менен оюнарды ортого салсанар.

2. Кутучадагы жаны создор менен таанышып кетсек:

тарбиячы - воспитатель кайгылуу - печальный мээрим - любовь, благосклонность капысынан - случайно тороттон - от родов тилекке каршы - к сожелению

- Балдар, анда менин биринчи суроом:

1. Поэзия деген эмне?

Поэзия «грекче жаратам, чыгарма жазам» дегенди тушундурот. Поэзия жазган автор анда акын болот турбайбы? Алыкул Осмонов - кыргыз элинин акыны экен.

1. Алыкул Осмонов киим болгон? Ал качан, кайда торолгон?

Кыргыз элинин таланттуу акыны Алыкул Осмонов Чуй ороонунун кулуну. Ал 1915-жылы Панфилов районунун Кайынды кыштагында анча алые эмес Капталарык айылында туулган. Ата-энесинен эрте ажыраган Алыкул беш жашында эле балдар уйуно тапшырылат.

1. Акындын тарбиясынын аты ким? Ага арналган ырынан ким айта алат?

Акындын тарбиячысы Грунья Савельевна болгон. Ал тарбиячысы « Грунья Савельевна жонундо ыр жазган. Бул ырда озунун трагедиялуу балалыгы жазылган :

Далай таттуу даам жедим колундан Ким корбодун оз бир тууган боорундан Начар экен бат онолсун бала деп Шашып тур дун чала уйкулуу ордундан. Алые кеттим , бармын ,олуу эмесмин , Мен барбасмын ,сен да келбессин Жан боорумдай конулумдо коз жашы Ата-энемден коз жаш коргон эмесмин. - Дагы ким эмне деп кошумчалап кетет?

1. Акындын турмушу кандай болгон?

Бир Караганда Алыкулдун турмушу кайгылуу. Ал ата-эне мээримин коргон жок. Уй-булодон дажолу болгон жок. Оорулуу болду. Болгону 35 жыл жашады.

1. Алыкулдун болгону 35 жашка чыкканын билдик. Анда

анын омурунун кыскалыгына кайсы ыры кубо?

Зирек акын оз омурунун кыскалыгын, чыгармаларынын олбостугун озу алдын-ала сезген сыяктуу. Ырларынын ичинен «Отуз жаш» ыры мисал боло алат.

Ырас омур кандай кыска кандай аз Тагдыр ошол, олчомунон коп кылбас. Бирок чиркин аздыгына мейли эле, Анын октой тездигине катат баш. Кечээ гана тиги кырда жок эле, Кайдан чыкты боз ат минген отуз жаш?...

1. Акындын чыгармачылыгы качан башталган?

Алыкул коп ыр жазып эмгектенген. Анын чыгармачылыгы он торт жашында эле башталган. Себеби, Токмоктогу балдар уйунун дубал гезитине жазган.

1. Алыкулдун биринчи махабаты, чон суйууусу ким болгон?

Кайдан таанышышкан?

Алыкул педтехникумда окучу. Ал озу окуган жерден ото сулуу, узун чачтуу Айдай деген кызга жолугат. Фамилиясы Жигиталиева. Ошентип, акын биринчи чон суйуусуно жолугат экен

1. Айдайга арнап Алыкул ыр жазганбы? Ким айтат?

Алыкул Айдайды абдан суйуп калган, бир коргондо эле. Суйуу эмне? Суттой таза колукту! Ансыз анан алтын омур толукпу? Ошондуктан эн биринчи жаш суйуу Бермет, жакут, каухар кийип жолукту.

1. Айдай жонундо дагы эмне айтса болот? Экоо уйлондубу?

Жок, бул чон суйуу копко созулган жок. Себеби, Айдайды капысынан Абдыш деген жигит ала качып кетет. Айдай бир уул тороп, бир айдан кийин каза болот. Бул 1939-жыл эле.

1. Андан кийин эмне болот? Маалыматка таянсак, акын экинчи жолу турмуш уусун ичет дейт. Муну кандай тушуносунор?

Кийин Алыкул Зейнеп деген кыз менен таанышат. 1941- жылы экоо уйлонот. Кыздуу болушат. Алыкул абда кубанат. Бирок, тилекке каршы он беш кун жашап, наристе чарчап калат. Кызынын олуму - турмуштун уусун ичет.

1. Кызынын аты ким? Ага арналган ыры барбы?

Кундор болду ырас, аздым, жудодум, Эртесинде кайра унутуп кулгонум, Бирок Чиркин бобок деми куч экен Эч мынчалык ууланбаган журогум. Кызынын аты Жыпар эле. -Андан кийин эмне болот? Алыкул менен Зейнеп ажырашат.

1. Алыкул Осмонов качан кандайча каза болгон. Алыкул 1950-жылы кур гак учук оорусунан каза болгон.

- Анда балдар, биздин акындарыбыз айткандай: эл арасында томондогудой соз бар: «Колду жазса Алыкулдай жазса, тоону жазса, Мидиндей жазса» деп. Анда акындын лирикаларына конул бурсак: «Ысыккол», «Суйуу», «Ата Журт», «Ак кайын», «Отуз жаш», «Адамзат», «Комуз», «Музыка», (корком окуу)

- Балдар, анда кыргыз тилинен биз, антоним, синонимдерди отуп жатабыз. Сил ер томондогу ырдан антоним, синоним создорду Веннанын диаграммасы боюнча жазгыла.

АНТОНИМ СИНОНИМ

Турмуш Орой Кучтуу Олум Жумшак Соргок

-Анда, балдар Алыкулдун поэзиясы ак чокудай бийиктеп, кылымдарды карытып, окурмандарды, окуучуларды суктанта берсин.

Анда уйго тапшырма: « Менин суйуктуу акыным» деген темада кичинекей эссе жазып келуу. Окуучулардын билимин баалоо.

Анализ урока.

Тема: Алыкул Осмонов - кыргыз поэзиянын тан чолпону.

Алыкул Омонов - утренняя звезда Кыргызской поэзии. Цель урока: Ознакомить учащихся с жизнью и творчеством великого поэта А.Осмонова.

^ Развивать устную речь учащихся, выявлять свои мысли и развить кругозор.

Прививать учащимся чувство патриотизма. 1 Свой открытый урок я старалась проводить по написанному плану т. к у меня | впервые проводится урок по литературе.

Чтобы формировать познавательную самостоятельность я применяю разные технологии уроков.

В старших классах дети уже могут вести обсуждение вопросов на высоком i уровне.

i

На основании вышеуказанного я считаю, цель своего урока достигнутой.

№29 ГИМНАЗИЯЛЫК МЕКТЕП-КОМПЛЕКСИ

мамлекеттик тил боюнча ачык сабактын планы

ТЕМА: сын атооч. заттын белгисин

билдируучу сездер

МУГАЛИМ: КЕРИМОВА Г.Ж.

БИШКЕК-2008

»

Ачык сабактын планы

Сабактын темасы:

Сын атооч. Заттын белгисин билдируучу создор Сабактын максаты:

1. Заттын сын - сыпатын билдирип, кандай? кайсы? Деген суроого жооп беруучу создорду ажырата билип, окуучунун оз алдынча соз таап, суйлом тузо алуусуна жетишуу.

2. Откон материалдарды кайталоо менен окуучулардын сабакты канчалык оздоштургондугун билу, ой-жугуртуусун остурууу.

Сабактын мазмуну: Жаратылыш менен байланыштыруу, айлана-чойродогу заттардагы сын- атоочтор. Сабактын ыкмасы:

1. Тушундуруу ыкмасы

2. Проблемалык ыкма

3. Талдоо ыкмасы Сабактын жабдылышы:

Окуу китеби, карточкалар, схема, осумдуктордун суроттору, таблицалар, дептер, калем ж.б. Сабактын уюштуруу формалары:

Баяндоо, диолог, ролдоштуруу. Сабактын журушу:

Уй тапшырмасын бышыктоо. Мисалдар келтирип конугуулор иштоо.

Жаны сабак:

Тема менен таанышуу. Заттардын сырткы корунушуно, айырмасына конул бурулат.

Мисалы: портфель чон, портфель кичине, портфель кара, портфель курон. Алма чон, алма кичине, алма Кызыл, алма суйру, алма ак. Сарай чон, сарай узун, сарай эски. Коон сары, коон жыттуу, коон таттуу, коон чон, коон суйру.

Зат атоочтун мааниси жонундо соз козголгондо сын атоочтор тигил же бул зат аточту тез оздоштурууго, элестетууго жардам берерин окуучуларга тушундуруу керек. Буга жетишуу учун

окуучуларга оз алдынча иштей турган бир нече конугуулорду беруу пайдалуу.

1. Заттардын сын - сыпатын билдируучу табышмактар. 2.3аттардын сын-сыпатын, белгисин корсотуучу создор.

1. Суротко жараша заттардын сын-сыпатын, белгисин корсотуучу создор.

М: Кардын, коёндун, тоонун, эликтин сын-сыпаттык белгисин аныктап айтуу.

1. Заттардын сын-сыпатын, белгисин корсоткон создорду катыштырып суйломдорду тузу.

2. Заттардын сын-сыпатын билдируучу карама-каршы маанидеги создор:

лимон - кыйгыл, бал - таттуу, сабиз - Сары, кызылча - ак, дарбыз - Кызыл, коон - сары.

Физкульт мунот:

Табышмактарды, жанылмачтарды, антоним создорду колдонуу Окуучуларга сын атооч создорду оз орду менен так, туура колдоно билууго уйротуу - маанилуу иш. Ошондуктан заттарды суроттоп жазууга, сын атооч создордун синонимдерин, антонимдерин так ажыратууга айрыкча конул буру. М: чон - кичине, жакшы - жаман, ак - кара (антонимдер), жумшак - назик, таттуу - ширин, кооз - корктуу (синонимдер).

Кар (кандай?) болот?

Пияз (кандай?) болот?

Кымыз (кандай?) болот?

Бышыктоо.

Отулгон сабакты жыйынтыктоо, окуучулардын эмгегин баалап, 6 -7 окуучуга баа коюп чыгуу.

Тапшырма: «Кызыл, тунук, таттуу, кара» деген создорду катыштырып суйлом тузуп келуу. Кандай? деген суроого жооп берген создорду кайталоо. Эрежесин эске тутуу.

Макалдарды окуп, кандай? деген суроо коюу аркылуу сын атоочторду тапкыла, алдын сызып, маанисин тушунгуло.

Макалдар

Жакшы уул элине баш болот, Жаман уул элине кас болот.

Ак эмгектин наны таттуу, Жалкоонун жаны таттуу.

Заттардын белгисин билдирген создорду тапкыла. Кочуруп, алардын астын сыз гыла, суроо койгула.

Табышмактар

Ото баалуу бир зат бар, Суйлогонду билбеген. Кызыл, жашыл коздорун, Ирети менен ирмеген.

Жандырмагы эмне? Мааниси кандай? Сын атоочторду ажыраткыла. Алардын зат атоочтор менен байланышын байкагыла.

№29 ГИМНАЗИЯЛЫК МЕКТЕП-КОМПЛЕКСИ

МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ БОЮНЧА АЧЫК САБАКТЫН ПЛАНЫ

ТЕМА: «КИМ КвП БИЛЕТ» КОНКУРСУ МУГАЛИМ: КЕРИМОВА Г.Ж.

БИШКЕК-2008

№29 Гимназиялык мектеп-комплексинде 2А, 2Б класстар арасында отулуучу «Ким квп

билет» конкурсунун сценарийи

Сахна жасалгаланган.

Мугалим: - Саламатсыздарбы урматтуу коноктор! Кымбаттуу калыстар тобу жана куйуп бышкан куйермандар! Анда биздин бугунку «Ким квп билет?» конкурсуна квцул буруцуздар Сахнада «Керемет кеч» музыкасы ойнолот. (Ушул учурда балдар сахнага тизилишет. Анан Карлсон кирип келет.)

Карлсон: (Карлсондун музыкасы ойнолот.) Саламатсьщарбы балдар! Балдар: -Саламатсызбы! Мугалим: -Саламатчылык.

-Балдар канна айткылачы, бугун бизге ким конокко келип калды. Балдар: - Карлсон, Карлсон.

Мугалим:-Азаматсынар балдар, силер жакшы тааныйт турбайсыцарбы.

Сиз кантип келип калдьщыз? Карлсон: -мен бугун ушул мектепте «Ким коп билет?» конкурсу етуп жатат деп угуп силерге конокко келип калдым. Мага уруксат берсенер керуп ыраазы болоюн. Мугалим: -Келгенинизге чон ракмат. Келиниз торге отунуз. Карлсон: - А куда я попал? (Балдардан сурайт.)

Балдар: - Кыргызстан олквсуне келдиниз. Кыргызстан тоолуу елке. Эгемендуу елке, езунун туусу, герби, гимни бар.

Карлсон: - Азаматсыцар балдар. Мен силерге жен келген жокмун, силерге бир нече тапшырма алып келдим.

Мугалим: -Биздин балдар турдуу ангеме ырларды, кызыктуку жомокторду билишет. Табышмактардын жандырмагын таап, жанылмачтарды айтып, тил жатыктырабыз. Буга сиз езунуз кубе болунуз.

Эмесе балдар, улуу Манас атабызды эстейличи. Карлсон: - Ал ким болгон?

Балдар: -Манас баатыр болгон. Манас кыргыз элинин коргоочусу болгон. Манас кучтуу баатыр болгон.

Мугалим: - Анда балдар «Манас» эпосунан узунду угалычы.

1. 2А классынын окуучусу Кытаева Ээлина айтат.

2. 2А классынын окуучусу Шапанов Роман айтат. Карлсон: -Ой, азаматтар, жакшы айтат турбайсьщарбы.

Мугалим: -Келгиле балдар езенду бойлоп «Токту сурамай» оюнун баштайлы. (2 топтон 2 башчы келет.) Топ башчылары таяк кармашат. Ким оюн баштоо укугуна ээ болсо, ал езендун жээгине басып келет да экинчи топко кайрылышат. Топ башчылары: Элина, Баястан. Эзендун боюна Жибек келет.

Жибек: - Эй, эл-журт, бул агып жаткан эмне? (Экинчи топтун екулдеру жооп беришет.)

Баястан: - Ал биздин езен.

Жибек: -бзендо кепуро барбы?

Баястан: - Бар, алые жакта.

Жибек: -Эми кантип этом?

Баястан: -Семиз болсон кечип ет, арык болсон аттап ет. (Жибек езенду аттап етет.)

Андан сурашат: -Сага эмне керек? Эмне издеп журесун?

Жибек: - Уйуме конок келип, сойорго коюм жок, токту сурап келдим.

Баястан:-

Табышмак атын тапсан, Токту тандап аласьщ. Таба албасац, Уйуне куру барасьщ. Жибек: -Макулмун.

Нуриса:- Тоодон топ тушту, буту-колу жок тушту. Жибек: - (ойлонуп) Мендур. Мугалим: - Нуриса, жандырмагы туурабы? Нуриса: - Ооба, туура.

(Жибекке токтуну беришет. Ал ез тобуна алып кетет.) Мугалим: -Келгиле балдар, азыр Карлсонго ырдап берели. ©зендун он тарабындагылар «Телефон» ырын ырдашат. Карлсон: -Азаматсьщар.

Мугалим: -Эми езендун сол тарабындагылар «Карагат» ырын ырдашат. Карлсон: - Ой, бали-бали, азамат турбайсыцарбы. Анда мен силерге алып келген тапшырманы аткарып кергулечу. Ким кеп чуке чогултеа, жециш ошолордуку. Менин баштыгымда кеп чуке бар. (Карлсон езу даярдап келген тапшырмасын балдадрга тушундурет. Ар бир бала чыгып, тапшырмаларды аткарышат.) Музыкалык пауза:

1. Жумалиева Ырыс комуз чертет.

2. Кыргыз бийи.

Мугалим: -Билесизби, Карлсон. Азыр балдар дагы бир енерун керсеткусу келип жатышат. Кецул бургула.

«Алдап коюптур» тамашалуу сценка. Автор: -Катышуучулар атасы жана кызы Жылдыз. Бир куну жылдыз бакчадан келип, атасына мындай деди: Жылдыз: - Ата, ата. Бизди эжебиз кечээ алдап коюптур. Атасы: - Эмне деп кызым? Келчи,

*

Жылдыз: -Кечээ экиге экини кошсо терт болот дебедиби? Атасы: - Анын эмнеси алдаган. Тура эле айтыптыр. Жылдыз: - а бугун бол со учко бирди кошсо терт болот дебедиби. Атасы: - Отур кызым, 2+2=4 болот. Эми 3+1=4 болот. Туурабы? Жылдыз: -Ооба туура.

Атасы: - Журу кеттик. Мындан кийин билип жур. Мугалим: -Кана балдар эжекеси алдаптырбы? Балдар: - Жок.

Мугалим: -Эми езендун он тарабындагылар тамсил коюп беребиз дейт, кенул буралычы.

«Тулку менен жузум» тамсили Автор: (Катышуучулар:Куу тулку, Ач карышк'ыр) Бир куну тулку бака барды. Бактан ал бышкан жузумду керду. Милана: - Ой-ууй, кандай сонун жузум. Жегим келип жатат. Тимур:-Саламатсьщбы Куу тулку?

Милана: - Саламатчылык Карышкыр. Эмнеге келдиц бул жакка? Тимур:- Ачка болдум. Курсагым ачты. Кел жузум жейли. Милана: - Кел.

Автор: (Экее секирип, жузумге жетпей коюшат. Анткени жузум ете бийик эле. Экее

айланып, кепке журуп, анан тулкунун ичи куйуп.)

Милана: -Эй, Каке! Жузум али быша элек турбайбы? Журу кеттик.

Тимур:-Аа, жузум быша элек турбайбы...

Мугалим: -Кана балдар, силерге жактыбы?

Балдар: - Ооба.

Мугалим: -Кымбаттуу Карлсон. Сизге биздидн балдардын енерлеру жактыбы? Карлсон: -Ой балдар, мага абдан жакты. Балдар, теменку табышмактарды тапкылачы. (Экрандан табышмактар керсотулет. TCO колдонулат).

Карлсон: -Балдар, дагы бир ыр ырдапи бергилечи. (Балдар экиге белунушет.)

«Алатоонун ар жагында» ыры ырдалат.

Карлсон: -Жакшы ырдайт турбайсыцарбы. Энерунер врге чапсын! Жакшы окугула! Акылдуу болгула! Улууларды урматтагыла! Мугалим: -Балдар, мен дагы Карлсондун свзунв кошулам. Эмесе балдар, Жамгыр менен

жер квгврет, бата менен эл кегерет. Оомийиин

Мугалим: - Квцул бурганыцыздарга чоц ыраазычылык билдиребиз!

№29 ГИМНАЗИЯЛЫК МЕКТЕП-КОМПЛЕКСИ

МАМЛЕКЕТТИК ТИЛ БОЮНЧА АЧЫК САБАКТЫН ПЛАНЫ

ТЕМА: -НЫН MY4GCY. КИМДИН? ЭМНЕНИН?

МУГАЛИМ: КЕРИМОВА Г.Ж.

БИШКЕК-2008

Сабак - таймашынын болжолдуу планы.

Сабактын темасы: - нын мучосу

Кимдин? Эмненин?

Сабактын билим беруучулук максаты: окуучуларга -нын

мучосунун маанисин, кандай озгоро тургандыгын тушундуруу. Окуучулардын билимин бышыктоо, терендетуу.

Сабактын тарбня беруучулук максаты: -нын мучосун

окутуу аркылуу окуучуларды ыймандуулукка, адептуулукко, оз эли - жерин суйууго тарбиялоо.

Сабактын онуктуруучулук максаты: окуучулардын -нын

мучосу жонундогу алган билимдеринин тушунукторун оркундотуу.

Сабактын тиби: окуучулардын алган билимдерин кайталоо

жана бышыктооо сабагы. Сабак-таймаш

Сабактын методу: жана формасы: окуучулардын демилгесин

туудуруу жана оз алдынча иштоосун арттыруу. Класстык сабак.

Сабактын жабдылышы: -нын мучосу жонундогу таблицалар,

дидактикалык материалдар, корсотмо куралдар, окуу китеби, карточкалар.

Сабактын журушу:

1. Уюштуруу мезгили. Мугалимдин кириш созу. (жагымдуу жагдай тузу)

• Саламатсынарбы, балдар?

• Кутмандуу кунунор менен!

• Саламатчылык эже.

• Анда, балдар, биздин конокторубуз менен саламдашабыз.

• Бугун ким дежур? Сабакта ким жок? Бугунку число?

• Бугун 2006 -жылдын 6-октябры. Жума.

• Азаматсын.

  1. -Кана, балдар, уйго берилген тапшырманы текшерели: (жаны создорду «Чынжырча» оюну аркылуу текшерем.)

Оюндун шарты:

1. Окуучу

2. Окуучунун атын атап, анан созду орусча айтат. Ал окуучу ордунан туруп, кыргызчасын айтат да, атын атап кийинки окуучуга айтат...Эгерде окуучу создун котормосун билбей калса, ырдап же бийлеп берет.

• Кана, балдар, ким баштайт?

• Мисалы: Асан - петух, короз - Иван - поле - талаа, Даша -собирали...

Баарыбыз жаны создорду чогу кайталайбыз. 3. -Эмесе, балдар, жаны создорду жаттап келипсинер. Азаматсынар! Отулгон теманы бышыктоо учун классты 3 топко боломун: 1 -топ - «Кызгалдак»

1. топ - «Байчечекей»

2. топ - «Жоогазын».

Ар бир топ озунун тобунун атына фонетикалык конугуу жургузушот: - «Кызгалдак» - 9 тамга, 9 тыбыш, 3 муун, 3 ундуу, 6 унсуз, кыз-гал-дак - болуп ташылат.

«Байчечекей» - «Жоогазын» -

Мугалим тууралыгын текшерет.

- Балдар, азыр биз тилибизди жатыктырып алалы. Ким каидай ырларды билет? (ыр айтышат)

Ар бир топтун капитаны келип суроо тандап алышат. Берилуучу суроолор:

1. - ? -нын мучосу эмнени билдирет?

2. - ? -нын мучосу кандай озгорот?

3. - ? -нын мучосу уланган создор кандай суроого жооп

берет.

Ар бир топ мисал келтиришет. Бул «Капитандар мелдеши» болот.

Алар дароо жооп беришет, андан кийин мучолорду тандап алышат.

Доскага тапшырма илинген. Шарты: коп чекиттин ордуна тиешелуу мучо улап, соз тизмегин табуу. М: Тулкунун ийини, коендун сабизи...

Ар бир топ экиден соз тизмегин тузот да, мугалим томондогудой суроолорду берет:

1. Кайсы учурда -нын мучосу озгорот?

2. Кандай суроого жооп берет? (балдар мучолорду жакташат)

а) -нын: Эгерде соз ундуулор менен аяктаса, -нын, -нин, - нун, -нун мучосу уланат.

б) -дын: Эгерде соз жумшак унсуз менен аяктаса, -дын, - дин, -дун, -дун мучосу уланат.

в) -тын: Эгерде соз каткалан унсуз мене аяктаса, -тын, -тин, -тун, -тун мучосу уланат.

-Балдар, мисал келтиргилечи. (бир нече мисал) -Азаматсынар балдар, эми доскадагы создорго конул бургула.

Ар бир топ озулоруно тиешелуу создорду тандап, мучо улап бат жазышат. Кайсы топ биринчи бутсо, жооп берет. Мугалим жана окуучулар тарабынан текшерилет.

-Балдар, силер бугун абдан жакшы окуп келипсинер. Бардыгынар азаматсынар!